Rüzgâr Çeşitleri

• Rüzgârlar estikleri yere ve zamana göre sürekli, mevsimlik ve yerel şeklinde 3’e ayrılırlar.

a. Sürekli rüzgârlar

• Dünya üzerindeki sürekli basınç alanları arasında yıl boyunca aynı yönden esen rüzgârlardır.

Sürekli Rüzgârların özellikleri;
– Yıl boyunca aynı yönden eserler
– Günlük harekete bağlı olarak Kuzey yarımkürede sağa Güney yarımkürede sola saparlar.
– Estikleri bölgenin iklimini etkilerler.

1. Alizeler: 30° enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanlarından Ekvator çevresindeki termik alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgârlardır.

Özellikleri;
– Ekvatoral bölgedeki karaların doğu kıyılarına (Güney Amerika ve Afrika’nın doğusu) yağış bırakırlar.
– Sıcak okyanus akıntılarına ilk hareketi verirler.
– Geçmis yıllardaki yelkenli gemilere hareket sağladıkları için ticaret rüzgarları adını almışlardar.
2. Batı Rüzgârları: 30° dinamik yüksek basınç alanlarından 60° dinamik alçak basınç alanlarına doğru eserler.
Özellikleri;
– Orta kuşak karalarının batı kıyılarına (Avrupanın batı ve kuzeybatısıyla, Kuzey Amerika’nın batı kıyıları) bol yağış getirir.
– Ilıman Okyanus ikliminin oluşmasına neden olur.

3. Kutup Rüzgârları: 90° enlemlerindeki termik yüksek basınç alanlarından 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru eserler.
– Kutup bölgelerinden geldikleri için soğuk ve kurudurlar.
– Kışın etki alanları artarken yazın etki alanları daralır.
– Soğuk okyanus akıntılarına ilk hareketi verirler.

b. Mevsimlik rüzgârlar

• Kıtaların (karaların) ve okyanusların farklı ısınma özelliklerine bağlı olarak yaz ve kış mevsiminde yön değiştiren rüzgârlardır. Bu rüzgârların en güzel Örneklerini musonlar oluşturur.

1. Yaz musonu: Yazın karalar (Asya Kıtası) daha çok ısındığı için AB alanları oluşurken denizler üzerinde (Hint Okyanusu) YB alanları oluşur. Buna bağlı olarak yazın musonlar denizden karaya doğru eser ve karalar üzerinde bol yağış oluştururlar.

2. Kış Musonu: Kışın Asya Kıtası soğuyarak YB özellikleri kazanırken Hint Okyanusu daha sıcaktır ve AB özelliğindedir. Böylece kışın rüzgâr karadan denize doğru eser. Karadan gelen rüzgârlar kuru olarak estikleri için nem ve yağış getirmezler.

• Ancak Hint okyanusu üzerindeki adalar bol yağış alır.

c. Yerel rüzgarlar

• Günlük Devirli Rüzgarlar: Günlük ısınma farkından doğarlar. Gece– gündüz ters yönde esen rüzgarlardır. Etki alanları sınırlı olan bu rüzgarların en önemlileri meltemlerdir.
• Yaz mevsiminde orta kuşakta görülürler. Oluşumunun temel nedeni dünyanın eksen hareketidir.
• Deniz ve Kara meltemi: Gündüz, karalar çabuk ısındığı için AB alanı olurken denizler daha yavaş ısınır karaya göre daha soğuktur ve YB alanıdırlar. Böylece Rüzgar gündüz denizden karaya doğru eserek deniz meltemini oluşturur. Ege kıyılarında oluşan bu rüzgara imbat denir.

• Gece, kara kütleleri çabucak soğur ve YB özelliğini kazanır denizler çabuk soğumaz karaya göre daha sıcaktır ve AB alanlarıdır. Böylece rüzgar karadan denize doğru eser. Serin ve kuru eserler. Bu rüzgar karadan geldiği için kara meltemi adını alır.

• Dağ ve Vadi (Ova) meltemi: Gündüz vadiler çabuk ısınmayıp YB alanları olurken dağlık kesimler çabuk ısınarak AB alanı olurlar. Böylece rüzgar gündüz vadiden dağa doğru eser ve Vadi (Ova) meltemi oluşur. Bursa Ovasından Uludağa, Iğdır Ovasından Ağrı dağına doğru esen rüzgarlar gibi.

• Gece ise yüksek yerler nem azlığından dolayı çabucak soğur ve YB alanı olurken aşağıdaki vadiler hemen soğumaz ve AB özelliği gösterirler. Böylece rüzgar dağdan vadiye doğru eserek dağ meltemini oluşturur. Uludağdan Bursa Ovasına Ağrı Dağından Iğdır Ovasına esen rüzgarlar gibi.

UYARI: Deniz Meltemlerinin yağış oluşturmama nedeni; kısa süreli esmeleri ve etki alanlarının dar olmasıdır.

Sıcak Yerel Rüzgarlar

• Kuzey Yarım Kürede güneyden eserler.
• Sirokko: Büyük Sahra Çölünden Kuzey Afrikaya doğru esen rüzgarlardır.
• Hamsin: Sudan’dan Mısıra doğru esen rüzgardır.
• Samyeli: Yaz mevsiminde Suriye ve Irak’ta çöllerden eserler. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde etkili olurlar.
• Föhn(Fön): Yükselen hava kütlesinin dağlık kütlenin yamacını aşarak diğer tarafa doğru alçalmasıyla oluşan rüzgardır.
• Bu rüzgarın, sürtünmenin etkisiyle sıcaklığı her 100m’de 1°C artar. Ülkemizde Kuzey Anadolu dağları
• nda, Toroslarda ve dünyada İsviçre Alplerinde güzel örnekleri vardır.

Föhn’ün etkili olduğu yerlerde;
– Sıcaklık ve buharlaşma artar.
– Bitkilerin olgunlaşma süresi kısalıır hasat çabuklaşır.
– Havanın nem açığı artar.
– Yağış oluşumu zorlaşır.
– Karlar daha hızlı erir.
Lodos: Güneybatı yönlü eser.
Kıble: Güney yönlü eser.
Keşişleme: Güneydoğu yönlü eser.

UYARI: Rüzgarlar, geldikleri yerlerin nem ve sıcaklık özelliklerini yansıtır. Bu genellemeye ters düşen rüzgar fön rüzgarıdır.

Soğuk Yerel Rüzgarlar

• Kuzey Yarım Kürede kuzeyden eserler.
• Bora: Dalmaçya kıyılarında Dinar Alplerinden adriya Denizine doğru esen rüzgarlardır.
• Mistral: İspanya ve Fransa’nın kuzeyinden Akdeniz’e doğru esen rüzgardır.
• Krivetz: Romanya’da kuzeydoğudan Tuna’ya doğru esen rüzgarlardır.
• Karayel: Kuzeybatı yönlü eser.
• Yıldız: Kuzey yönlü eser.
• Poyraz: Kuzeydoğu yönlü eser.

• Tropikal Rüzgarlar: Tropikal Kuşakta ani basınç farklarından doğan rüzgarlardır. Çok hızlı eserler saatte 100 –150 km hıza ulaşabilirler. Büyük can ve mal kayıplarına neden olurlar.
• Tropikal rüzgarlara farklı alanlarda farklı isimler verilmiştir.
• Orta Amerika’da Hurricane, Latin Amerika’da Tornado Asya’da Tayfun, Avusturalya’da Wily–Wily adını alırlar.
• Daha çok kıtaların doğu kıyılarında etkili olurlar.