Yapılarına göre isimler “basit, bileşik ve türemiş” olmak üzere üçe ayrılır:
a) Basit İsimler
Kök halinde bulunan, yapım eki almamış sözcüklerdir.
Defter, yastık, su, kalem, çimen …
Sözcükler çekim eki aldıklarında yapılarında bir değişiklik olmaz. kalemler, defterim, büyüğümüz
b) Türemiş İsimler
Yapım eklerinin isim veya eylem soylu sözcüklere eklenmesiyle oluşan isimlerdir.
Yapım eki alan sözcükler, ilk anlamlarından farklı bir anlam kazanırlar.
1. İsimden Türemiş İsimler
Yapım eklerinin isim kökü veya gövdelerine eklenmesiyle oluşan isimlerdir.
kalemlik, kitapçı, Arapça, tuzsuz, çiçekçilik
2. Eylemden Türemiş İsimler
Yapım eklerinin eylem kök ya da gövdelerine eklenmesiyle oluşan sözcüklerdir.
Dur–gun, sar–gı, gör–ücü,
3. Yansımadan Türemiş İsimler
Yansıma sözcüklere yapım eklerinin eklenmesiyle oluşan sözcüklerdir.
Gür–ültü, gıcır–tı, pat–ırtı, hor–ultu, şır–ıltı
c) Bileşik Yapılı İsimler
Birden fazla sözcüğün bir araya gelerek tek bir varlığı ya da kavramı karşıladığı isimlere denir.
1) Yapılarına Göre Bileşik İsimler
Belirtisiz isim tamlaması şeklinde
dilberdudağı, aslanağzı, kedigözü
Takısız isim Tamlaması şeklinde
Demirkapı, Tahtakale, Taşköprü
Sıfat tamlaması şeklinde
boşboğaz, yüzyıl, Karadeniz
Bir isim ve bir fiilimsinin birleşmesiyle
dalgakıran, cankurtaran
iki fiilin birleşmesiyle
Çekyat, kapkaç, dedikodu, biçerdöver…
Bir isim ve bir fiilin birleşmesiyle
imambayıldı, gecekondu, uçaksavar…
2. Anlamlarına Göre Bileşik İsimler
Bileşik ismi oluşturan her iki sözcükde gerçek anlamından uzaklaşır.
Suçiçeği, devetabanı, kuşbaşı…
Sözcüklerden yalnız biri gerçek anlamında uzaklaşır.
anayasa, gökyüzü…
Sözcüklerin ikisi de gerçek anlamını korur.
yerkabuğu, pazartesi, bilirkişi
yer–kabuk pazar–ertesi bilir–kişi
5. İsimlerde küçültme
isimlerde küçültme isimlerin sonlarına getirilen “–cik, –cık, –ceğiz, –cağız” ekleriyle yapılır.
Gölcük, tepecik, kutucuk…
Küçültme eki alan bazı sözcükler küçültme anlamından uzaklaşarak acıma, sevgi anlamı taşır.
Kadıncağız, Anneciğim …
(Acıma) (Sevgi)
Bazı isimler küçültme ekiyle birleşerek kalıcı isim oluşturur. Bu isimler küçültme anlamı taşımaz.
Gözümdeki arpacık çok ağrı yapıyor.
arpacık Æ küçük çıban
Gelincik başak tarlalarının içinde bulunur.
gelincik Æ kırmızı renkli bir çiçek