İsim (Ad)

Varlıkları ve kavramları tanıtmak, onları diğerlerinden ayırmak için kullanılan
sözcüklere isim (ad) denir.

isimleri çeşitli özelliklerine göre sınışandırmak mümkündür..

1. Varlıklara Verilişlerine Göre

isimler

a) Özel İsim

Tek bir varlığı karşılamak üzere kullanılan sözcüklerdir.

il, ilçe, mahalle, sokak, cadde adları: istanbul, Çınar Mahallesi, 18. Cadde…
dil, din, ulus, mezhep adları: Türk, Türkçe, islamiyet, Katolik…
Gezegen, yıldız adları: Dünya, Samanyolu…

Kurum, kuruluş adları: sosyal Sigortalar Kurumu… Gazete, dergi,

kitap adları: Sabah, Aktüel, Mai ve Siyah… Hayvanlara verilen adlar: Boncuk, Pamuk…

Özel isimleri oluşturan sözcüklerin ilk harfi herzaman büyük yazılır.

b) Cins İsim

Aynı türden tüm varlıklara ortak olarak verilen isimlerdir.

Organ isimleri, hayvan – bitki isimleri, araç – alet isimleri cins isimlere
örnektir: Mide, böbrek, kedi, köpek, timsah, gül, zambak, bıçak, kaşık,
demir, kalem, kitap, özlem, sevinç …

Cins isimler tek bir varlığı karşılamak üzere kullanılırsa özel isim olur.

Annem el işi yaparken boncukları etrafa döktü.
Sobanın yanında mışıl mışıl uyuyan Boncuk'tu.
“Güneş, Dünya, Ay” sözcükleri coğrafi terim olarak kullanıldıklarında
özel isim, bunun haricinde,mecaz olarak kullanıldığında cins isim olur.
Güneş, Dünya ve Ay, Samanyolu Galaksisi'nde bulunurlar.
Dünyamı aydınlatacak güneşi arıyorum. (Altı çizili sözcükler mecazî olarak kullanılmıştır.)

2. Varlıkların Oluşlarına Göre isimler

a) Somut İsim

Varlığını beş duyu organımızdan en az biriyle kavrayabildiğimiz nesnelere ve
kavramlara verilen isimlerdir.

Masa, kalem, terlik, rüzgar, yağmur, tatlı, ekşi, yeşil, sarı, soğuk…

b) Soyut İsim:

Varlığını beş duyu organımızla kavrayamadığımız; ancak zihnimizle kavrayabildiğimiz isimlerdir.

Mutluluk, keder, aşk, zekâ, acı, sevinç…

Bazen, anlam genişlemesi yoluyla somut anlamlı bir sözcük soyut
anlama, soyut anlamlı bir sözcük somut anlama gelecek şekilde kullanılabilir.

– Kafamda başka planlar var.
Düşünce

– Çok kalpsiz bir adammışsın.
Duygusuz
Bu cümlelerde somut sözcükler, soyut bir ismi karşılayacak şekilde kullanılmıştır.

– Kötülerden uzak durmalısın.
Kötü insan

– Bırak şu gamsızı.
Gamsız adam

Bu cümlelerde soyut sözcükler, somut anlam kazanmıştır.

3. Varlıkların Sayılarına Göre isimler

a) Tekil İsim

Tek bir varlığı ya da kavramı karşılamak üzere kullanılan isimlerdir:
Kitap, silgi, kapı, saat, televizyon …

b) Çoğul İsim

Birden çok varlığı ya da kavramı karşılayan isimlerdir. Çoğul eki “lar, –ler” alırlar.
Defterler, kalemler, kapılar, ağaçlar Çoğul eki olan “–ler, –lar” bazı durumlarda eklendiği sözcüğe saygı, abartma, aile–soy anlamları katar.
Başarılı olmak için sabahlara kadar ders çalışmış.
Abartma bildirir.

Müdür Beyler açılış için bir konuşma yapacak.
(Saygı bildirir.)

Osmanlılar tarihin en büyük imparatorluğunu kurdular.
(Soy bildirir.)

c) Topluluk İsimleri

Çoğul eki olmaksızın birden fazla varlığı veya kavramı karşılayabilen sözcüklere verilen isimdir.

Tabur, demet, aile, orman…

Aşağıda verilen bulmacada topluluk isimleri saklanmıştır. Onları bulalım.

Topluluk isimleri de çoğul eklerini alabilir:

ormanlar, ordular, ekipler …

Kimi tekil isimler ad aktarması yoluyla topluluk adı olabilir.

Öğrenciler hep birlikte sınıfı temizlediler.
(Tekil isim)

Ali Hoca içeri girdiğinde tüm sınıf ayağa kalktı. (Topluluk ismi)

Birinci cümlede sınıf sözcüğü yapının bir bölümünü belirtirken; ikinci cümlede
“öğrenciler” sözcüğü yerine kullanılmış ve böylece topluluk ismi olmuş.