1. II. Mahmut Dönemi’nde Yapılan Yenilikler (1808 -1839)

• II. Mahmut tahta oturunca ayanlarla (taşrada bulunan varlıklı ve ileri gelenler) “Sened-i ittifak” adıyla bir sözleşme imzaladı. II. Mahmut, ayanları merkeze bağlamak ve onları kontrol altına almak amacıyla bu sözleşmeyi hazırlamıştı. Bu sözleşme ile ayanların varlığı da kabul edilmiş oldu.
• II. Mahmut devrinde askerlik, idare, ekonomi, kültür ve eğitim alanlarında ıslahatlar yapılmıştır.

a. Askeri Alandaki Yenilikler

•  Nizamıcedid Ocağı’nın yerine Sekbanıcedid adında yeni bir ordu kuruldu. Fakat yeniçerilerin ayaklanması üzerine bu ordu kapatıldı.
• Eşkinci Ocağı kuruldu. Bu ocak da yeniçerilerin ayaklanması ile kapatıldı. 

Yeniçeri Ocağı kaldırıldı (1826). Bu olaya “Vaka-i Hayriye” (Hayırlı Olay) denir. Kaldırılan Yeniçeri Ocağı’nın yerine “Asâkir-i Mansûre-i Muhammediye” (Muhammed’in Yardımcı Askerleri) adında yeni bir ordu kuruldu.
UYARI: Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması ile padişahların yönetimdeki gücü tekrar artmıştır. Merkezî otorite güçlenmiştir. Ayrıca, yapılacak yeniliklerin önündeki en büyük engel de ortadan kaldırılmıştır.

b. Yönetim Alanındaki Yenilikler

• Divan teşkilatı kaldırılarak nezaretler (bakanlıklar) kuruldu.
• Memurlar iç işleri ve dış işleri olmak üzere ikiye ayrıldı.Memurların atama ve yükselmeleri için esaslar belirlendi. Memurlara maaş bağlandı. Tek tip kıyafet giyme zorunluluğu getirildi.
• Devlet işlerinde yapılacak yenilikler için hükümete tavsiyelerde bulunacak ve bunların yürürlüğe girmesini takip edecek meclis ve komisyonlar oluşturuldu.
• Büyük iller bölünerek yenileri kuruldu ve bunlar merkeze bağlanarak başlarına valiler atandı.
• Anadolu ve Rumeli’de askerî amaçlı nüfus sayımı yapıldı.
• Halkın sağlığını korumak için Karantina Teşkilâtı kuruldu.
• Vergi kuralları yeniden düzenlendi.
• Posta teşkilatı kuruldu.

c. Eğitim ve Kültür Alanlarındaki Yenilikler

• ilköğretimin zorunlu olması kabul edildi.
• Yüksek okulların öğrenci ihtiyacını karşılamak için rüştiye okulları açıldı.
• Devlet memuru yetiştirmek için okul açıldı.
• Tıp Okulu açıldı.
• ilk kez Avrupa’ya öğrenci gönderildi.
• ilk resmî gazete olan Takvim-i Vekâyi çıkarıldı.
• Tanzimat ve Islahat Fermanları

a. Tanzimat Fermanı

• II. Mahmut’un ölünce yerine oğlu Abdülmecit geçti. Babasının başlattığı ıslahat hareketlerini devam ettirmeyi isteyen Sultan Abdülmecit, Paris ve Londra’da büyükelçilik görevinde bulunmuş Mustafa Reşit Paşa’ya ıslahatlar konusunda yetki verdi.
• Mustafa Reşit Paşa, Tanzimat Fermanı adı verilen ve yapılacak yenilikleri içeren bir ferman hazırladı. Bu fermanı Gülhane Parkı’nda okuyarak halka duyurdu (1839). Bu nedenle bu fermana “Gülhane Hatt-ı Hümayûnu” da denir.

Fermanın Başlıca Maddeleri Şunlardır:

