Vikipedi 100.000 Maddeye Ulaştı

“Özgür ansiklopedi” tanımıyla dünyanın en büyük sanal bilgi merkezlerinden birisi olan “Vikipedia” nın Türkiye'ye ait ağ kümesi, bugün itibariyle 100.000 maddeyi geçmiş. Vikipedi'ye içerik ekleyerek Türkçe içeriğin geliştirilmesine katkı sağlayan herkese teşekkürler. Sonunda en basit ülkelerin bile altında olan madde sayımızı, zengin içerikli ülkelerin listesine sokabildik. Hayırlı olsun. 

Vikipedia'da geçen haber şöyle:

Vikipedi, ortaklaşa olarak birçok dilde hazırlanan, özgür, bağımsız, ücretsiz bir İnternet ansiklopedisidir. Wiki teknolojisi kullanılarak hazırlanır. Sürekli ilave ve değişiklikler yapıldığı için hiçbir zaman tamamlanmayacaktır.

Kurucularından Jimmy Wales Vikipedi'yi, “Dünya üzerindeki her insana kendi dillerinde, en üst kalitede bedava bir ansiklopedi yaratma ve dağıtma emeği” olarak tanımlamaktadır.

Kökenbilim

Vikipedi kelimesi, viki ve pedi kelimelerinin birleşiminden oluşur. Viki, Hawaii dilindeki “wiki wiki” (hızlı veya bilgi amaçlı) kelimesinden türetilmiştir. Pedi ise, antik Yunan Medeniyeti'nde “kapsamlı kültürel eğitim sistemi” anlamına gelen paideia kelimesinden gelmektedir.

Madde sayısı

Yaklaşık olarak şu an İngilizce Vikipedi sayfalarında 2,1 milyon madde, Almanca Vikipedi'de 674 bin civarında madde ve Türkçe Vikipedi'de 100.226 madde bulunmaktadır. 250 dilde oluşturulan Vikipedi'nin 24 tanesinde 50.000'den fazla madde vardır. Almanca Vikipedi'nin DVD versiyonu da dağıtılmakta ve İngilizce versiyonu ve yazılı versiyonunun da sunulması üzerine teklifler bulunmaktadır. Vikipedi dünyanın en popüler web sitelerinden biri haline gelmiştir ve Alexa'ya göre dünyanın en fazla ziyaret edilen 11'inci web sitesidir. Birçok sayfası, diğer siteler tarafından izinli veya izinsiz olarak kullanılmaktadır.

Bilgilerin güvenirliği

Vikipedi'nin güvenilebilirliği ve doğruluğu üzerine tartışmalar mevcuttur ve site yoğun olarak vandalizme maruz kalmaktadır. Eşit olmayan kalitesi ve takipsizliği, sistem hataları ve bilgilerin gerçekliği üzerine tartışmalar da devam etmektedir. Verilen bilgiler bazen onaylanmamış ve sorgulanabilir olabilir, kaynakları eksik olabilir. Ancak 2005'te yapılan bir araştırmada, İngilizce Vikipedi'deki “doğal bilgiler üzerine” girdilerin doğruluğu Britannica Ansiklopedisi ile aynı seviyede bulunmuştur. Encyclopædia Britannica Inc. ise araştırmalarının ödül kazanmış ünlü öğretmenler tarafından hazırlandığını savunarak araştırmayı yanlış bulmuştur.

Vikipedi'nin özellikleri

Vikipedi, gönüllülerin ortaklaşa çabası doğrultusunda ve hemen hemen herkesin web sitesine ulaşıp değiştirmesiyle yazılmaktadır. Vikipedi'ye bilgi girişi yapabilmek için üye olmak zorunluluğu yoktur. Ancak üye olmanın, yapılan değişikliklerin kaydını tutabilmek gibi avantajları vardır.

Vikipedi'nin ana sunucuları ABD'nin Florida Eyaleti'ndeki Tampa kentinde, diğer başlıca sunucuları ise Hollanda'nın Amsterdam, Fransa'nın Paris ve Güney kore'nin Seul kentinde bulunmaktadır.

