Atmosferin Katmanları

• Atmosfer uzay boşluğu ile sınırlanan iç içe geçmiş farklı katmanlardan oluşur. Bu katmanlar yükselti sınırı, molekül yapısı ve sıcaklık gibi özelliklerle birbirinden ayrılır.
• Atmosferde bulunan katlar şöyledir:

Troposfer

• Atmosferin en alt katmanıdır. Troposferin kalınlığı ekvatordan kutuplara gidildikçe azalır. Bu durumun nedenleri;

– Sıcaklık
– Yerçekimi
– Çizgisel hızdır.

• Troposferde yükseldikçe her 200 m’de sıcaklık 1°C azalır. Bunun nedeni atmosferin direkt Güneş ışınlarının gelişiyle değil yerden yansıyan ışınlarla ısınmasıdır.
• Atmosferin içerisindeki karbondioksit,oksijen ve su buharının tamamı bu katmanda bulunduğu için meteorolojik (rüzgar,bulut, yağış) olayların tamamı bu katmanda görülür.
• Troposfer; iklim olaylarının yaşandığı katmandır. Sebebi,su buharının tamamına yakının burada bulunmasıdır.Troposferde oranı en az değişen gazlar oksijen ve azot, en çok değişen gazlar ise karbondioksit ve su buharıdır.

ÖRNEK:Aşağıdakilerden hangisi troposferin özelliklerinden biri değildir?
A) Kalınlığın her yerde aynı olması
B) Çeşitli gazlardan oluşması
C) Yüksekliğe bağlı olarak yoğunluğunun azalması
D) Daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınması
E) Meteorolojik olaylara olanak sağlaması
1997 ÖSS

ÇÖZÜM: Troposfer çeşitli gazlardan oluşur. Bu katmanda gazların yoğunluğu yükseklere çıkıldıkça azalır. İklim olayları ilk 4 km’de daha yoğun gerçekleşir. Daha çok yerden yansıyan ışınlarla ısınması, yükseltinin sıcaklığa etki etmesine neden olur. Kalınlığın her yerde aynı olması mümkün değildir.
Yanıt A

Stratosfer

Troposferin üstünde bir kat olup 30 – 35 km’ye kadar devam eder. Hava hareketleri yatay yöndedir. İklim olayları görülmez. Sıcaklık genelde –55°C civarındadır.

Mezosfer (şemosfer, Kemosfer)

• Stratosferin üstünde 80 km’ye kadar uzanan kısmı oluşturur.
• Bu katmanda kısa dalgalı güneş ışınlarının oksijen üzerindeki etkisi sebebiyle Ozon bakımından zengin bir katman oluşur. Bu katmanda Güneş’ten gelen zararlı ışınlar (Ultraviyole) tutulur.
• Eğer bu ışınlar yeryüzüne ulaşsaydı yeryüzünde sıcaklık ortalamaları ve kuraklaşma artacak, kutuplardaki buzullar eriyecek, deniz seviyesi yükselecek ve insanların deri kanserine yakalanma riski artacaktır.

UYARI: Yukarıda verilen değişiklikler günümüzde çok konuşulan küresel ısınmanın etkilerini örneklendirmektedir.

İyonosfer

• 80 km’ den 300 – 400 km’ye kadar uzanan katmandır. Bu katmanda bulunan gazlar basıncın azalmasından dolayı iyon denilen elektrikle yüklü moleküllere ayrılmışlardır.
• Bu katmandaki iyon dalgaları radyo frekanslarını yansıtmaya ve haberleşmeye imkan verirler.
• Bu katmanda sıcaklık çok yüksek olduğu için bu katmana termosfer adıda verilir. Ayrıca bu katmanda ses dalgalarıda tutulur.

Ekzosfer

• Atmosferin en üst katmanıdır. Dış küre’de denilen bu katmandan sonra uzay boşluğu vardır. En seyrek olan ve yerçekiminin en az etkili olduğu katmandır.
• Atmosfere gelen Güneş enerjisi % 100’dür. Buna Güneş Sabitesi denir. Bu enerjinin;
• % 25’i atmosferin etkisiyle geri yansır (refleksiyon)
• % 25’i atmosferin içinde yayılır (difüzyon)
• % 15’i atmosfer tarafından yutulur (absorbsiyon)
• % 8’i yere çarparak yansır (albedo)
• Bu özelliklerin hepsi atmosfer içerisindeki enerji kayıpları olurken geriye kalan %27’lik kısım yer yüzünün aydınlanmasını ve ısınmasını sağlar.