CÜMLEDE ANLAM

Cümle

Bir duyguyu, bir düşünceyi, bir işi, bir isteği tam olarak anlatmak için bir araya
getirilmiş söz veya sözcük topluluğuna cümle denir.

Cümle oluşturma

Bu tür sorularda bir cümleyi oluşturan sözcükler karışık olarak verilir. Daha
sonra bu sözcüklerle kurallı ve anlamlı bir cümle oluşturulması istenir. Bu tip soruları
çözerken öncelikle yüklemi bulmalıyız. Yüklemin birleşik olup olmadığına
ve tamlama olabilecek sözcük gruplarına dikkat ederek verilen sözcükleri anlamlı
bir bütün oluşturacak şekilde sıralamalıyız.

Örnek

1. en
2. kafasındadır
3. cahillerin
4. büyük
5. çöller

“kafasındadır” sözcüğü yargı bildirdiği için yüklem olarak sona getirilmelidir.
Fakat dikkat edilecek olursa bu sözcük bir isim tamlamasının tamlananı durumundadır.
Tamlamayı bölmeyeceğimiz için yüklem “Cahillerin kafasındadır”
tamlaması olur. “en büyük” sözcükleride “çöller”isminin sıfatları olduğu için
bu sözcükler birleşerek sıfat tamlaması oluşturur. Tamlama olan sözcükler anlamlı
bir bütün olacak şekilde sıralandığında, “En büyük çöller cahillerin kafasındadır.” cümlesi oluşur.
Sıralama 1 – 4 – 5 – 3 – 2 şeklinde olmalıdır.

Cümlenin Anlam Özellikleri

Bir cümlede anlatılmak istenen, sözü söyleyen kişiye göre değişik şekillerde verilebilir.

1. Öznel ve Nesnel Anlamlı Cümleler

Sözü söyleyen kişinin kendi yorumunu katarak yaptığı anlatıma “öznel anlatım”
denir. Bu tür cümlelerde kişiden kişiye değişen yargılar vardır.

Bu şehrin kalabalığını çok seviyorum.

Bu cümle herkes tarafından kabul edilebilen bir yargı taşımıyor; çünkü şehrin
kalabalığını herkes güzel bulup sever diyemeyiz. Kişinin yorumuna göre değişen
bir cümledir, yani “öznel anlatım” kullanılmıştır.

Doğruluğu kişiden kişiye değişmeyen, kanitlanabilen, tartişilmaz yarginin bulunduğu cümlelerdeki anlatima
“nesnel anlatim” denir.
Bu şehir, ülkemizin en kalabalik şehridir.

Bu cümledeki yarginin doğruluğu kanitlanabilir. Kişiden kişiye değişen
bir yargi söz konusu olmadiği için bu cümlede “nesnel anlatim” kullanilmiştir.

Örnek

Numalandirilmiş bu vagonlar yan yana geldiklerinde bir cümle oluşturmaktadir.
Sinan, bu cümlenin “kişisel görüş” ifade etmesine neden olan vagona binmek istemektedir.

Buna göre Sinan, kaç numarali vagona biner?

A) 1
B) 2
C) 3
D) 4

“Kişisel görüş” ifade eden yani öznel anlatimli bir cümle verilmiş. Cümleyi okuduğumuzda “neşeyle” sözünün kişiden
kişiye değişen bir kavram olduğu dikkat çekmektedir. Bu nedenle Sinan'in 3 numarali
vagona binmesi gerekmektedir.

Yanit C

Örnek

Aşağidaki cümlelerin hangisinde nesnel bir anlatim vardir?

A) Göreceksiniz, bu maç berabere bitecek.
B) Kutuplardaki buzlarin erimesiyle denizlerin seviyesi yükseliyor.
C) Yaşamin temelinde karşilikli sevgi ve saygi vardir.
D) Beyaz, diğer renklerden güzeldir.

