Atatük İnkılâpları

a. Eğitim ve Kültür Alanında Yapılan İnkılâplar

Eğitim ve Öğretimin Birleştirilmesi

• Osmanlı Devleti, eğitimde birlik sağlayamamıştı. Tanzimat'tan sonra mektep-medrese olarak eğitimde ikilik ortaya çıktı. Eğitimde birliği sağlamak için 3 Mart 1924'te Tevhid-i Tedrisat Kanunu çıkarıldı.

Tevhid-i Tedrisatla,

•  Medreseler kapatıldı, eğitimde birlik sağlandı.
• Millî Eğitim Bakanlığı kuruldu.
• Şeriyye ve Evkaf nezareti kaldırıldı.
• Diyanet işleri Başkanlığı kuruldu.

Ders Programlarının Çağdaşlaştırılması

• Ders programlarının çağın gereklerine göre hazırlanması için 2 Mart 1926'da Maarif Teşkilâtı Kanunu kabul edildi. Kanun ile ders kitaplarındaki gereksiz konular çıkarıldı, ilk ve orta öğrenimde temel esaslar belirlendi.
• Devletin izni olmadan okul açılması yasaklandı.

Yeni Harflerin Kabulü

1 Kasım 1928'de de Latin Alfabesi kabul edildi. Halkın yeni harfleri kolayca öğrenebilmesi için de Millet Mektepleri açıldı.
ÖRNEK: Atatürk, Latin harflerinin kabul edileceğinden 1919 yılında Erzurum Kongresi'nin yapıldığı sıralarda, daha sonra da 1922 yılında söz etmiş; ancak Latin harfleri 1928 yılında
çıkarılan bir yasayla kabul edilmiştir.
Yalnız bu bilgiye dayanarak, Atatürk inkilaplarının,
I. Geleneklere karşı çıkma
II. Hukuki güvence altında olma
III. Yeri ve zamanı geldiğinde yapılma
özelliklerinden hangilerine sahip olduğu söylenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III
2006 ÖSS
ÇÖZÜM: Harf inkılâbının yasa ile kabul edilmesi inkılâpların hukuk güvencesi altına alınması ile ilgilidir. inkılâpların aşama aşama yapılması da ortamın uygun olup olmamasıyla ilgilidir.
Yanıt E

türk Tarih Kurumu'nun Açılması

• Ümmetçilik düşüncesinin hâkim olduğu Osmanlı Devleti'nde tarih, İslam tarihi olarak ele alınıyordu. Oysa Türkiye Cumhuriyeti, millîyetçilik esaslarına dayanıyordu.
• Türk tarihini aydınlatarak Türk kültürünü dünya kamuoyuna gösterip yeni nesillere aktarmak için 1931'de Türk Tarih-i Tetkik Cemiyeti kuruldu.

Türk Dil Kurumu'nun Açılması

Türkçeyi yabancı kelimelerden arındırmak ve ülkenin her kademesinde aynı dilin konuşulmasını sağlamak için 1932'de Türk Dil Tetkik Cemiyeti kuruldu.
Üniversiteler

• Osmanlı Devleti zamanında kurulan ve üniversite seviyesinde eğitim yapan Darülfunun kaldırıldı, yerine 1933'te İstanbul Üniversitesi açıldı. Ankara Hukuk Fakültesi eğitim ve öğretime başladı.
• Güzel sanatlar alanında önce 1924'te Topkapı Sarayı müze hâline getirildi, ardından Etnografya Müzesi kuruldu.
• Güzel Sanatlar Akademisi'ne mimarlık ve heykelcilik bölümleri eklendi.
• 1937'de ise Dolmabahçe Sarayı'nda resim ve heykel müzesi açıldı.

b. Toplumsal Alanda Yapılan İnkılâplar

Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması

• Tarikat mensuplarının dinî eğitim ve toplantı yerleri tekke ve zaviyelerdi. Bu kuruluşlar yapılan yenilikleri benimsemedikleri gibi muhalifleri de destekliyorlardı.
• 30 Kasım 1925'te çıkarılan bir kanunla tekke, zaviye ve türbeler kapatılarak mal varlıklarına el kondu. Bunlarla ilgili törenler yasaklandı. Aynı kanun ile şeyhlik, dervişlik, seyitlik gibi unvanlar da kanuni yasak çerçevesine alındı.

Kıyafetin Düzenlenmesi

25 Kasım 1925'te çıkarılan kanun ile şapka giyilmesi mecburi hâle getirildi. Aynı gün din adamları dışındaki kişilerin sarık sarması ve cübbe giymesi yasaklandı.

Soyadı Kanunu (24 Haziran 1934)

Aynı yıl kabul edilen başka bir kanun ile de hacı, hafız, hoca, hanımefendi, beyefendi, paşa, ağa, efendi gibi unvanlar ile Osmanlı Devleti tarafından verilen nişan, rütbe ve madalyaların kullanılması yasaklandı.

