Ampulün De Bir Direnci Vardır

Elektrik Enerjisinden Yararlanmak (Ampuller)

Elektrik enerjisi günlük hayatımızda aydınlatma işinde çok kullanılmaktadır.

Yukarıda bir ampulün iç yapısı görülmektedir. Ampulde elektrik enerjisini ısı
ve ışık enerjisine çeviren eleman filaman adı verilen iletken teldir.Bir telin direncinin, telin boyunun arttıkça arttığını, kesit alanının (kalınlığının)
arttıkça azaldığını gördük. Buna göre, ampuldeki filamanın direnci arttırılmak için kesit alanı ince ve boyu çok uzun yapılmıştır. Filamanın boyu çok uzun olmasına rağmen sarmal şekil verildiğinden ampulün içine sığmaktadır. Filaman ısıya dayanıklı maddelerden (tungsten) yapılır çünkü elektrik enerjisi ısıya dönüşünce sıcaklık artar.

Buna göre, filamanın direncide, ısıya dayanıklılığıda yüksektir.

Yukarıdaki gibi bir elektrik devresi oluşturalım. Timsah kablonun biri çivinin başına
sabitlenip diğeri çivinin 1, 2 ve 3 noktalarına sırasıyla tutturulunca ampulün parlaklığının giderek azaldığını görürüz.

İletken telin boyu uzadıkça direncinin arttığını dolayısı ile ampulün parlaklığının azaldığını görmüştük.

Yukarıda çivi ve timsah ağzı ile yaptığısmız devre elemanına basit bir reosta diyebiliriz.

Ayarlanabilir direnç olarakta adlandırılan reostalar içinde bulunan telin direncinin düğme ya da kolun hareketi ile telin boyunun değiştirilmesi ile ayarlandığı devre elemanlarıdır.

Elektrikli fırın ve bazı evlerde lamba prizleri çevrilerek fırının sıcaklığı ve ampulün parlaklığı ayarlanır.

Bu elektrikli araçlarda reostalar kullanılmaktadır.

Deneylerde kullandığımız güç kaynaklarında da çıkış gücü ayarlama işi içinde bulunan reosta sayesinde gerçekleşir.

Düğme reostanın çevrildikçe reostadaki telin boyu azaltılıp arttırılarak çıkış gücü
ayarlanır.

Yukarıda soru işaretli (?) araca ait bilgi şeması verilmiştir.

Buna göre, şemada verilen soru işaretli (?) araç aşağıdakilerden hangisidir?

A) Pil
C) Reosta
B) anahtar
D) Tel

ÇÖZÜM

Şemada özellikleri verilen elektrikli araç “reosta”dır.

Yanıt C

ÖRNEK SORU

Buna göre,

hangi öğrencinin verdiği ipucunun çözümü bulmaca parçasında yoktur?

A) Aslı B) Berk C) Ebru D) Uğur

ÇÖZÜM

“Elektrik enerjisini ısı ve ışık enerjisine çeviren araç” ipucunun çözümü “ampul” olup bulmacada verilmemiştir.

Yanıt B

Öğretmenin Can'a verdiği bilgi – değerlendirme tablosu yukarıdaki gibidir.

Buna göre, Can'ın değerlendirmesi aşağıdakilerden hangisi olursa Can hata yapmamış olur?

A) Doğru B) Doğru C) Doğru D) Yanlış

ÇÖZÜM

Filaman ampulde elektrik enerjisini ışık enerjisine çeviren tele verilen addır. I. ifade doğrudur.

Direnç ölçmek için içinde pil bulunan Ohmmetre (direnç ölçer) kullanılır. II. ifade
doğrudur.

Büyük ortamları aydınlatmak için parlaklığı yüksek dolayısıyla dirençleri büyük
ampuller kullanılmalıdır. III. ifade yanlıştır.

Buna göre, değerlendirme kısmı şekildeki gibi olmalıdır.

Yanıt B

ÖRNEK SORU

Yukarıda bir bilgi şeması verilmiştir. Tabelalardaki bilgi doğru ise D, yanlış ise
Y oku yönünde ilerleyerek bir yola ulaşılıyor.