1. Müslüman, Hristiyan bütün vatandaşların mal ve can güvenliği devlet tarafından sağlanacak,
2. Herkes kanun önünde eşit sayılacak,
3. Vergiler, kişilerin kazancına göre adil bir şekilde düzenlenecek,
4. Askerlik işleri belirli kurallara bağlanacak,
5. Mahkemeler herkese açık yapılacaktı.
ÖRNEK:Tanzimat’tan sonra birçok alanda yeni kurumlar kurulmuş, eskilerine dokunulmamış ancak bunlar işlevsiz hâle getirilmiştir.
Bu tutumun,
I. medrese mezunlarının iş olanaklarının daralması,
II. modern eğitimin yaygınlaşması,
III. modern yargılama usullerinin uygulandığı mahkemelerin sayıca artması
durumlarından hangilerine ortam hazırladığı savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III
2009 ÖYS
ÇÖZÜM: Tanzimat’ta yeni eğitim kurumlarının açılması ve eski kurumların işlevsiz hale gelmesi, kendisini yenilemeyen medrese mezunlarının iş bulma alanını daraltmış, modern
eğitimi yaygınlaştırmış, modern mahkemelerin sayıca artmasına yol açmıştır.
Yanıt E
ÖRNEK:.
Aşağıdakilerden hangisi, Tanzimat Ferman’nın getirdiği yeniliklerden biri değildir?
A) Herkesin mal ve mülküne sahip olması
B) Herkesten gelirine göre vergi alınması
C) Mahkemelerin herkese açık olması
D) Askerlik için nakdi bedelin kabul edilmesi
E) Rüşvet ve iltimasa karşı önlem alınması
1989 ÖYS
ÇÖZÜM: Tanzimat Fermanı askerliği bir vatan hizmeti hâline getirdi ise de nakdi bedelin kabul edilmesi 1856 Islahat Fermanı ile kabul edilmiştir. Diğer seçeneklerdeki yenilikler
1839 Tanzimat Fermanı ile getirilmiştir.
Yanıt D

• Padişah bu fermana ve hazırlanacak yasalara uyacağına dair yemin etti. Bu yeminle, padişah kendi yetkilerini sınırlandırmış ve yetkilerinin üstünde bir kanun gücünün olduğunu kabul etmiştir.

NOT: Tanzimat Fermanı, hukuğun üstünlüğü anlamında bir gelişme olarak nitelendirilebilir.
UYARI: Tanzimat Fermanı Osmanlı toplumda demokratikleşme hareketlerinin başlangıcı sayılmıştır. Tanzimat Fermanı’nın ilanından I. Meşrutiyet’in ilanına kadar süren bu döneme Tanzimat Devri denir (1839-1876).

• Tanzimat Devri’nde askerlik, adliye, maliye ve devlet yönetimine ait kanunlar yapıldı. Yeni eğitim – öğretim programları hazırlamak için bir komisyon kuruldu.
• Ancak iç ve dış sorunlar nedeniyle yapılan düzenlemelerden yeterli sonuç alınamadı.

ÖRNEK: Tanzimat Ferman’nın kendisinden önce yapılan ıslahat hareketlerinden çok daha önemli bir belge sayılmasında.
I. Avrupa’nın üstünlüğünün kabul edilmesi,
II. Tebaa arasındaki ayrıcalıkların giderilmesi,
III. Yönetimde yeni esaslar getirilmesi durumlarından hangilerinin etkili olduğu savunulabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III  D) I ve II E) II ve III
2007 Ö SS
ÇÖZÜM: Tanzimat Fermanı’nın kendinden önce yapılan ıslahat hareketlerinden çok daha önemli bir belge sayılmasında tebaa arasındaki ayrıcalıkların giderilmesi ve yönetimde
yeni esaslar getirilmesi etkili olmuştur.
Yanıt E

b. Ishalat Fermanı (1856)

• Kırım Savaşı’nda Osmanlı Devleti’ne yardım eden İngiltere ve Fransa, yaptıkları yardıma karşılık Osmanlı Devleti’nden Hristiyan halka yeni haklar verilmesini istedi.
• Osmanlı Devleti bu konuda Paris Antlaşması’na bir madde konulmasını ve iç işlerine karışılmasını önlemek amacıyla Islahat Fermanı’nı ilân etti (1856).
• Islahat Fermanı, Tanzimat Fermanı’nda yer alan konularda gayrimüslimlere yeni haklar getirmiştir. Ancak, Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışması engellenememiştir.

I Meşrutiyet ve II. Meşrutiyet

I. Meşrutiyet

• Tanzimat ve Islahat Fermanları’yla verilen hakları yeterli görmeyen Osmanlı Devleti’ndeki gayrimüslimler devlete karşı ayaklandılar.
• Devletin içinde bulunduğu durumdan memnun olmayan ve yapılan yenilikleri yeterli görmeyen, ayrıca Avrupa’yı da yakından tanıyan Mithat Paşa, Ziya Paşa ve Namık Kemal gibi aydınlar, meşrutiyet yönetimini savunmaktaydılar. Ardından Meşrutiyet yönetiminin kurulması için Yeni Osmanlılar (Jön Türkler) adında aydınlar tarafından cemiyet kuruldu. Jön Türkler çıkardıkları gazetelerde yazılarıyla meşrutiyet yönetiminin kurulmasını, bir anayasanın hazırlanmasını, yeni bir meclisin açılmasını istediler. Böylece, Balkan milletlerinin isyanları ve Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışması engellenecekti.
• Sultan Abdülaziz bu düşünceleri uygulamak istemedi ve bunun üzerine Yeni Osmanlılar tarafından tahttan indirilerek yerine V. Murat getirildi. Ancak V. Murat’ın akıl sağlığı bozuk olduğu için üç ay sonra tahttan indirildi ve meşrutiyeti ilan edeceğine söz veren II. Abdülhamit tahta oturtuldu (1876).

