Dünyanın Hareketleri

Dünya'nın kendi ekseni etrafındaki günlük hareketi ve Güneş etrafındaki yıllık hareketi şeklinde iki hareketi vardır.

a. Günlük (Eksen) Hareketinin Sonuçları

• Dünya eksen hareketini 24 saatte tamamlar.
• Gece–gündüz ardalanır (birbirini takip eder)
• Gündüz ısınma, gece boyunca da soğuma olacağı için günlük sıcaklık farkları oluşur.

Sıcaklık farklarına bağlı olarak;
– Taşlarda fiziksel (mekanik) parçalanma oluşur.
– Karalar ve denizlerde farklı ısınmadan dolayı basınç farkları ve meltem rüzgarları oluşur.
Dünya günlük hareketini batıdan doğuya doğru yapar.
Bunun sonucunda;
– Doğuda Güneş erken doğup erken batar, batıda ise geç doğup geç batar.
– Doğuda yerel saat ileri batıda geridir.
– Sürekli rüzgarlar ve okyanus akıntıları kuzey yarımkürede sağa güney yarımkürede sola doğru saparlar.

• Günlük harekete bağlı olarak 30° enlemlerinde Dinamik Yüksek Basınç, 60° enlemlerinde ise Dinamik Alçak Basınç alanları oluşur.
• Açısal hız ve çizgisel hız oluşur.
• Çizgisel Hız: Dünya'nın eksen hareketi sırasında her paralel üzerinde oluşan hızdır.

ÖRNEK: Okyanus akıntıları incelenirse Kuzey ve Güney yarımkürede halkalar oluşturdukları görülür.
Bu oluşumun ana nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Dünyanın, ekseni çevresinde dönmesi
B) Akıntıların kıta kenarlarına çarpması
C) Alize rüzgarlarının etkisi
D) Deniz suyundaki sıcaklık farklılıkları
E) Batı rüzgarlarının etkisi
1981 ÖYS

ÇÖZÜM: Okyanus akıntılarının yarım kürelerde oluşturdukları halkaların nedeni, yerkürenin, ekseni çevresinde batıdan doğuya doğru dönmesinin oluşturduğu merkezkaç kuvvetidir.
Yanıt A

ÖRNEK: Sürekli rüzgarların Kuzey Yarım kürede sağa, Güney Yarım kürede sola sapmasının nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Dünya'nın ekseni etrafında dönmesi
B) Güneş ışınlarının geliş açılarının farklı olması
C) Dünya'nın Güneş çevresinde dönmesi
D) Ekliptik ile eksen arasında 23°27'lık bir açı olması
E) Dünya'nın yörüngesinin elips, şeklinde olması
1995 ÖYS

ÇÖZÜM: Sürekli rüzgarların yarımkürelerde sapmaya uğramalarının nedeni, yerkürenin ekseni çevresinde batıdan doğuya doğru dönmesinin oluşturduğu merkezkaç kuvvetidir.
Yanıt A

• Gün içinde Güneş ışınlarının düşme açısı ve konumu değişir.

NOT: Gün içinde Güneşin düşme açısına bağlı olarak gölge yönleri ve boyları değişir.

• Günlük harekete bağlı olarak yerel saat farkları oluşur.  Yönler belirlenir

b. Yıllık (Yörünge) Hareketinin Sonuçları

• Dünya, Güneş etrafındaki yıllık hareketini 365 gün 6 saatte tamamlar. Dünya, Güneş etrafındaki hareketini eğik eksenle yapar.

• Yörünge düzlemi ile yer ekseni arasındaki açı 66º 33′ olurken, ekvator ile ekliptik düzlem arasında 23º 27′ açı oluşur. Yıllık hareketin sonuçlarında bu açılar etkili olur.
• Bir merkezi güneş ışınlarının düşme açıları yıl içinde değişir.
• Sıcaklık değerleri yıl boyunca değişir.
• Cisimlerin gölge boyları yıl boyunca değişir.
• Dönenceler ve kutup daireleri oluşur. Dönenceler Güneş ışınlarının dik geldiği son sınırlardır.

UYARI: Dönenceler içine Güneş ışınları yılda 2 kere dik gelirken dönenceler üzerine yılda 1 defa gelir. Dönenceler dışına Güneş ışınları hiç dik gelmez.

• Kutup daireleri oluşur.
• Aydınlanma dairesi sürekli yer değiştirir.
• Gece-gündüz süreleri değişir.
• Güneşin doğuş ve batış saatleri değişir.
• Güneşin doğduğu ve battığı yerler değişir.
• Kutup noktalarında altı ay gündüz diğer altı ay gece yaşanır.
• Aynı zamanda iki yarımkürede zıt mevsimler yaşanır.
• Matematik iklim kuşakları oluşur.

• Mevsimlik sıcaklık farklarına bağlı olarak muson rüzgarları oluşur.
• Yıllık hareketin ve eksen eğikliğinin en önemli sonuçlarından birisi mevsimlerin oluşmasıdır.

UYARI: Yarı küreler arasında mevsimler birbirine zıtlık gösterir.

ÖRNEK: Ekvator düzlemiyle yörünge düzlemi arasındaki 23°27ı lık açı 33° olsaydı, Dünya ile ilgili bir takım olgular bugünkünden farklı olurdu.
Aşağıdakilerden hangisi böyle bir açı değişiminin sonucu olabilir?
A) Tropikal kuşağın genişlemesi
B) Kutup kuşağının ortadan kalkması
C) Ekvator çevresinde yıllık ortalama sıcaklıkların yükselmesi
D) Yer'in Güneş'ten aldığı enerjinin artması
E) Yerden uzaya yansımaların artması
1986 ÖYS

ÇÖZÜM: Ekvator düzlemi ile yörünge düzlemi arasındaki açı büyüdüğünde dönenceler birbirinden uzaklaşır aralarındaki alan genişler.
Yanıt A