Vikipedi, “wiki” isimli bir program kullanmaktadır. Bunun sayesinde içeriği birçok kişi tarafından kolayca yazılabilmektedir. Ziyaretçiler içeriğe eklemede, değiştirmede ve çıkarmada bulunarak ansiklopediyi kurmaya yardımcı olurlar. Bu katılımlar bir kullanıcı hesabı sahibi olmadan da yapılabilmektedir. Bu sayede birçok kişinin yeni bir bilgi olur olmaz bunu maddeye ekleyebilir, ancak bu vandalizme ve içerikle uyuşmamaya da sebebiyet verebilir.

Diğer İnternet ansiklopedi projelerinin çoğu üyelik gerektirir ve sadece uzmanların yazılarına izin vermektedir: Stanford Encyclopedia of Philosophy, Nupedia, h2g2 ve Everything2 vb. gibi. Bazı ansiklopediler de Vikipedi gibi wiki kullanmaktadır. Diğer ansiklopedilerden farklı olarak, Vikipedi GNU Özgür Belgeleme Lisansı (GÖBL) kullanmaktadır.

Vikipedi'ye yazılan bilgilerin uygunluğu konusunda bazı kurallar mevcuttur. Bilgiler tartışılır, değerlendirilir ve içeriğe eklenmesi, değiştirilmesi veya kardeş bir projeye transfer olması üzerine kararlar alınır. Vikipedi'nin ana kurallarından biri maddelerin tarafsız bir şekilde, kaynaklarıyla birlikte, olumlu ya da olumsuz tüm yönleriyle sunulması gerektiğidir. Vikipedi, maddeleri tamamen objektif ve doğru bir şekilde sunmaya ve her türlü bakış açısını yansıtmaya çalışır. Maddeler kullanıcıların kolaylıkla anlayabileceği bir sunuş kısmının (giriş) ardından ayrıntıya girerek, 2006 yılı itibariyle doğrulanabilecek referanslarla sunulmalıdır.

Özgür İçerik
Geniş ve ortaklaşa üretilen proje olarak, bütün katkıların yasal olarak yazılması önemlidir. Normalde bir eserin yazarı o yazının telif hakkını elinde bulundurur ve diğer insanların bu yazıyı değiştirmesini ve kopyalamasını engeller. Bu sebeple Vikipedi'deki maddeler GÖBL ile yazılmakta, ve her yazar telif haklarından vazgeçmektedir. GÖBL, birçok telifi özgür bırakılmış lisans gibi, yazılanın dağıtılmasını, benzeri dokümanların çıkmasını, ve kar amaçlı kullanıma izin verir. Bu lisans ayrıca yeniden katılım gösterenlerin aynı lisans ile değişiklikler yapmasına izin verir. Özgür gözükmesine rağmen bilgiyi yazan kişi telif hakkına sahiptir, ancak diğer insanların bu bilgilerden faydalanmasına ve geliştirmesine izin vermektedir. Katılımcılar birden fazla lisansı da içeriklerine kullanabilirler, ya da kamu malı olarak ilan edebilirler.

Vikipedi'deki resimlerin, seslerin ve video dosyalarının büyük bir çoğunluğu GÖBL lisansı ile lisanslanmamaktadır. Şirket logoları, şarkı örnekleri, haber fotoğrafları ise Amerika Birleşik Devletleri kanunlarına göre adil kullanım altında kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra Creative Commons gibi GÖBL benzeri lisanslama yöntemleri de mevcuttur.

Dil versiyonları
Vikipedi'nin şu an 204 aktif dil versiyonu (100'den fazla maddesi bulunan) mevcuttur. Vikipedi'nin ise 253 dil versiyonu mevcut ve toplamda 8,5 milyona yakın maddesi vardır.