ÖRNEK: Osmanlı Devleti’nde yenilik taraftarları aşağıdakilerin hangisinde rol oynamıştır?
A) 31 Mart Olayı’nın çıkmasında
B) Abdülaziz’in tahttan indirilmesinde
C) III. Selim’in tahttan indirilmesinde
D) Genç Osman’ın tahttan indirilmesinde
E) Tarhuncu Ahmet Paşa’nın öldürülmesinde
2008 ÖSS
ÇÖZÜM: Osmanlı Devleti’nde meşrutiyet yönetimini isteyenler, Sultan Abdülaziz’i tahtan indirmişlerdir.
Yanıt B

• II. Abdülhamit, Mithat Paşa’yı sadrazam yaptı. Mithat Paşa’nın başkanlığında oluşturulan komisyon tarafından anayasa (Kanuniesasi) hazırlandı. Bu anayasa meclisi açma ve kapatma yetkisini padişaha veriyordu. Anayasa’nın 23 Aralık 1876’da uygulamaya konulması ile meşrutiyet ilan edildi. Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Ayan kuruldu. Meclis-i Mebusan halkın seçtiği üyelerden, Meclis-i Ayan ise padişahın seçtiği üyelerden oluşuyordu.

ÖRNEK: 1876 yılında ilan edilen Kanuni esasi’ye göre,
I. Hükümet padişaha karşı sorumludur.
II. Mebusan Meclisi üyelerini halk seçer.
III. Meclisi açıp kapama yetkisi padişaha aittir.
Bu durumlardan hangileri, Osmanlı Devleti’nin monarşik yapısının değişmediğini gösterir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III
2007 ÖSS
ÇÖZÜM: Kanuniesasi ile hükümetin padişaha karşı sorumlu olması ve padişahın meclisi açma kapama yetkisine sahip olması Osmanlı Devleti’nde monarşik yapının değişmediğini
gösterir.
Yanıt D

• I. Meşrutiyet Devri çok kısa sürdü. 1877-1878 Osmanlı – Rus Savaşı’nın başlaması meclisin çalışmalarını aksattı. Gayrimüslim mebuslarının davranışlarını ileri sürerek II. Abdülhamit anayasanın kendisine verdiği yetkiye dayanarak meclisi kapattı.

UYARI: 1 876 anayasası (Kanuniesasi) Türk tarihinin ilk anayasasıdır.

• II. Abdülhamit devrinde muhalefete izin verilmemiş, basına yoğun bir sansür uygulanmıştır.Ümmetçilik (Panislamizm) politikası izlenmiş, halifelik yetkisi yoğun şekilde kullanılmıştır. İslam birliği (Panislamizm) II. Abdülhamit’in liderliğinde bütün Müslümanların birleşmesini amaç edinir. Bu siyaset daha çok Arapları milliyetçilik hareketlerinden uzaklaştırmak için kullanılmıştır. Devlet aldığı dış borçların faizini ödeyemeyecek duruma gelmiş, alacaklı hükümetler borçlarını almak için “Düyun-ı Umumiye” dış borçlar kurumunu oluşturmuşlardır (1881). Düyun-ı Umumiye devletin gelirlerine tarım ve maden vergilerine el koymuş, Osmanlı Devleti’nin egemenlik hakları zedelenmiştir.

İttihat ve Terakki Cemiyeti

• Osmanlı aydınları II. Abdülhamit yönetimine karşı gizli olarak 1889 tarihinde “ittihad-ı Osmaniye Cemiyetini kurdular. Bu cemiyet daha sonra “ittihat ve Terakki Cemiyeti” ismini alacaktır. Osmanlı aydınları daha çok harbiye, tıbbiye, mülkiye okullarında teşkilatlanmışlardır.
• Mustafa Kemal ve arkadaşları istibdat (baskı) yönetimine karşı Şam’da “Vatan ve Hürriyet Cemiyeti”ni kurdular (1905). Bu cemiyet sonraları ittihat ve Terakki Cemiyeti ile birleşti.
• ittihat ve Terakki’nin amacı, meşrutiyeti yürürlüğe sokarak Meclis-i Mebusan-ı açmak ve II. Meşrutiyeti ilan etmek, 1876 Anayasası’nı tekrar yürürlüğe sokmaktı.

