Anlamına Göre Cümleler

A. Olumlu Cümle

Bir cümlede söz konusu fiil gerçekleşmişse bu olumlu bir cümledir. Cümlede olumluluk-olumsuzluk değerlendirmesi yaparken değer yargılarımıza göre değil, eylemin gerçekleşip gerçekleşmediğine bakmalı ve olumsuzluk eki ya da olumsuzluk sözcüğü alıp almadığından emin olmalıyız.
Gözlemlerim epey netti.
Akşam beşte tüm hücreler boşaltıldı.
Bu köyün insanları pek üretken.

B. Olumsuz Cümle

Cümlede vurgulanan eylem ya da durum gerçekleşmemişse bu, olumsuz bir cümledir. Yüklemin aldığı “ma-me, sız” gibi ekler ve “değil, yok” gibi sözcükler cümlede olumsuzluk yaratırlar. Sözde soru cümleleri ile de olumsuzluk yapılabilir.
Düşen kişi hiç de fena insan değildi.
Aramızda hiçbir sorun yoktu.
Alınan önlemler oldukça yetersizdi.

• Cümlede iki olumsuz ifade varsa cümle olumlu bir anlam kazanır. Bu tarz cümlelere yapıca olumsuz anlamca olumlu cümleler denir.

Ben de hiç çalışmıyor değilim.
Sizin şirkette para yok değil.
Hedefe ulaşmak imkansız değil.

•  Bazı cümleler ise yapıca olumlu oldukları halde anlamca olumsuz olurlar.

Bu gürültüde çalış çalışabilirsen!
Gel de bu adama laf anlat.

•  “MI, Mİ” soru ekleri ve diğer soru sözcükleri de cümleye olumsuzluk anlamı verebilir.

İnsan hiç bu saatte kaldırılır mı?
Bu iş hiç böyle bırakılır mı?
Sen ne karışıyorsun hayatıma?

C. Soru Cümlesi

Soru sorma amaçlı kurulan cümlelerdir. Soru anlamı soru sözcükleriyle, mi soru ekiyle ya da ses tonuyla sağlanabilir.
Bu olayı ne zaman çözeceksiniz?
Hanginiz yarınki geziye katılacak?
Dün gece patlamayı duydunuz mu?
Doğum tarihiniz ?

• İçinde hem soru sözcüğü hem de soru eki barındıran cümleler de vardır.

Dilber’imi ne mi yaptım?
Bu mesele aklıma neden mi geldi?

•  Kimi cümlelerde şekilce soru cümlesi olmakla birlikte asıl amaç soru sormak olmadığından bu cümlelere sözde soru cümlesi adı verilir.

Nasıl yaparsın bunu bize?
Fazla söze gerek var mı?

• Soru cümleleri olumlu olabildiği gibi olumsuz da olabilir.

Karşıdaki adam, komşumuz Hüseyin Bey değil mi?

D. Ünlem Cümlesi

İçinde ünlem barındıran veya duygu ifade eden cümlelere denir.
Eyvah, yine yemeği ocakta unuttum!
Of, bıktım senin bu dırdırından!
Yeter artık, yapma be kardeşim!

E. Emir Cümlesi

İçinde yaptırım unsuru barındıran ve bir talep ifade eden cümlelerdir.
Evraklar akşama kadar masamda olacak!
Bir an önce evin her yerini temizleyin!

F. İstek Cümlesi

Emir anlamı içermeyen istekleri ifade etmek için kullanılan cümlelerdir. Çoğunlukla eylemin istek kipiyle çekimlenirler.
Yarın birlikte fiile’ye gidelim.
Bize oradan pişmaniye getirir misin?

G. Gereklilik Cümlesi

Yapılması gerekli bir eylemden söz eden cümlelerdir.
Çoğunlukla gereklilik kipiyle çekimlenmişlerdir.
Bayram için hazırlık yapmalıyız.
İstediklerini yapmak için para olmalı.