Atatürk'lü nevruz Bayramları
(Nail TAN)
Türk halk takviminin önemli günlerinden biri, 21/22 Mart tarihlerine rastlayan Nevruz‘dur. Nevruz, bütün Türk dünyasıyla birlikte Kürtler, İranlılar, araplar, Afganlılar ve Tacikler tarafından da kutlanan bir bayramdır. Tabiatın canlanmaya başladığı, gece ile gündüzün eşitlendiği, güneşin koç burcuna girdiği Nevruz, Farsça kökenli bir kelime olup “yeni gün” demektir. Eski Türkler “yengi kün”demekteydiler.İlkbaharda karın altından boyunlarını uzatan “Kardelen” çiçeklerine ve mor renkli bir bahar çiçeğine de Nevruz adı verilmiştir.Klasik Türk müziğimizde Nevruz adında bir de makam vardır.
Çin tarihleri Hun Türkleri'nin 21 Mart tarihinde kırlara çıkıp yanlarında getirdikleri yiyeceklerini yedikleri yazar.Bu gelenek, Hunlardan sonra Uygurlarda da görülmüştür. Orta Asya Türkleri, 21 Martı Ergenekon‘dan çıkış bayramı olark kutlamaktadırlar. 12 hayvanlı eski Türk takviminin ilk günü,yani yılbaşı 21 Mart Nevruz‘dur.Kaşgarlı Mahmud'un ünlü sözlüğünde ve Melikşah'ın düzenlediği Celali Takvimi'nde yılbaşı Nevruz günüdür.
Nevruz, İran'da da ilkbaharın ilk günüdür. Fars mitolojisine göre, Tanrı dünyayı, güneşi ve ilk insanları bu gün yaratmıştır.Zerdüşt inancına göre,güneşin doğayı ısıttığı ilk gündür. Ayrıca,İran devletinin kurucusu Cemşid'in Nevruz günü tahta oturduğuna inanılır.
Nevruz,Türklerden ve İranlılardan Araplara da geçip islami inanç motifleriyle zenginleşti.İslamiyet'le birlikte Allah'ın dünyayı , Hz.Adem'i Nevruz günü yarattığına iananılmaya başlandı. Zamanla Hz.Nuh'un tufandan sonra karaya ilk bastığı gün ,Hz.Yusuf'un kuyudan, Hz.Yunus'un ise balığın karnından kurtulduğu gün , Hz.Ademle Havva'nın Arafat'ta buluştukları gün inançları da Müslümanlar arasında yaygınlaşmıştır. Alevi -Bektaşi kültüründeki Hz.Ali'nin doğduğu gün,Hz.Hüseyin'in doğduğu gün ,Hz.Ali'nin Hz.Fatma ile evlendiği gün, Hz.Ali'nin halife olduğu gün, inançları da Nevruz‘u daha kutsal bir gün durumuna getirdi. Türkiye ‘de Nevruz, “Sultan Nevruz,Navrız,Mart Dokuzu”gibi adlarla bir bayram halinde kutlanmaya başlandı.
Nevruz; Azerilerce “Novruz veya Noruz”, Başkurtlarca “Navruz”, Kazaklarca “Navruz veya Novruz”, Kırgızlarca “Noruz veya Nouruz”, Özbeklerce “Növroz”,Tatarlarca “Navruz, Navrez veya Nauras”, Türkmenlerce “Novruz”, Uygurlarca “Noruz”, Çuvaşlarca larca “Naras veya Naurus”, Kürtlerce “Newroz” adlarıyla kullanılmaktadır.
Selçuklulardan sonra Osmanlılar da Nevruz kutlamalarına çok önem verdiler. Bu dönemde pek çok Nevruziyye denilen şiirler yazıldı. Nevruziyyeler Nevruz günü önemli kişilere sunulur ve armağanlar alınırdı. Ayrıca, padişaha ve devlet büyüklerine “Nevruziye Pişkeşi” adı altında armağanlar sunulurdu. Manisa'da 22 Mart günü,
“Nevruz bayramı” kutlanır ve mesir macunu denilen, şifalı olduğuna inanılan şekerleme dagıtılırdı. Günümüzde bu gelenek daha ileri bir tarihe (nisan ayına) alınarak yaşatılıyor. Mesir macununun asıl adıda Nevruziyye'dir.
