Hayvanlarda Davranış

• Hayvanlarda davranışlar doğuştan gelen davranışlar ve sonradan kazanılan davranışlar olmak üzere iki grupta incelenir.

1. Doğuştan Gelen Davranışlar

• Hayvanlarda öğrenilme olmaksızın kalıtsal olarak ortaya çıkan davranışlardır.
• Bu davranışları ortaya çıkaran bilgiler bireyin DNA larında bulunur. Her türe özgü olan davranışlar ata bireyden yavrularına genlerle aktarılır.
• Doğuştan gelen davranışlar canlının genlerinin ve gelişmişliğinin bir göstergesi olarak canlının hayatta kalmasına ve türün devamının sağlanmasına yardımcı olur.
• Doğal davranışlardan bazıları doğar doğmaz yapılır.

Örnek
Solunum.

• Bazı davranışlar ise belirli bir döneme girildiğinde yapılır.

Örnek
Bazı hayvanlarda avlanma.

• Hayvanlarda içgüdü olarak bilinen bazı davranışlar ve refleksler doğuştan gelen davranışlardır.

a. İçgüdüsel Davranış

• Doğuştan sahip olunan, otomatik olarak gerçekleştirilen karmaşık davranışlardır. Özellikle omurgalılarda ve birçok omurgasızda görülür.
• Her türün kendine özgü içgüdüsel davranışları vardır. İçgüdüsel bir davranışı gerçekleştiren organizma ne yaptığının bilinçli olarak farkındadır.
• İçgüdüsel davranışlar bir seri faaliyeti içine alır. İçgüdü şeklindeki davranışlarda bir organizma belli bir uyartıya karşı her zaman aynı şekilde tepki gösterir.

Örnek
Arıların besinin yerini anlatırken yaptığı iletişimi sağlayan dans.
Kuşların uygun malzemeleri bularak yuva alanına taşıyıp türe özgü yuva yapmaları
Örümceğin karmaşık bir ağı örmesi
Bazı hayvan türlerinin yıl içerisinde farklı bölgelere göç etmesi
Hayvanların tehlike anında kaçması, ölü taklidi yapması, renk değiştirmesi.
Hayvan türüne özgü beslenme davranışları.
Memelilerin doğduklarında annelerini emerek beslenmesi,
Kuşların kursaklarında yumuşattıkları besinler ile yavrularını beslemeleri
Hayvanların çiftleşme için yaptığı kur davranışları.
Bazı türlerde döllenmiş yumurtanın gelişimi için yuva hazırlanması.

b. refleks

• Doğuştan sahip olunan diğer bir davranış şekli de reflekstir.
• Çevreden gelen uyarılara istem dışı gösterilen ani tepkilere refleks denir. Refleksler bilinçsizce gerçekleştirilir.
• Canlılarda kalıtsal refleks ve şartlı refleks olmak üzere iki çeşit refleks vardır.

Kalıtsal Refleks

• Doğuştan gelen ve kişinin kalıtsal yapısında bulunan reflekstir.

Örnek

• Diken batan elin çekilmesi, karanlıkta göz bebeğinin büyümesi, yenidoğan bebekte emme refleksi.

Şartlı Refleks

• Öğrenme yoluyla sonradan kazanılan reflekslerdir. Olayın tekrarlanması sonucu oluşur.

Örnek

• Araba sürmek, yüzmek.

2. Sonradan Kazanılan Davranışlar

• İnsanlar ve bazı hayvanlar kalıtsal davranışlarını öğrenmeyle geliştirebilir, farklı şekillere dönüştürebilir ya da yeni davranışlar edinebilirler.
• Canlı yeni durumlara karşı yeni tepkiler geliştirir ve bu tepkileri uzun süre hatırlar.
• Sonradan kazanılan davranışlarda en etkili faktör öğrenmedir.

Öğrenme çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir.

• İzlenimle öğrenme
• Alışkanlık yolu ile öğrenme
• Şartlanma yolu ile öğrenme
• Deneme – yanılma yolu ile öğrenme

a. İzlenimle Öğrenme

• Taklit yoluyla öğrenmedir. Öğrenmenin en basit şeklidir.
• Yeni doğmuş ya da yumurtadan yeni çıkmış yavruların ilk gördükleri davranışı izleyerek öğrenmeleridir.
• Bu öğrenme çeşidi ile ilgili yapılan bir deneyde ördek yavruları üzerinde çalışılmıştır.
• Bir araştırıcı kuluçka makinesindeki yumurtalardan çıkan yavruların önünde çömelip ördek gibi ses çıkararak iki yana sallanıp yürüdüğünde genç yavruların kendisini izlediklerini görmüştür.
• Daha sonra yavrular gerçek ördeğin yanına götürülse bile,yine ördek sesi çıkaran insanı takip etmişlerdir. Ördek yavruları gördükleri hareketli ve sesli şeyleri takip etmeyi izlenimle öğrenmişlerdir.
• Bazı hayvan türleri avlanmayı annelerini izleyerek öğrenirler.

b. Alışkanlık Yolu İle Öğrenme

• Bir hayvan bir uyaranla tekrar tekrar aynı şiddette uyarılırsa gösterdiği tepki zamanla azalır.
• Artık o uyarıya alıştığı için belli bir süre sonra hiç tepki göstermez.
• Bu öğrenme çeşidi ile canlı, yaşamı için önemli olmayan uyarılara karşı tepki vermek için zaman ve enerji harcamaktan kurtulur.

Örnek
Parklardaki güvercinler başlangıçta etrafta yürüyen insanlardan korkup kaçarlar. Ancak bir süre sonra korkup kaçma tepkisi azalır ve insanlar arasında rahat dolaşmaya başlarlar.

c.Şartlanma Yolu ile Öğrenme

• Doğuştan gelen reşeksin doğal uyaranının değiştirilmesi ile ortaya çıkar. Reşeksin doğal uyaranı değiştirildiğinde şartlanma tepkisi oluşur.
• Bu olayı ilk kez Ivan Pavlov köpeklerle yaptığı deneyinde göstermiştir.
• Pavlov köpeğe et verdiğinde köpeğin ağzında salya salgısının arttığını görmüştür.
• Köpek zil sesi duyduğunda salgı salgılamaz.
• Pavlov köpeğe et verdikten sonra zil çalmış ve bu işlemi birçok kez tekrarlamıştır..
• Deneyden sonra köpeğe et vermeden zil çaldığında köpeğin yine salya salgıladığını görmüştür

• Pavlov, bu deneyle doğuştan gelen bir reşeksin doğal uyaranının değiştirilebileceğini göstermiştir.
• Bu olaylara şartlı reşeks ya da şartlanma denir.

d. Deneme – Yanılma Yoluyla Öğrenme

• İnsan ya da hayvanın yeni bir durum karşısında meydana gelecek birden fazla tepkiden doğru olanını seçmesi, bu öğrenme yoluyla sağlanır.
• Canlının doğru seçimi yapması ödül verilerek sağlanır.
• Yanlış seçimler ise canlı cezalandırılarak önlenir. Bir çok canlı, doğru seçimi yapmayı çok sayıda deneme yaptıktan sonra öğrenmiştir.
• Bir civcivin yumurtadan ilk çıktığında gördüğü küçük varlığı gagalaması, zamanla yenilmeyecek olanlara dokunmaması, deneme – yanılma yoluyla öğrenmedir.