Vikipedi her dilde birbirinden bağımsızdır. İçerikler diğer dillerdeki gibi olma zorunluğu yoktur, ya da maddelerin birbirlerinin tercümesi olması gerekmez. Maddelerin otomatik tercümelerine izin verilmez, ancak yine de diğer dillerdeki vikipedistler kendileri bu maddeleri tercüme ederler. Birçok dilde tarafsız bakış açısı savunulmaktadır, ancak bulundukları ülkenin kanun ve kurallarına göre değişiklikler yapabilirler. Maddeler ve resimler Vikipediler arasında paylaşılmaktadır, ve başka bir dilden tercüme talepleri de bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Wikimedia Commons deposunda da tüm Vikipedilerin kullandığı medya dosyaları mevcuttur. Birçok dildeki Vikipedi'de tercüme edilmiş dosyalar küçük bir bölümü temsil eder.

Alexa‘ya göre, Vikipedi ziyaretçilerinin % 60'ı İngilizce Vikipedi sayfasını ziyaret etmekte, diğer % 40 ise diğer dillerdeki Vikipedileri ziyaret etmektedir.

Aşağıdaki liste, 3 Şubat 2008 itibariyle 100,000 üzerinde maddesi olan Vikipedilerin listesidir.

1. İngilizce (+2,100,000)
2. Almanca (+670,000)
3. Fransızca (+585,000)
4. Lehçe (+450,000)
5. Japonca (+440,000)
6. Hollandaca (+385,000)
7. İtalyanca (+380,000)
8. Portekizce (+344,000)
9. İspanyolca (+306,000)
10. İsveçce (+269,000)
11. Rusça (+221,000)
12. Çince (+155,000)
13. Norveççe (+141,000)
14. Fince (+140,000)
15. Volapük (+112,000)
16. Türkçe (+100,019)

Değiştirme
Hemen hemen tüm ziyaretçiler Vikipedi'nin içeriği değiştirebilir; yeni kullanıcılar da yeni madde başlatabilirler. Sayfada yapılan değişiklik derhâl yansır. Vikipedi kullanıcıların ortaklaşma çalışmasının zamanla maddeleri geliştireceği inancıyla kurulmuştur, tıpkı herhangi bir açık kaynaklı programın gelişmesi gibi. Vikipedi editörleri bu durumu, “sosyal Darwin evrimi gelişmesi” ile açıklar. Bu ortaklaşa ve anında değişiklikler, editörlerin mevcut maddeleri hızlıca geliştirmesine ve yenilerinin gerçekleşir gerçekleşmez ortaya çıkmasını sağlar.

Bazıları ise Vikipedi'nin bu açık bakış açısını manasızca kullanırlar, buna da “vandalizm” denir. Bunun yanı sıra, ortaklaşa çalışma bazen “değiştirme savaşları”na -birçok kişi birbirlerinin yazdıklarını onaylamadıkları için değiştirmekte ve çıkarmaktadır- ve editörlerin maddenin içeriği üzerinde uzlaşamamasına sebebiyet verir.

Maddeler istisnalar dışında her zaman değiştirilmeye açıktır. Eğer ki, vandalizm ya da “revert war” (geri dönüştürme savaşı) yaşanırsa madde koruma altına alınır. Vikipedi hiçbir maddesinin tamamlanmış ya da bitmiş olduğunu iddia etmez. Maddelerin yazarlarının yazdıkları konu hakkında uzmanlık ya da yeterlilik sahibi olması gerekmez, ve kullanıcılar yazdıklarının “acımasızca değiştirilmesi ve keyfi olarak dağıtılması” hakkında uyarılmaktadır. Maddeler bir kullanıcı ya da editör grubu tarafından kontrol edilmez ya da telif altına alınmaz; içerik hakkındaki kararlar Vikipedi'nin editör kurallarına göre fikir alma ortak kararıyla, ya da bazen oyla karar verilir. Jimmy Wales tüm Vikipedi kurallarında ve kullanıcı haklarında son kararı verme hakkına sahiptir.