İstiklal Savaşı'nın karanlık günlerinde yüce Atatürk, milletimizi birlik beraberlik içinde tutmak, halkın moralini yükseltmek için sık sık at yarışları, güreş, müsamere gıbi etkinlikler düzenletiyor, dini bayram günlerinden, Nevruz gıbi kutlamalardan
yararlanıyordu. 23 Nisan 1920 tarihindeTBMM açıldıktan sonra ilk Nevruz 21 Mart
1921 tarihinde kutlandı. II. İnönü Muharebeleri öncesinde bu kutlama şenlikleri çok
sönük geçti. Çünkü, Bursa-Bilecik yöresinden Yunan birliklerinin taarruza geçtikleri haberleri Ankara'ya ulaşmaktaydı. 1. İnönü Zaferi kazanılmıştı ama henüz güçlü bir ordumuz yoktu.
İstiklal Savaşı sırasında Ankara'da en görkemli Nevruz kutlaması Büyük Taarruz'a hazırlık yapıldığı günlerde 22 Mart 1922 tarihinde yapıldı. O gün, Taşhan Meydanı (Hakimiyet-i Milliyye Meydanın)'nda ögrencilerin katıldığı bir geçit töreni düzenlendi. Ayrıca, günümüzde Meteoroloji Genel Müdürlüğü binası olarak hizmet gören binanın, dönemin Genelkurmay Başkanlıgı binasının bulunduğu tepenin altındaki düzlükte ögrenciler toplanarak halkın huzurunda spor gösterileri yaptılar, şiirler okudular. Gösterileri izleyen Ahmet Emin Yalman, Ankara'daki Nevruz kutlamalarını şu cümlelerle anlatmaktadır:
“Ankaralılar, geleneksel Nevruz şenliklerine her yıl büyük coşku ile katılır, ‘baharın gelişini sevinçle karşılardı. Geçen yıl İnönü Muharebeleri nedeniyle Nevruz şenlikleri sönük geçmişti. 1922 şenliklerinin daha canlı olması için bütün okullar haftalar öncesinden hazırlığa başladılar. Nevruz şenlikleri, Ziraat Mektebi'nin, yani Genelkurmay Başkanlığı'nın bulunduğu küçük tepenin altındaki çayırlık alanda yapıldı. Hava güneşlikti. Ankaralılar, çayıırın çevresini doldurmuşlardı. Mustafa Kemal Paşa, Ankara'daki Sovyet Rusya, Azerbaycan, Afganistan ve Buhara elçileriyle birlikte büyük bir çadırdan gösterileri izledi. Gösteriler, öğrencilerin heyecanlı konuşmaları ve yurtseverlik şiirleri okumalarıyla başladı. Ankara Sultani (Lise) ve Darülmuallimin (Erkek Öğretmen Okulu) Mektepleri öğrencileri spor gösterileri yaptılar.
Nevruz kutlamaları dolayısıyla 24 Mart1921 tarihinde Mustafa Kemal Paşa'ya şöyle bir telgraf da gönderilmişti:
22 Mart 1922 günü Ankara-Etlik sırtlarında Nevruz bayramı şenlikleri
“Cenubi Kafkasya komiseri,Azerbaycan Serbest Harbiye Mektebi talebeleri ,iki bölüklü Süvari askerleri ve Şoşa Muhafız Taburu askerleri ,Türk milletinin büyük Nevruz bayramını tebrik ediyor ve biz ümit ediyoruz ki Azerbaycan İnkilap Ordusu,kahraman türk ordusu ile beraber Garp emperyalizmi tazyıkinde bulunan Şark milletlerini yakında kurtarırlar.Yaşasın Şark inkilap başları Mustafa Kemal!
Neriman Nerimanof
Azerbaycan Hükümet Başkanı”
cumhuriyet ilan edildikten sonra 1991 yılına değin Nevruz kutlamaları kendi doğal gelenekleri içinde, insan ve doğa sevgisi, hoşgörü, yardımlaşma, konukseverlik, atalara saygı, bolluk-bereket beklentisi çerçevesinde cereyan etti. Bu yıldan itibaren Devlet, Hıdrellezle birlikte Nevruz kutlamalarına özel bir önem vermeye başladı. Kültür Bakanlığının ve TÜRKSOY'un koordinatörlüğünde Nevruz şenlikleri düzenlendiğii görüldü. Bağımsızlıklarına kavuşan Türk Cumhuriyetlerinde resmi tatil olarak kabul edilen Nevruz, Türkiye'de de kültür tarihimizdeki özel yerini koruyarak, geleneklerimiz içindeki saygınyerini aldı.