Buna göre, tabelaları takip eden yolcu hangi numaralı yola ulaşır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

ÇÖZÜM

“Her maddenin bir direnci vardır.” ifadesi doğru olduğundan D oku takip edilir.
“Değeri ayarlanabilen dirençlere reosta denir.” ifadesi doğru olduğundan D oku takip edilerek 1. yola ulaşılır.

Yanıt A

ÖRNEK SORU

Yukarıdaki devrede ampulün ışık vermesi için aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır?
A) Gümüş tel yerine bakır tel kullanılmalı.
B) Bakır tel yerine plastik kablo kullanılmalı.
C) Plastik kablo yerine gümüş tel kullanılmalı.
D) Gümüş tel devreden çıkarılmalı.

ÇÖZÜM

Bir elektrik devresindeki ampulün ışık vermesi için bağlantı kablolarının iletken özellikte olması gerekir. Verilen devrede ampul bakır tel, gümüş tel ve plâstik kablo ile bağlıdır. Bakır ve gümüş iletken özellik göstermesine rağmen plâstik yalıtkan özellikteki bir maddedir.

Bu nedenle, plâstik kablo yerine iletken özelliği olan gümüş tel kullanılırsa devredeki ampul ışık verir.

Yanıt C

ÖRNEK SORU

Şekildeki devreyi I, II, IlI'teki gibi K, Lve M cisimleriyle tamamladığımızda ampulün
I ve III'te ışık verdiğini, II'de ise ışık vermediğini görüyoruz.

Buna göre, K, L ve M'nin iletkenlikyalı tkanlık durumlar aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

ÇÖZÜM:

Şekildeki elektrik devresindeki ampulün ışık verebilmesi için bağlantı kablosunun
iletken olması gerekmektedir. Şekil I'de ve şekil IlI'de ampulün ışık verdiği söylendiğine göre K ve M cisimleri iletken özelliktedirler.

Şekil ll'deki L cismi ile devre tamamladığında ampul ışık vermediğine göre L cismi yalıtkandır diyebiliriz.

Yanıt A

ÖRNEK SORU

Ali, şekildeki elektrik devresinde ampulün parlaklığını artırmak istiyor.
Bunu gerçekleştirebilmek için aşağıdakilerden hangisini yapmalıdır?

A) Ampulü pilin hemen yanına bağlamalıdır.
B) Bakır tel yerine aynı uzunluk ve kalınlıkta
gümüş tel kullanılmalıdır.
C) Uzunluğu aynı, daha ince bakır tel
kullanmalıdır.
D) Kalınlığı aynı, daha uzun bakır tel
kullanılmalıdır.
2008 SBS

ÇÖZÜM

Elektrik devresindeki ampulün parlaklığını; pil sayısı, bağlantı kablosu ve ampul
sayısı belirler. Buna göre; verilen devredeki ampulün parlaklığını arttırmak için ampulü pilin hemen yanına bağlamak durumu değiştirmez. Uzunluğu aynı, daha ince bakır tel kullanırsa; kesit alanı ile direnç ters orantılı olduğundan tel inceldikçe direnç artar ve ampul parlaklığı azalır. Kalınlığı aynı, daha uzun bakır tel kullanmak ise telin boyu ile direnç doğru orantılı olduğundan direncin de artmasına neden olur. Böylelikle ampul parlaklıs ğı azalır.

Bakır tel yerine aynı uzunluk ve kalınlık“ ta gümüş tel kullanmak ise; gümüş bao
kırdan iletkenliği fazla olan bir madde olduğundan ampulün parlaklığını arttırır.

Yanıt B

ÖRNEK SORU:

I. Bakır ve gümüş tel kullanmak
II. Lâstik tel kullanmak
III. Bir yerine iki pil kullanmak

Yukarıda verilen işlemlerden hangileri yapılırsa devredeki ampul ışık vermez?
A) Yalnız I
B) Yalnız II
C) I ve III
D) II ve III

ÇÖZÜM

Lâstik yalıtkan olduğundan elektrik enerjisini iletmez. Dolayısıyla ışık vermez.
Yanıt B