A, C ve D seçeneklerindeki cümleler “göreceksiniz, karşilikli sevgi ve saygi,
güzeldir” ifadelerini barindirmaktadir ve bu ifadeler kişisel düşünce içerdiği için
“öznel” yargilardir. Fakat B seçeneğindeki nyargi kişiye göre değişmeyen,
kanitlanabilir bir yargi olduğu için “nesnel” dir.

Yanit B

2. Neden – Sonuç Anlamlı Cümleler

Bu tür cümlelerde iki yargı bulunur ve yargılardan biri diğerinin gerçekleşmesine
neden olur. Eylemin hangi sebeple yapıldığını bildiren cümlelerdir. Bu tip
cümleleri bulmak için yükleme “neden” sorusu sorulur. Sebep cümlesi genellikle
–dan, –den, –dığı için eklerini alır.

Çocuk, sınavdan kötü not aldığı için çok üzülmüştür.
“Çocuğun üzülmesi”nin nedeni “sınavdan kötü not alması”dır.

3. Amaç – Sonuç Anlamlı Cümleler

Bu tür cümlelerde iki yargı bulunmaktadır. Eylemin gerçekleşmesinin amacı bildirilir.
Amaç cümleleri genellikle –mak/–mek için ve –mak/–mek üzeren eklerini alırlar.

Ali, kitap almak için kırtasiyeye gitti.

Bu cümlede “kırtasiyeye gitme”nin amacı olarak kitap almak gösterilmiştir.

“Amaç – sonuç” ve “neden – sonuç” cümleleri karşılaştırılmamalıdır.
“neden sonuç cümlelerinde yan yargı gerçekleşmiştir. “Amaç – sonuç” cümlelerinde ise yan
yargının gerçekleşip gerçekleşmediği bilinmemektedir.

5. Karşılaştırma Anlamlı Cümleler

Anlamca ilgili olan varlığın, durumun, kavramın benzer ya da farklı yönlerinin kıyaslandığı cümlelerdir:

Bu oda, diğer odaya göre daha genişmiş.

Bu belirtilen odayla diğer oda genişlik açısından karşılaştırılmıştır.

7. olasılık (İhtimal) Anlamlı Cümleler

Eylemin gerçekleflmesinin kesin olmadığı, bir olasılğıa bağlı olduğu cümledir.
“Kanımca, belki, olabilir, olmalı, olmuştur” gibi sözcükler olasılık cümlelerinde
sıkça kullanılmaktadır.

Evde ders çalışıyordur.

Bu cümlede kesin bir yargı yoktur. “Evde ders çalışıyor” olması sadece bir olasılıktır.

Evde ders çalışmıyor da olabilir

8. Yakınma Anlamlı Cümleler

Bir olayı ya da bir durumla ilgili hoşnutsuzluğu dile getiren cümlelerdir.

“Aldıklarını hep geç getiriyor.”

cümlesinde aldığı şeyleri zamanında getirmediği için bir hoşnutsuzluk, yakınma dile getirilmiştir

9. Sitem Anlamlı Cümleler

Bir kimsenin yaptığı bir hareketten dolayı duyulan üzüntünün, kırgınlığın dile getirildiği cümlelerdir.

“Buraya kadar geldin de bize uğramadın.”

Bu cümlede kendilerine gelmeyen kişiye yapılan bir sitem söz konusudur.

Örnek

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sitem söz konusudur?

A) Gecikmeden gelse de hemen gitsek.
B) Yeni elbisesini giyinip kuşansın da gör.
C) Gezmeye gidersin de bizlere hiç haber vermezsin.
D) O kadar parayı kazanacak da borcunu ödeyecek.

A'da, koşul – sonuç anlamı vardır. B'de, beğenme anlamı vardır.
D'de, küçümseme anlamı vardır. C seçeneğindeyse gezmeye gittiğini
söylemeyen kişiye sitem edilmektedir.

Yanıt C