Notlar:
1.Ahmet Emin Yalman: Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim
C.II, .ss. 246-249
2. Alptekin Müderrisoğlu: Kurtuluş Savaşı'nda Ankara,Ajans Türk Mat., Ankara 1993. ss. 172-173
3. Nevruz (Yeni Gün): Hzl. Kültür Bakanlığı HAGEM. Feryal Mat.Ank. 1996. s. 16
*Kaynak: Nail TAN,TÜRKSOY Dergisi, Mayıs 2003
Not: İçerik, internetten alıntılanarak derlenmiştir…
Nevruz, Nevruz Nedir, Nevruz Bayramı, Nevruz Kutlamaları, 21 Mart Nevruz
Sayın Baylar,
Nevruz bayramı ile ilgili aklıma gelen sorulara tatmin edici cevaplar aldım.Çok teşekkür ederim.Nevruz günümüz kutlu olsun,Türkiye’mize,Türk alemine ve insanlığa barış getirsin.
Mehmet İnal Kolburan
Nevruz ( Newroz DEĞİL ) ; Ne ATATÜRK zamanında , ne de bizim çocukluğumuzda vardı…Küçüklüğümde böyle bir şey hatırlamıyorum….Sadece hatırladığım 5.mayıs gecesi yapılan Hıdırellez’di..
Nevruz ; tarihi çok eskilere dayanan bir kutlama.
Lakin bu kutlama sadece TÜRK’lere has bir kutlama değil , o coğrafyada yaşayan bütün milletlerin yaptığı “BÖLGESEL” bir kutlamadır….
Nitekim Kazaklar , Özbekler , Azeriler , Türkmenler , Kırgızlar , Tacikler , Karakalpaklar , İranlılar , Hintliler , Pakistanlılar , Afganlar , Arnavutlar , Gürcüler ,Kürtler , Zazalar vs. vs.. bir çok millet bu Nevruz kutlamasını yapıyor.
İşin ilginç yanı , her milletin bunu kendine ait olduğunu iddia etmesidir. Ancak Nevruz kelimesinin ; Farsça kökenli olması Nevruz’un aslında İran’a ait olduğu ihtimalini güçlendirmektedir.
Daha önce hiç bir kimsenin hatırlamadığı ve ülkemizde kutlanmayan Nevruz’un , yıllar önce rahmetli Erdal İnönü ile Demirel’in Antalya’da demir çekiçlemesiyle birdenbire ortaya çıkması ise düşündürücüdür.
Bu dönem malumunuz olduğu üzere PKK nın filizlenmeye başladığı bir döneme tekabül ediyor.
Nevruz’un ATATÜRK zamanında kesinlikle kutlanmadığını ; halen hayatta olan ve ATATÜRK’le bizzat yaşayan , onu iyi tanıyan diğer yaşlı insanlara da sormanın ve onlarında bu konudaki fikirlerini almanın en doğru yol olacağı kanaatindeyim…
Çünkü o dönemi bilmeyen , ATATÜRK’ü hayatında hiç görmeyen kişilerin yazdığı yazıların doğruluk oranının “tartışmalı” olacağı kanaatindeyim…
Hangi maksatla yazıldığı ve kime hizmet ettiği belli olmayan bu tip yazıların güvenilir olmasından her zaman şüphe ve kaygı duyarım.
Ayrıca daha önce hiç bir kimsenin hatırlamadığı ve ülkemizde kutlanmayan Nevruz kutlamalarının yine PKK’nın filizlenmeye başladığı döneme tekabül ettiğini ve başlangıçta “NEWROZ ” olarak dikte edilip , daha sonra Nevroz olarak düzeltildiğini de anti parantez hatırlatayım..
Benim esas tepkim ise ; Nevruz’un kutlanması değil , bunun PKK unsurlarınca bir gövde gösterisi şeklinde yapılıyor olmasıdır..
Nitekim ; son Diyarbakır nevruz kutlamalarında alanda tek bir TÜRK bayrağının olmaması ; nevruz’un “NEWROZ ” olarak yazılan pankartlarla alanda bulunması , bunun en somut kanıtııdır..
Nacizane fikrim :
TÜRK milleti olarak başka milletlerin kendilerine ait olduklarını iddia ettikleri nevruz kutlaması yerine , kendi öz milli bayramlarımızı yasaksız bir şekilde , polis müdahalesi olmadan, ellerimizde TÜRK bayraklarımızı gururla sallayarak kutlamanın daha doğru olduğu yönündedir.