Biyolojik Faktörler Konu Anlatımı
- Çayır–mera ve yaylaların aşırı otlatılması
- Toprak aşınması ve süpürülmesi (Erozyon)
- Nüfus artışına bağlı olarak şehirlerin yayılış alanının genişlemesi
- Tarımda kullanılan kimyasal maddeler
- Sanayi atıkları
- Evsel atıklar
- Ormanların tahrip edilmesi
- Orman yangınları
Örnek:
Aşağıdakilerden hangisi ormanların tahrip edilmesi sonucu ortaya çıkan sorunlardan biri değildir?
A) Yabani hayvan türlerinin azalması
B) Su taşkınlarının artması
C) Erozyonun artması
D) Hava kirliliğinin artması
E) Otlakların verimsizleşmesi
Çözüm:
Mera ve otlaklar orman dışı alanlardır. Orman tahribi sonucu otlaklar verimsizleşmez.
Yanıt E
Paleocoğrafya
a. Kıtaların Kayması
Jeolojik devirlerde kıtaların birbirinden ayrılması ve iklim değişiklikleri canlıların yeryüzüne dağılışını önemli ölçüde etkilemiştir.
b. İklim Değişiklikleri
İklim değişiklikleri bazı canlı türlerinin yok olmasında, bazı türlerin çevreye uyum sağlamasında veya göç etmesinde önemli bir etmendir. İklim değişikliğine bağlı olarak deniz seviyesinde meydana gelen değişimler kıyılarda canlı yaşamını olumsuz etkilemiş, bazı türler yok olmuştur.Buzullaşma da yeryüzünde canlıların dağılışını doğrudan etkilemiştir.
Canlılar hidrosfer, atmosfer ve litosfer ile sürekli etkileşim halindedir.
Ekosistem; niteliği, yapısı ve içindeki değişik elemanlarının oynadıkları rollerin zaman içinde sürekli gelişim göstermesi açısından dinamiktir.
Dünya ekosistemine ekosfer denir. Ekosfer kara, deniz ve tatlısu olmak üzere üç büyük ekosisteme ayrılır.
Su Ekosistemlerinin Doğal Sistemlerin İşleyişine Etkisi
- Su, bütün canlılarda yüksek oranda bulunur.
Örneğin;
İnsan vücudunun %65'i, bitkilerin ağırlığının %60–85'i sudur.
- Okyanuslarda bitki ve hayvan türlerinin çoğu güneş ışınlarının erişebildiği ilk 100 metre derinlikte yaşar.
- Okyanuslarda geniş kumluk alanlar, yüksek dağlar, bitki ve hayvan topluluklarını barındıran bölgeler bulunur.Okyanuslarda farklı boyutlarda çok sayıda ekosistemler yer alır.
- Okyanuslar iklim üzerinde önemli rol oynar. Yeryüzündeki ısı dağılımının yarısı okyanus akıntılarıyla taşınır.
- Okyanusların yüzeyinde dalgaların etkisiyle deniz tuzlarınca zengin su damlacıkları (Aerosoller) atmosfere fırlatılır. Bu süreç biyosfer dengesi için son derece önemlidir.
- Okyanuslardan atmosfere taşınan tuzlar yoğuşma ve yağış oluşumunda etkili olurlar. Aerosoller olmasaydı iklimler çok kurak olurdu.
- Yağmur damlaları ile yeryüzüne inen tuzlar tarım alanlarının verimini artırırlar.
- Akarsular, ekosistemlerin önemli bir parçasıdır.
- Akarsuların yer altına sızan kısmı akiferleri, yüzeysel akışa geçen kısmıda göl, deniz ve okyanusları besler.
- Akarsular birçok bitki ve hayvan türü için yaşam alanı oluşturur.
- Akarsuların hızı, fiziksel ve kimyasal özellikleri barındırdığı hayvan türü ve sayısı üzerinde etkili olur.
- Bir akarsuda eğim kesintileri ve çağayanların olduğu yerlerde biyolojik üretim ve çeşitlilik az olur.
- Akarsuların bol alüvyon taşıdığı ve bulanık aktığı yerlerde canlılar için olumsuz sonuçlar doğurur.
- Akarsuların yukarı çığırında engebe ve eğim fazla olduğu için akışları hızlıdır. Burada bazı böcekler ve alabalıklar yaşar. Orta çığırda eğim biraz azalır ve vadi genişler, bu kesimde balık türleri artar. Eğimin azaldığı ve akışın yavaşladığı aşağı çığırlarda plaktonlar artar. akarsu denize ulaşıyorsa ağız kesimlerinde tatlı su ile tuzlu su birbirine karışır. Buralar bitki ve hayvan türleri bakımından zengin alanlarıdır.
Su Döngüsü (Hidrolojik Döngü)
Su molekülleri; güneş enerjisi ve yer çekiminin etkisiyle litosfer, hidrosfer, atmosfer arasında hareket eder. Bu hareket sonucunda su döngüsü denilen sistem oluşur.
Okyanuslar, su döngüsünde önemli rol oynar.
Buharlaşma: Suyun sıvı halden gaz veya buhar haline dönüşmesidir. Okyanuslar, göller ve nehirler buharlaşma yoluyla atmosferdeki nemin yaklaşık %90'ını karşılar.
Terleme: Bitkilerin terlemesi ile olan buharlaşmadır. Atmosferdeki nemin yaklaşık %10'unu karşılar.
Yoğuşma: Havadaki su buharının sıvı hale geçmesidir.Yoğuşma, bulutları oluşturur.
Yağış: Bulutlardaki suyun katı veya sıvı halde yeryüzüne geri dönmesidir.
Yüzey akışı: Kar, buz erimeleri, yağışlar sonucu oluşan su ve bazı kaynak sularının eğim doğrultusunda akışıdır.Karaların yüzeyine düşen yağışın çok büyük bir bölümü akarsularla okyanuslara taşınır.
Yer altı akışı: Suyun yer altında oluşturduğu kanallar aracılığıyla akışa geçmesidir.
