Organik Bileşikler

Canlılar tarafından sentezlenen besinlerdir. Organik bileşiklerin hepsinde karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O) atomları bulunur. Bazılarında N, P ve S de bulunur.

Karbonhidratlar

Molekül yapıları karbon, hidrojen ve oksijenden oluşur. Genel formülleri (CH2O)n dir. Fotosentezde ilk ürün olarak sentezlenirler. Hücrede karbonhidratlar solunum reaksiyonları
nda enerji verici olarak, az da olsa yapısal organik bileşik olarak kullanılırlar.
Karbonhidratlar taşıdıkları şeker birim sayısına göre isimlendirilirler:

Monosakkaritler

Disakkaritler

Polisakkaritler

1. Monosakkaritler

Doğrudan enerji verici olarak kullanılan basit şekerlerdir. Sindirilmezler. Hücre zarındaki porlardan geçebilirler. Yapılarında bulunan karbon sayısına göre gruplara ayrılırlar:
3 C lu triozlar: Gliseraldehit
5 C lu pentozlar: Riboz ve deoksiribozdur. Riboz RNA ve ATP’nin yapısında bulunurken, deoksiriboz DNA’nın yapısında yer alır.
6 C lu heksozlar: Glikoz, fruktoz, galaktozdur. Glikoz üzüm ve balda serbest olarak bulunur. Hücrenin en önemli enerji kaynağıdır. Beyin hücreleri solunum reaksiyonlarında sadece glikoz kullanır. Sağlıklı bir insanın 100 ml. kanında 90 – 100 mg glikoz bulunur. Ayrıca hücre zarının yapısına da katılır. Fruktoz meyve şekeri, galaktoz ise süt ve süt ürünlerinde bulunan heksozlardandır.

NOT: Heksozların kapalı formülleri aynıdır, fakat açık formülleri farklıdır.

2. Disakkaritler

İki molekül monosakkaritin glikozit bağı ile bağlanmasıyla oluşurlar. Disakkarit sentezi sırasında 1 molekül su açığa çıkar.

NOT: Küçük moleküller arasında bağ kurularak büyük moleküllerin sentezlendiği reaksiyonlara dehidrasyon denir. Dehidrasyonda büyük molekülün yapısına katılan küçük molekül sayısının bir eksiği kadar su açığa çıkar. ATP harcanan tepkimelerdir.
nMonomer Æ Polimer + (n – 1)H2O

NOT: Büyük moleküllerin su kullanılarak küçük moleküllere (yapıtaşlarına) ayrıldığı reaksiyonlara hidroliz denir.Hidrolizde büyük molekülün yapısındaki küçük molekül sayısının bir eksiği kadar su harcanır.
Polimer + (n – 1) H2O Æ n Monomer

Maltoz bitki hücrelerinde bulunur, hayvan hücrelerinde bulunmaz. Arpa tohumunda bol miktarda bulunur. Sakkaroz (sukroz), bitki hücrelerinde bulunur, hayvan hücrelerinde bulunmaz. şeker pancarında bol miktarda bulunur.
Laktoz bitki hücrelerinde bulunmaz, hayvan hücrelerinde bulunur. Memelilerin süt salgısında bulunur.

NOT: Hayvanlarda maltoz ve sukrozun dehidrasyonunu sağlayan enzim yoktur. Ancak bu moleküllerin hidrolizini gerçekleştiren enzim bulunur.

3. Polisakkaritler

Çok sayıda monosakkaritin glikozit bağıyla bağlanması sonucu oluşan büyük moleküllerdir. Polisakkarit sentezi sırasında monosakkarit sayısının bir eksiği kadar su açığa çıkar.
nMonosakkarit Æ Polisakkarit + (n – 1)H2O
Polisakkaritler sindirilmeden kana geçemezler. Polisakkarit çeşitlerinin hepsinin yapısında glikoz bulunur. Polisakkaritlerin yapısında bulunan glikozların bağlanma şeklinin farklı olması, polisakkaritlerin farklı yapıda olmalarına neden olur.

Nişasta

Bitkilerdeki depo polisakkarittir. Fotosentezde sentezlenen glikozların fazlası nişastaya dönüştürülerek depolanır.
Glikoz + Glikoz + … + nGlikoz Æ Nişasta + (n – 1)H2O
Nişasta hayvan hücrelerinde sentezlenmez. Ancak besinlerle alınan nişasta sindirim boşluğunda glikozlarına yıkılır (hidroliz).
Bitkinin kök, gövde, yaprak, tohum ve meyve gibi kısımlarında lökoplastlarda depolanır.
Buğdayda, patateste, pirinçte, mısırda, meyve ve sebzede bolca bulunur. Suda çözünmez

Nişasta iyot ile muamele edildiğinde mavi renk oluşur.

Glikojen

Hayvanlarda, mantarlarda ve bakterilerde depo polisakkarittir. Binlerce glikoz molekülünden oluşur. Hayvan ve insanların karaciğer ve çizgili kas hücrelerinde sentezlenir.
Suda çözünür.

Glikojen iyotla muamele edildiğinde rengi kahverengi olur.

Selüloz

Binlerce glikoz molekülünden oluşan yapısal polisakkarittir. Bitkilerin hücre çeperinin yapısına katılır. Hayvan ve insan hücrelerinde bulunmaz. İnsanda sindirimini sağlayan enzim yoktur. Otla beslenen hayvanların sindirim sisteminde yaşayan tek hücreli organizmalar selülozu sindirir. Selüloz suda çözünmez. Selüloz iyotla boyanmaz.

Kitin

Glikozlardan oluşan yapısal polisakkarittir. Yapısında N (azot) atomu da vardır. Böceklerin deri hücrelerinden salgılanır, daha sonra sertleşerek sert kabuğa dönüşür.