DEYiM ve ATASÖZÜ

Deyim

Gerçek anlamdan uzaklaşıp ilgi çekici anlam taşıyan en az iki sözcükten oluşan
kalıplaşmış sözlerdir.

Küplere binmek
Etekleri zil çalmak
Dilinde tüy bitmek
Deyimlerin Özellikleri

Kalıplaşmış söz öbekleridir.

Çorbada tuzu bulunmak
Dört gözle beklemek
Göz kulak olmak

Kalıplaşmış söz öbeği olduklarından sözcüklerin yeri değiştirilemez ya da yerine eş anlamlısı getirilemez.

Genellikle mecaz anlamlıdır.

Kafa yormak
Bir taşla iki kuş vurmak
Gözü gibi sakınmak

Bazı deyimler, gerçek anlamını korur.

Hem suçlu hem güçlü
iyiye iyi, kötüye kötü demek

Genellikle deyimin sonuna “–mak, –mek” eki gelir.

Çam devirmek
Bin pişman olmak

Cümleye farklı anlamlar katar.

Gözlerinin içi gülmek: Sevinmek
Karnı zil çalmak: Acıkmak
Gözleri yolda kalmak: Beklemek

Atasözleri

Uzun deneme ve gözlemlere dayanarak söylenmiği, öğüt verici nitelikteki sözlerdir.

Damlaya damlaya göl olur.
Ayağını yorganına göre uzat.
Mum dibine ığık vermez.

Atasözlerinin Özellikleri

Kısa ve özlü anlatımlardır.

Dağ bağında duman eksik olmaz.
Kalıplağmığ sözlerdir. Bu nedenle sözcüklerin yerleri değiğtirilemez ya da yerine yakın veya ağ anlamlısı gelmez.

Genellikle mecaz anlamlıdır.

Ağaç yaşken eğilir.
Taş düştüğü yerde ağırdır.
Bazıları gerçek anlamıyla kullanılır.
Dostla ye, iç; alışveriş etme.
Bugünün işini yarına bırakma.

Atasözleri ve Deyimlerin Farklı Özellikleri

Atasözleri cümle şeklindeyken, deyimler çoğunlukla söz grubu şeklindedir.

Örnek

işleyen demir ışıldar.
(Atasözü)

iki yakası bir araya gelmemek
(Deyim)

Atasözleri tüm zamanlar için ve herkes için geçerlidir. Deyimler ise anlık
durumlar için ve söz söylenen kişi ya da kişiler için geçerlidir.
“Öfkeyle kalkan zararla oturur.” sözü her zaman ve herkes için geçerli olduğu için atasözüdür;
ama “kulak kabartmak” sözü anlık bir durumu bildirdiği için deyimdir.

Atasözleri topluma öğüt verirken, deyimler sadece içinde bulunulan
durumları bildirir. Yani deyimlerin ders verme özelliği yoktur.

“Çobansız koyunu kurt kapar.” sözü
ders verdiği için atasözüdür.
“Burnu havada olmak” sözü ise öğüt
verme amacı taşımadığı için deyimdir.