Saatin, Takvimin, Ölçünün ve Çalışma Hayatının Düzenlenmesi

• 26 Aralık 1925'te Miladi Takvim kabul edilerek 1 Ocak 1926'dan itibaren uygulanmaya başladı. Bu arada günümüzdeki saat ölçüsü uygulamaya konuldu.
• Devletler arası ilişkilerde kolaylık sağlaması için de pazar tatil günü olarak kabul edildi.
• Ağırlık ve uzunluk birimleri için kullanılan ölçüler kaldırılarak 1 Nisan 1931'de uluslararası metrik ve ağırlık ölçüleri uygulamaya kondu. Bu alandaki yenilikler Avrupalı devletlerle olan ilişkilerimizi geliştirmek amacıyla yapılmıştır,
• Medeni Kanun'un kabul edilmesi ile kadın ve erkekler yasalar önünde eşit hâle gelmiştir.
• 3 Nisan 1930'da da kadınlara belediye seçimlerine katılma, 5 Aralık 1934'te ise milletvekili seçme hakkı tanındı.
• ilk kadın vekil 1935 seçimleri ile meclise girdi.

ÖRNEK: Aşağıdakilerden hangisinin Türk milletinin Batılı ülkelerle ortak yaşaması ve çalışmasında kolaylık sağladığı savunulamaz?
A) Uluslararası rakamların kabul edilmesi
B) Hafta tatilinin cuma gününden pazar gününe alınması
C) Türk dilinin yabancı kelimelerden arındırılması
D) Arşın, endaze yerine metre; okka yerine kilogram birimlerinin kullanılması
E) Hicri takvim yerine miladi takvimin kullanılması
2007 ÖSS
ÇÖZÜM: Türk dilinin yabancı dillerin etkisinden arındırılması Türk milletinin Batılı ülkelerle ortak yaşaması ve çalışmasında kolaylık sağladığı söylenemez. Bu durum Türk kültürünün
gelişmesi, milliyetçilik ile ilgilidir.
Yanıt C

c. Hukuk Alanında Yapılan İnkılâplar

•  Hukukta yapılacak yeniliklerde temel alınan esas, yasaların laikleşmesini temin etmekti. 17 Şubat 1926'da İsviçre Medeni Kanunu Türkçeye çevrilerek Türk Medeni Kanunu olarak kabul edildi.
• 1926 yılında İtalyan ceza, 1927'de İsviçre hukuk mahkemeleri, 1929'da alman ceza mahkemeleri, 1932'de İsviçre ceza ve iflas kanunları benimsendi.
• 10 Nisan 1928'de yapılan değişiklikler ile de anayasa laikleştirildi. Anayasada yer alan “Türkiye Cumhuriyeti'nin dini İslam'dır.” ifadesi yerine “Türkiye Cumhuriyeti laik bir devlettir.” ifadesi konuldu.
• 5 Şubat 1937'de ise laiklik ilkesi anayasada yerini aldı.

d. Ekonomi Alanında Yapılan İnkılaplar

• Kapitülasyonlar ve Sanayi inkılabı Osmanlı Devleti'ni Avrupa devletlerinin açık pazarı hâline getirmişti.
• Cumhuriyet döneminde kamu yararına olan kuruluşlar millileştirilmiştir.
• Madenciliği geliştirmek için Maden Tetkik Arama (MTA) ve ETİBANK kurulmuştur.
• Tarım sektörünü desteklemek için 17 Şubat 1925'te üründen alınan aşar vergisi kaldırılmıştır. Çiftçiye kredi sağlamak için Ziraat Bankası desteklenerek tarım alanında teknik eleman yetiştirmek için okullar açılmış, tarım kredi kooperatifleri kurulmuştur. Tarımda makineleşme teşvik edilmiştir,
• Özel sektörde yeterli sermaye olmadığı için ekonomide devletçilik politikası uygulanmıştır. Yine özel girişimi desteklemek amacıyla 1924'te iş Bankası kurulmuş, 1933'ten sonra planlı ekonomiye geçilmiştir.

Sanayi ve Ticaret

• Yatırımları canlandırmak için devlet 1926'da Teşviki Sanayi Kanunu'nu çıkardı.
• 1929 Dünya ekonomi bunalımının etkisi ile 1933'te planlı Birinci Beş Yıllık Kalkınma planı hazırlandı. Ülkede ilk fabrikalar bu dönemde kurulurken temel ihtiyaç maddelerinin karşılanmasına öncelik verildi.
• Malatya, Kayseri ve Bursa'da dokuma fabrikası, Gemlik suni ipek, İzmit kâğıt işletmeleri, Paşabahçe cam, Beykoz deri fabrikası bu dönemin önemli yatırımlardandır.
• Maden ve elektrik kaynaklarının işletilmesi için Etibank kuruldu. 1939'da Karabük'te ilk demir çelik işletmesi hizmete girdi. Hazırlanan ikinci Beş Yıllık Kalkınma planı ise II. Dünya Savaşı'nın başlaması yüzünden uygulamaya konamadı.

Ulaştırma ve Bayındırlık

• Yabancıların denetiminde bulunan demiryolları millileştirildi. 1927'de Devlet Demiryolları idaresi kuruldu. Ankara – Kayseri – Erzurum – Zonguldak – Ankara

– Sivas – Samsun – Sivas – Malatya demiryollarının yapımı ile önemli merkezler birbirine bağlandı. Karayolu yapımında ise istenilen seviyeye ulaşılamadı. Bu alandaki asıl gelişme 1950 yılından sonra görüldü.

• Türk karasularında Türk gemilerinin taşımacılık yapmasına imkân veren Kabotaj Kanunu kabul edildi (1926). Denizciliği geliştirilme amacıyla 1938'de denizbank, 1939'da ise Devlet Denizyolları idaresi kuruldu.