Kullanıcılar izleme listelerine ilgilerini çeken maddeleri eklerler, bu sayede bu maddelerin gelişimini izleyebilirler. Vikipedi'deki birçok geçmiş değişiklik de sayfa geçmişinde kullanıcılar tarafından kronolojik olarak görülebilir. Sadece, eğer söylenmeyecek sunumlar, telif hakkı ihlalleri, ve yasal olarak Vikipedi'ye sorun çıkaracak hususlar varsa, bunlar sayfa geçmişinden silinebilir. Bu değişiklikler sadece Vikipedi yöneticileri tarafından yapılabilir.

Diğer formatlarda Vikipedi
Bazı maddeler için, konuşulmuş versiyoları ogg formatında sunulmaktadır. MP3 yerine ogg formatının sunulmasındaki ana sebep, MP3'ün bazı patentlerle koruma altına alınmış olmasıdır.

Vikipedi çevrim içi olarak ve sıkı olmayan bir lisans ile sunulmaktadır. İçeriğinin İnternet dışında yüklenmesi oldukça kolaydır, ve ana dağıtım metodudur. Bununla beraber, bazı projeler Vikipedi'nin içeriğini değişik olarak sunmaktadır. Örnek olarak, SOS Children Vikipedi'nin içeriğini CD'de sunmaktadır. Buna ek olarak, Wikipedia 1.0 isimli onaylanmış ve basıma hazır maddelerin editörler tarafından hazırlanmış bir CD versiyonu da hazırlanmtaktadır. Yayımlanmış Vikipedi maddeleri ayrıca PediaPress ve Print on Demand servisleri tarafından da sunulmaktadır.

Vikipedi kendisi için yazılmış, MediaWiki ismindeki açık kaynaklı wiki sistemi ile çalıştırmaktadır. Bu program PHP'de yazılmıştır ve MySQL'da kurulmuştur. Maddelerin yazılmasına izin vermesinin yanı sıra, baz bir iç macro dili, değişiklikler ve tanımlama sistemlerini sayfaları geliştirmek için kullanmaktadır (Yönlendirme sayfaları gibi).

Vikipedi sunucuları Linux kullanmaktadır ve ana sunucularının bulunduğu Florida'nın yanı sıra 4 ayrı yerde de bu sunuculardan bulunmaktadır. Vikipedi en başta, Clifford Adams'ın UseModWiki'sini kullanmış (1. Kademe), bir takım sorunlar ortaya çıkınca da Ocak 2002 itibariyle PHP wiki motoru'nu MySQL'da kullanmaya başlamıştır. Bu program 2. kademeyi temsil etmiş ve sadece Wikipedia için Magnus Manske tarafından yazılmıştır. Birçok güncellemeler ve değiştirmeler performansını genişletmek için kullanılmaktadır. Son olarak bu program baştan tamamen tekrar yazılmıştır, bu sefer Lee Daniel Crocker 2002 haziranında 3. Kademeyi sonlandırmıştır ve adı da MediaWiki olmuştur. Lisansı GNU Özgür Belgeleme Lisansı altındadır ve tüm Wikimedia projelerinde kullanılır.

Donanım olarak Vikipedi 2004'e kadar sadece bir sunucu kullanmaktaydı. 2005 Ocak'ta ise 39 sunucuyla Florida'da hizmet etmektedir. Bu konfigürasyon bir ana veritabanı sunucusu ile MySQL ile yönetilmekteydi, ve birçok alt veritabanı sunucusu mevcuttu. Bunlardan 21 web sunucusu Apache yazılımını, diğer yedi tanesi de Squid cache kullanıyordu. 2005 Eylül itibariyle de, yüze yakın sunucuyla dünya'da dört değişik yerden hizmet vermeye başladı.

