göktürk yazısında Ünsüzler

Göktürk alfabesinde 30 tane ünsüz harf bulunmaktadır. Bu harflerin 20 tanesi “kalınlık – incelik” durumuna göre değişmektedir. Geriye kalan 10 harfin de, 5 tanesi bütün ünlülerle kullanılan harflerden; 5 tanesi ise çift ünsüzü karşılayan harflerden oluşmaktadır.

Kalınlık – incelik uyumuna göre değişen ünsüzlerin kullanımı, şu şekildedir: Göktürk alfabesinde ünsüzlerin kalınlık – incelik uyumu, günümüzdeki büyük ünlü uyumu ile bağlantılıdır. Eğer bir sözcüğün ilk hecesinde “kalın” bir ünlü var ise, yazıda o hecedeki ünsüzün “kalın” biçimi kullanılır. Eğer ilk hecedeki ünlü “ince” ise, o hecede kullanılan ünsüzün de “ince” biçimi kullanılır. Örneğin “budun” sözcüğü Göktürk yazısı ile “” biçiminde yazılmaktadır. Dikkat edilirse “budun” sözcüğünün ilk hecesinde “u” ünlüsü bulunmaktadır. “U” sesi kalın bir ünlü olduğu için, onunla aynı hecede bulunan “b” sesinin de “kalın” biçiminin () kullanılması gerekmektedir.

Uyumu başka bir örnek ile açıklayalım: “Tigin” sözcüğü Eski Türkçede “” biçiminde yazılmaktadır. Bu sözcüğün ilk hecesinde bir ince ünlü olan “i” ünlüsü bulunmaktadır. Bunun için o hecedeki “t” ünsüzünün de “ince” biçimi olan “” harfi kullanılmalıdır.

Şimdi Eski Türkçedeki ünsüzlerde görülen kalınlık – incelik uyumunu bir genelleme yaparak tanımlayalım: Eğer bir sözcüğün ilk hecesinde “kalın” ünlü (a, ı, o, u) varsa, o hecedeki ünsüz de “kalın“; eğer ilk hecede “ince” ünlü (e, i, ö, ü) varsa o hecedeki ünsüz de “ince” biçimiyle kullanılmalıdır. Elbette bu kural, yalnızca kalınlık – incelik uyumuna dahil olan 20 ünsüz için geçerlidir. Zira “m” sesini karşılayan “” harfinin kalın veya ince biçimi yoktur.

Bütün ünlülerle kullanılan ünsüzler, içinde “ç, m, p, ş, z” seslerinin bulunduğu herhangi bir sözcüğün içinde kullanılabilirler. Örneğin “ressam” anlamına gelen “bedizçi” sözcüğündeki “ç” sesini karşılayan “” harfi ve “z” sesini karşılayan “z” harfi, kendisinden sonraki ve önceki ünlünün kalın veya ince oluşundan bağımsız olarak “” biçiminde kullanılmaktadır. Aynı şekilde bugün “gümüş” biçiminde kullanılan “kümüş” sözcüğünün “” biçimindeki yazımında “m” sesini karşılayan “” harfi ile “ş” sesini karşılayan “” harfinin ünlülerin durumundan bağımsız olarak kullanıldıkları görülebilir.

Kalınlık – incelik uyumuna göre değişen ünsüzlerin ve bütün ünlülerle kullanılanların dışında, çift ünsüzden oluşan “” [ny], “” [ld – lt], “I” [nç], “” [nt] ve “” [ng] harfleri bulunmaktadır. Bu harfler, içinde bu çift ünsüzlerden bulunan sözcüklerde kullanılırlar. Örneğin “erinç” sözcüğünü, sondaki “nç” sesini, “” harfiyle karşılayarak “ ” biçiminde yazabiliriz. Bu sözcüğü “” biçiminde de yazmayı düşünebiliriz; fakat burada “nç” sesi için “ ” ve “” harflerini kullanmak yerine, tek “” harfini kullanmak daha mantıklı ve kurallı olacaktır.

|» Göktürkçe ve Orhun Yazısı Sayfasına Dön! « |