mercekler ve aydınlanma

• Küresel ve düzlem yüzeylerden oluşan saydam ortamlara mercek denir. Mercek kırıcı yüzeyleri küre parçası şeklinde olan saydam cisimlerdir. Büyüteç mikroskop, teleskop, gözlük camları, kamera gibi araçlardır. İki çeşittir.

• Yüzeyler kesişiyorsa bu tür merceklere ince kenarlı mercek denir. Uçları ince, ortaları şişkin olan merceklerdir.
• Bu mercekler ışığı topladığı için yakınsak mercek de denir.

• İnce kenarlı mercek üzerine gelen ışınları asal eksene yaklaştıracak şekilde kırar.

• İnce kenarlı mercek fiekil I ve II deki gibi gösterilir.
• Saydam ortamda yüzeyler aşağıdaki şekilde olduğu gibi kesişmiyorsa bu tür merceklere kalın kenarlı mercek denir. Orta kısımları ince, uç kısımları kalın olan merceklerdir.
• Bu mercekler ışığı dağıttığı için ıraksak mercek de denir.

• Kalın kenarlı mercek üzerine gelen ışınları asal eksenden uzaklaştıracak şekilde kırar.

• Kalın kenarlı mercek şekil I ve II deki gibi gösterilir.
• Merceklerde asal eksene paralel gelen ışığın kendilerinin ya da uzantılarının kesiştiği yere odak noktası denir.

Eğrilik Yarıçapı

• Merceklerin eğri yüzeyleri küreye tamamlandığında oluşan küre yarıçaplarına yüzeylerin eğrilik yarıçapı denir.

Asal Eksen

• Merceğin odak noktalarını birleştiren doğruya asal eksen denir.

Odak Noktası (F)

• Asal eksene paralel gelen ışınların kendisi yada uzantılarının asal ekseni kestiği noktaya denir.

2F Noktası

• Optik merkezde odak uzunluğunun iki katı mesafede olan noktaya denir. Merceklerde küresel aynadaki merkez noktasının yaptığı görevi görür.

Optik Merkez (O)

• Işığın kırılmadan geçtiği noktaya optik merkez denir.

Optik Eksen

• Optik merkezden asal eksene dik çizilen eksene denir.

Odak Uzunluğu (f)

• Optik merkez ile odak noktası arası uzaklığa odak uzunluğu denir.

Özellikler

• Merceğin kırılma indisiyle ortamın kırılma indisi arasındaki fark büyürse kırılma artacak odak uzaklığı azalacaktır.

• Merceği oluşturan yüzeylerin eğrilik yarıçapları artarsa odak uzaklığı büyür.
• Eğrilik yarıçapının büyümesi demek yüzeyin doğrusallaşması demektir.
• Eğrilik yarıçapı sonsuz olursa yüzey artık doğrusaldır.
• Merceğin içinde bulunduğu ortam merceğin kırılma indisinden daha büyük ise mercek karakter değiştirir.
• Yani ince kenarlı mercek kalın kenarlı, kalın kenarlı mercek ince kenarlı gibi davranır.

• Merceklerin ışıklara karşı gösterdikleri kırılma indisleri aynı değildir. nmor > nkırmızı mercek mor ışığı daha çok kıracağından odak uzaklığı daha küçük olacaktır.