II. Meşrutiyet

• Meşrutiyeti yeniden kurmak isteyen aydınlar ittihat ve Terakki adındaki gizli cemiyetin çevresinde toplanmışlardı. Bu sırada Makedonya’da huzursuzluklar ortaya çıkmıştı. İngiltere ve Rusya anlaşarak bölgenin Osmanlı yönetiminden ayrılmasına karar verdi. Bu durum üzerine ittihat ve Terakki Cemiyeti harekete geçti. Cemiyete bağlı subaylardan Kolağası Niyazi Bey ve Binbaşı Enver Bey meşrutiyetin tekrar ilan edilmesi için Makedonya’da dağa çıktı. Ayaklanmanın büyümesi ve yapılan baskılar sonucunda II. Abdülhamit, meşrutiyeti ikinci kez ilan etti (1908).
• II. Meşrutiyet ilan edildi. Anayasa yeniden yürürlüğe kondu. Mebuslar Meclisi ve Ayan Meclisi toplandı. Bu dönemdeki iç ve dış sorunlar dolayısıyla demokrasi tam olarak gerçekleşememiştir.
• II. Meşrutiyetin ilanı sırasında çıkan karışıklıklardan yararlanmak isteyen AvrupalI devletler Osmanlı topraklarının bir bölümünü işgal etti.

1. Avusturya – Macaristan, Bosna – Hersek’i işgal etti.
2. Yunanistan Girit’i işgal etti.
3. Bulgaristan bağımsızlığını ilan etti.

• Meşrutiyet yönetimine karşı olanlar tarafından istanbul’da bir ayaklanma çıkarıldı. Ayaklanmada halkın dinî inançları kullanıldı (13 Nisan 1909). 31 Mart Ayaklanması’nı bastırmak için Selanik’te bir ordu hazırlandı.
• Hareket Ordusu olarak adlandırılan ordu İstanbul’a gelerek ayaklanmayı bastırdı. Ayaklanmada parmağı olduğu gerekçesiyle II. Abdülhamit tahttan indirildi. Yerine V. Mehmet Reşat tahta çıktı. Bu dönemde Osmanlı Devleti’nin yönetiminde ittihat ve Terakki Cemiyeti etkili oldu.

Osmanlı Devleti’ni Kurtarmayı Amaçlayan Düşünce Akımları

Osmanlıcılık: Meşrutiyet rejimini savunan, din ve ırk ayrımı gözetmeyen akımdır. Bu akım Osmanlı halkını Osmanlı kimliği fikri etrafında birleştirmeyi amaçlamaktadır.
İslamcılık (Ümmetçilik): Bütün dünya Müslümanlarını bir İslâm birliği etrafında toplamayı savunmaktadır. Türkçülük: Dünyadaki Bütün Türklerin tek bir çatı altında toplanması fikridir.
Batıcılık: Batının kurumlarının, bilim ve tekniğinin alınmasını savunan bir fikirdir.
ÖRNEK: Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nin Dağılma Dönemi’nde yaptığı antlaşmalardan biri değildir?
A) Bükreş B) Edirne C) Paris D) Belgrat E) Hünkar iskelesi
ÇÖZÜM: Belgrad Antlaşması Osmanlı Devleti’nin gerileme döneminde Avusturya ile yaptığı antlaşmalardandır.
Yanıt D
ÖRNEK: Osmanlı Devleti’nin Dağılma Dönemi’nde bazı fikir akımları ortaya çıkmıştır. Bunlardan Türkçülük bütün Türkleri bir bayrak altında toplamayı, İslamcılık bütün Müslümanları
bir arada tutmayı, Batıcılık Batı’nın örnek alınmasını savunmuştur.
Buna göre bu akımların ortak yönü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Devletin dağılmasının ve parçalanmasının önüne geçmek
B) Kaybedilen toprakları geri almak
C) Güçlü devletlere karşı denge politikası izlemek
D) Kapitülasyonların olumsuz etkilerinin önüne geçmek
E) Kutsal toprakları elde tutmak
ÇÖZÜM: Osmanlı Devleti’nde ortaya çıkan yukardaki akımların ortak amacı kötü gidişe son vermek, devletin dağılmasına ve parçalanmasına engel olmaktır. B, C, D ve E seçenekleri
paragrafla tarihi gerçeklerle çelişir.
Yanıt A