Sayfa talepleri ilk olarak Squid cache sunucularına gider, buradan iki Perlbal kullanan sunucuya transfer olur, buradan da Apache sunucularından birinden veritabanına ulaşır. Web sunucuları sayfaya emir gelir gelmez hizmete geçer, ve tüm Vikipedilerde de bu işlev vardır. Hızı daha da arttırmak için, teslim edilen sayfalar anonim kullanıcılar için çerezlenir ve sayfaya derhâl gönderilir, bu da bazen lag'a sebebiyet verir. Hızın talebini daha da yükseltmek için, Wikimedia global bir ağ kurarak 3 çerez sunucusunu da Fransa'da kullanmaktadır. Hollanda ve Kuzey Kore'deki diğer sunucular da, Vikipedi'nin trafiiyle ilgilenir. Bunların da dışında, Vikipedi'nin sayfa sunumu değişmektedir. Sayfaların hız durumları OpenFacts'da kullanıcılar tarafından düzenli olarak bildirilmektedir.

Yazarlık ve yöneticilik gelişmesi
2005 aralıkta 27.000 kullanıcı Vikipedi'de en az 5 değişiklik yaptı; 17000'i İngilizce Vikipedi'de bulunuyordu. Daha aktif bir grup da 4000 kullanıcısı idi. Bu kullanıcılar 100'ün üzerinde değişiklik yaptılar. Wikimedia'ya göre, Wikipedia'ya katkıda bulunan kullanıcıların % 25'i kullanıcı hesabı olmayanlardır, ve az bir ihtimalle kullanıcı hesabı alırlar.

Vikipedi'nin işleyişi gönüllü geliştiriciler, kahyalar (steward), bürokratlar ve yöneticiler tarafından yapılmaktadır. Yöneticiler bu grubun en kalabalığıdır, özellikleri arasında maddelerin değiştirilmesini engellemek, silmek ve kullanıcıların silinmesini sağlama gibi özelliklere sahiplerdir. Vikipedi'de geçmişte pozitif katkıları bulunan ve kuralları anladığına emin olunan her editör yöneticiliğe aday gösterilebilir.

Bazı kullanıcıların değişiklik yapması geçici ya da tamamen engellenmiştir. Vandalizm ya da küçük kural çatışmaları kısa ve uzun süreli geçici, ya da süresiz engellenmelere sebep verebilir. İngilizce Vikipedi'de bu bir hakem komitesi tarafından yapılmaktadır.

Eski Nupedia'nın başeditörü Larry Sanger GÖBL'ını “özgürlüğün garantisi özgür bir ansiklopedi üzerinde çalışmak için güçlü bir motivasyondur” diyerek savunur. Vikipedi topluluklarının araştırmasında, ekonomi profesörü Andrea Ciffolilli düşük masrafların wikiye katılımı arttırdığnı ve “yaratıcı mimari”nin katılımı desteklediğini öngörür. Vikipedi birçok deneyde sosyal, politik ve ekonomik sistemler olarak öngörülmüştür; bunlar arasında anarşi, demokrasi, komünizm de vardır. Kurucusu Vikipedi'nin bunlardan biri asla olmadığını savunur. Wikipedia Watch'daki Daniel Brandt'a göre Jimmy Wales Vikipedi'nin diktatörüdür, ancak birçok Vikipedi kullanıcısı Wales'i ne bir diktatör ne de tartışılmayacak kararlar veren biri olarak görür.

Gelecekte içerik yazarlığı

Almanca Vikipedi'de Vikipedi'yi vandalizmden koruyabilmek için bir yöntem denenmektedir. Konsept herkesin maddeleri değiştirmesine izin verir, ama sadece “güvenilir” editörlerin halka açık sayfalarda değişiklik yapmasına izin verir. Kimin güvenilir olduğu ise hâlâ açıklığını kazanmamıştır. Jimmy Wales bu konu hakkında: “Herkesin her sayfayı değiştirmesine izin vermek istiyoruz ancak vandalizme uğramış sayfaların gözükmesini istemiyoruz. Basına 5 yıldır ilk defa Vikipedi'nin ana sayfasının halkın değiştirmesine açık olduğunu söylemek oldukça keyifli olurdu.” demiştir.

