İnsanı hayvandan ayıran en önemli faktör akıldır. İnsanlar sık sık yalan söyleme yoluna başvurabilirken hayvanlar asla yalan söyleyemez. İşte bu da insanın yalan ile gerçeği, doğru ile yanlışı ayırabilme ve bir konu hakkında fikir yürütebilmesi akıl ile gerçekleşir.

Aslında bir kabiliyet olan akıl ve zekayı birbirinden ayıran en önemli özelliklerinden biri, bir başkasından akıl alabilirsiniz fakat zeka alamazsınız. Zeka, her insanın kendine mahsustur. Herhangi bir sağlık problemi olmadığı sürece herkesin aklı mevcuttur. Akıllı olmak demek, kendi davranışlarını bilmek hatta kontrol edebilmek, doğru ve yanlışı ayır edip değerlendirebilmektir.

Mesela “ah şimdi ki aklım olsaydı” sözünü çok işitiyoruz. Bu demek oluyor ki akıl insanın yaşı ilerledikçe ve olgunlaştıkça değişebiliyor. Ve kişi de kendinde bu durumu fark edebiliyor. Bir kişi değişik fikirlerle bir başkasının aklını karıştırabilir. Şaşırtıcı olaylar kişinin aklını durdurabilir. Bazen olur ki bir insanın çözemediği bir şeyi bir başkası çözebilir. İşte o anda “bir tek o akıl edebildi” denilir.

Bir konunun içeriğini anlayamadığımız zaman ise “akıl erdiremedim” sözü kullanılır. Bir başkasına yol göstermek ise o kişiye “akıl vermek” anlamında kullanılır. Bir konuda herhangi bir şeyi hatırlamak, unutmamak ise “akılda tutmak” anlamına gelir. “Akılsız” ise doğru düşünemeyen kişilere yönelik kullanılan olumsuz bir ifadedir.

Zeka ise daha çok olayı anlama, ilişkileri kavrama, yargılama ve açıklayıp çözme yeteneği olarak kabul edilir. Genel olarak bilinen bilgiye göre zeka 12 yaşına kadar hızla gelişir, daha sonra gelişme hızı yavaşlayıp 20 yaşına kadar gelişimin böyle devam ettiği ve orta yaşlarda ise zeka seviyesinin sabit kaldığı şeklindedir. Hayvanlarda da zeka vardır. Hayvanlardaki zeka içgüdüsel bir olay olup, insana göre zekaları gelişmemiştir. Fakat her iki zeka da sinir sistemi ile alakalıdır. İnsanı hayvandan ayıran şey, konuşabilme yeteneği, dik durabilmesi, el yapısından dolayı alet kullanabilmesi ve gelişmiş beyin ile sinir sistemi özellikleridir.

Bir insan her olay karşısında aynı yeteneği gösterebilir anlamına gelmiyor zeka. Örneğin, bir besteci kendi duyguları ile en karışık eserleri aklıyla değil zekası sayesinde oluşturuyor. İşte bu kişiler müzik dehasıdır.

Yani buradan çıkarabileceğimiz sonuç zeka,

• ruhsal olaylar
• algı ve hafıza yeteneği
• tutkular
• eğilimler
• irade ve bilgi edinme isteği

gibi durumlarda farklılık gösterebiliyor. Akıl ise somut olarak ölçülemez iken zeka pek sağlıklı bir yöntem olmasa da IQ adı verilen bir test ile ölçülmeye çalışılmaktadır.