15. YÜZYIL DİVAN EDEBİYATINA GENEL BAKIŞ

14. yy. da temelleri sağlamlaşan Divan edebiyatı hem mesnevî sahasında hem de diğer nazım şekillerinde kuvvetli eserler vermeye başlamıştır. 15. yüzyılın önemli bir şairi Fatih Sultan Mehmet’tir. Avnî mahlasıyla şiirler yazan Fatih’in ‘divançe’ hacminde bir eseri vardır. Hakeza oğlu II. Bâyezîd de Adlî mahlasıyla şiirler yazan bir şairdir.
Bu dönemin padişah sülalesine mensup en velud kalemi Fatih’in küçük oğlu Cem’dir. Türkçe ve Farsça divanları ile Cemşîd ü Hûrşid Cem Sultan’ın bilinen eserlerindendir. Dönemin bir diğer şairi Halimî mahlasıyla şiirler yazan Şehzâde Korkut’tur. Şeyhî’nin yeğeni Cemâlî de yüzyılın divan sahibi şairlerindendir. Hüma vü Hümayun, Miftahü’l- ferec Cemâlî’nin eserleri cümlesindendir.
Karamanlı Nizamî, Melihî, Mesihî bu yüzyılın şairleri arasında zikredilmektedir. Mesihî’nin Edirne Şehrengizi türün bildiğimiz ilk örneğidir.
Bu dönemde kadın divan şairlerimiz de ortaya çıkmıştır. Zeynep Hanım ve Amasyalı Mihrî Hatun bunlardandır.
Bu yüzyılın önemli mutasavvıf şairlerinden biri Eşrefoğlu Rûmî’dir. Hacı Bayramı Velî’nin müridi ve damadı olan şair Yunus Emre ve Âşık Paşa tarzında hece ve aruzla şiirler söylemiştir. Yüzyılın bir diğer mutasavvıf şairi Ümmî Kemâl’dir.

15. yy. mesnevî sahasında da velud bir yüzyıldır. Halilî’nin Firkat-nâme’si, Tacizade Cafer Çelebi’nin Heves-nâme’si, Yazıcıoğlu Mehmet Bîcân’ın Muhammediye’si, Abdulvasi Çelebi’nin Halil-nâme’si, Kemal Ümmî’nin 40 Armağan’ı dikkate değer mesnevîlerdir. Ümmî’nin 40 Armağan’ı 40 hadis geleneğinin edebiyatımızda bilinen ilk örneğidir.
Hatipoğlu’nun Ferah-nâme’si, Elvân-ı Şirâzî’nin (Âşık Paşa’nın oğlu) Gülşen-i Râz tercümesi, Abdurrahim Karahisari’nin Vahdet-nâme’si, Dede Ömer Ruşenî’nin Külliyat’ı İbrahim Tennûrî’nin Gülzâr-ı manevi’si dönemin önemli mesnevîleri arasında yer alır. Ayrıca Kaygusuz Abdal’ın Gevher-nâme’si, Müridi’nin Pend-nâme’si, Ahmed-i Rıdvan’ın Hüsrev ü Şirin’i, Bekâyî’nin Yusuf u Züleyhâ’sı, Edirneli Şahidi’nin Gülşen-i Uşşak (Leylâ ile Mecnûn)’ı yine dönemin önemli mesnevîleridir.
Şahidi’nin Leylâ ile Mecnûn’u Anadolu edebiyatında tespit edebildiğimiz ilk Leylâ ile Mecnûn’dur. Eser bütün Leylâ ile Mecnûn’lar arasında da en hacimli eser olarak tanınır. 4 nüshası vardır.
15. yy Divan edebiyatının en karakteristik tarafı padişahlar ve şehzâdeler etrafında toplanmış olmasıdır. Fatih’in etrafında 185 civarında şairin bulunduğu ve bunların bir kısmının maaşa bağlandığı bilinmektedir. İkinci halka II. Bâyezîd’in etrafında oluşmuştur. Cafer Çelebi, Sinoplu Seyfi, Mihrî Hatun gibi şairler bu halkada yer almışlardır. Şehzâde Cem’in etrafında kümelenen şairler ise (Kandî, Sadî, Lal’î, Türabî ve Şahidi) Cem Şairleri olarak tanınırlar. Dördüncü grup ise Sadrazam Mahmut Paşa etrafında teşekkül etmiştir. Adnî mahlasıyla şiirler söyleyen bu sadrazam Tursun Bey, Sarıca Kemâl ve lügatiyle tanınan Halimî’yi çevresinde toplamıştır.
15. yy. dil, estetik zevk, mazmunlar, nazım şekilleri bakımından 16. yüzyılı hazırlamış ve Türkçe bu yüzyılda Divan edebiyatına intibak sürecini tamamlamıştır.