Maddi masraflar
Vikipedi'nin maddi masrafları Wikimedia Vakfı tarafından karşılanmaktadır. 2005 yılının 4'üncü çeyreğindeki masraflar $321,000 iken, donanım masrafın %60'ını temsil etmiştir.

Bomis, isimli erotik yayım reklamcılığı yapan şirket wikipedia.org öncesi kendi sunucularında Wikipedia'yı sunmuştur. Günümüzde ise yıl sonlarında yapılan bağış çağırılarında toplanan desteklerle masraflar ödenmektedir. America On Line (AOL), 2005 yılında tüm sunucu masraflarını üstlenme teklifinin yanında üzerine yıllık 100 milyon dolar ile sayfanın aşağısında “Hosted by AOL” logosunu koymak istemiştir, ancak bu teklif Jimmy Wales ve Wikimedia Vakfı yöneticileri tarafından reddedilmiştir. [2] Vikipedi eğer ki özel bir şirket olsaydı, değerinin 5 milyar dolar olduğu öngörülmektedir.

Ödüller

Vikipedi 2004 Mayıs'ında iki büyük ödüle layık görülmüştür. İlki, dijital topluluk kategorisinde “Golden Nica” ödülüne, Prix Ars Electronica tarafından layık bulunmuş, ve €10,000 kazanmıştır. Bu ödül PAE Cyberarts Festivali'nde Avusturya'da verilmiştir. İkincisi ise Webby award'daki topluluk kategorsinde olmuştur. Eylül 2004'de Japonca Vikipedi Web Yaratım ödülünü Japon Reklamcıları Topluluğu'ndan kazanmıştır.

Vikipedi ayrıca; BBC News, The Washington Post, The Economist, Newsweek, Los Angeles Times, Science, The Guardian, Chicago Sun-Times, The Times (Londra), Toronto Star, Globe and Mail, The Financial Times, Time Magazine, Irish Times, Reader's Digest ve The Daily Telegraph tarafından kaynakça olarak gösterilmiş ve bahsedilmiştir. Time dergisi ayrıca 2006 yılında Jimmy Wales'i Dünya'nın en etkili 100 kişisinden biri seçmiştir.

2006 yılında, Almanca Vikipedi Multiscope araştırmasına göre Google ve Gmail'den sonra 3'üncü en iyi Almanca web sitesi seçilmiştir.

2006 yılında Rusça Wikipedi, İnternet'te Rusya diline yaptığı katkısıyla Runeta Ödülüne layık görülmüştür.

2007 yılında Türkçe Vikipedi, Altın Örümcek Web Ödülleri'nde “En iyi içerik” ödülünü kazanmıştır.

Popüler kültürde Vikipedi

Vikipedi'nin içeriği yüzlerce site tarafından veritabanından alınarak kullanılmaktadır. Vikipedi'nin maddeleri ayrıca akademik çalışmalarda, kitaplarda ve konferanslarda ve son olarak da filmlerde de kullanılmaktadır. 2006 yılında, Amerika Birleşik Devletleri'nde bir davada Vikipedi referans olarak gösterilmiştir. Kanada Parlemantosu, Vikipedi'nin aynı cinste insanların evliliği hakkındaki maddesi Yasal Evlenme Kanunu'nunda okunulacak belge olarak sunulmuştur.

Bunun yanı sıra, Vikipedi'nin popüler kültürde kullanması üzerine de kaynaklar çoğalmıştır. Vikipedi'nin açıklığı bir çok karakterin vandalizm yapması üzerine parodiler oluşturmuştur. The Colbert Report sunucusu Stephen Colbert bir çok kez kullanıcılarının Vikipedi'yi vandallemesini mizahi olarak önermektedir. “Weird Al” Yankovic “White and Nerdy” klibinde Atlantic Records sayfasını “You suck!” (Berbatsın!) diyerek bir parodide düzenlemiştir. Bu durum Yankovic hayranlarının sayfayı vandallamalarına sebep vermiştir. Bunun yanı sıra, Penny Arcade'in bir çiziminde İskeletor He-Man maddesini değiştirmektedir.