Azerbaycan ve Azerbaycan Türkçesi
Hakkında Söyleşi
Geçen gün, msn'de aslen Azerbaycan Türk‘ü olan Afiq Ağdami kandaşımla küçük bir söyleşi yaptık. Bu söyleşi ile Azerbaycan ve Azerbaycan Türkçesi hakkında genel bilgileri değerli soydaşımızdan derlemeye çalıştım. Bu aralar biraz yoğun olduğumuz için pek kapsamlı bir söyleşi olamadı; ama yine de güzel bir söyleşiydi.
Bundan sonra ilgili konularda bilgili olduğuna inandığım birçok kişi ile söyleşi yapmaya çalışacağım. Onları da “Söyleşiler” bölümünde toplayacağım. Afiq kandaşımız ile yaptığımız söyleşi de ilk olsun. (:
Yaptığımız söyleşinin derlenmiş hâli:
Yavuz Tanyeri: Değerli kandaşım, öncelikle merhaba.
Afiq Ağdami: Selamlar, sevgiler olsun Azerbaycan‘dan.
Yavuz Tanyeri: Azerbaycan‘ın genel özellikleri ve Azerbaycan Türkçesi hakkında bilgilerinden yararlanabileceğimizi düşünüyorum. İstersen, öncelikle Azerbaycan hakkında bize biraz genel bilgi ver. Nüfusu, yüz ölçümü, etnik yapısı…?
Afiq Ağdami: Azerbaycan, 8 milyonu aşkın bir nüfusa sahip şu anda. Başkenti Bakü. Bakü de 3 milyonu aşkın nüfusa sahip. Azerbaycan`ın 5 devletle sınırı var. Türkiye,Gürcistan,rusya,İran ve Ermenistan. Azerbaycan`da yaşayan milletler arasında Azerbaycan Türkleri çoğunluk halindeler. Bundan başka İran grubuna dahil olan bazı az sayılı milletler de mevcut.
Yavuz Tanyeri: Peki, Azerbaycan‘ın sosyal yaşantısı nasıl? Yani insanlar ne ile meşgul oluyorlar, işsizlik var mı, geçim sıkıntıları yaşanıyor mu, halk refah içerisinde mi?
Afiq Ağdami: Özelikle petrolün etkisi ile son yıllarda hızlı bir kalkınma var. Ama bu esasen şehirlerde, özellikle Bakü ve Sumgayıt şehirlerinde etkili oluyor. Köylerde işsizlik çok fazla. O yüzden Bakü'ye göç var. Köylerde ahalinin % 55′ i oturuyordu; ama son senelerde bu oran çok değişmiştir mutlaka.
Yavuz Tanyeri: Peki eğitim ne durumda? Orada da kız çocuklarının eğitimi sorun mu? Okuma yazma bilenlerin oranı hakkında bir şeyler söyleyebilir misin?
Afiq Ağdami: Tabii ki, eğitimde dünyada ön sıralarda geliyor Azerbaycan. Diyebilirim ki ahalinin % 100'ü okuma yazma biliyor ve kız çocuklarının okulla ilgili hiç bir sorunu yok. Ayrımcılık yok yani. Azerbaycan'da yetişen ve dünyaca tanınan akademisyenlerimiz de var…
Yavuz Tanyeri: Peki bildiğimiz üzere bir de Ermeni sorunu var. Bu konu hakkında ne düşünüyorsun? Ermeniler hâlâ bir sorun mu o bölgede?
Afiq Ağdami: Ermeniler bu bölgede değil, tüm dünyada bir sorun aslında. Türkler'e karşı hep acımasız katliamlar yaptılar. 1905′ de, 1918′ de ve daha çok vakitte Azerbaycan Türkleri'ne karşı katliamlar yaptılar. 26.02.1992'de Hocalı faciasını törettiler. Rusların Desteği ile kadın, çocuk, ihtiyar demeden kıydılar. O katliamda ölenlerden bilinenler 600'den fazla. Ama bitkin ve esir düşenler de var.
Yavuz Tanyeri: Anladım. Peki gardaş, bizim için gerçekten önemli olan Azerbaycan Türkçesi hakkında da biraz fikrini alalım. Özellikle alfabede bazı değişiklikler oldu bu yakın dönemde. Bir de Arapça – Farsça, Azerbaycan Türkçesini biraz yıpratıyor gibi.
Afiq Ağdami: Arap-Fars kökenli sözler din ve edebiyat vasıtasıyla geçti dilimize. Araplar'ın din, Farslar'ın edebiyat ile… Biliyorsun gardaş, Türkiye'de 23. yüzyılda dil ıslahatı oldu. O zaman Türkiye Türkçesi içerdiği Arapça – Farsça sözcükler bakımından bizden öndeydi. Güney Azerbaycanlılar, Arap alfabesini kullandıkları için ve 1991 yılına kadar bizim de alfabemiz Kiril alfabesi olduğundan vahit edebiyat sorunu yaşandı. Hem Güney Azerbaycan'da Azerbaycan dilinde okul olmadı bu zamana kadar.
Yavuz Tanyeri: Peki gardaş Azerbaycan‘ın özünde bu “q, x” harfleri var mıdır? Veya resmi yazışmalarda falan da bunlar kullanılıyor mu? Sanki kişiye göre kullanım olduğu gözüme çarpıyor.
Afiq Ağdami: Tabii ki gardaş. “ə, x,q” harfleri kullanılıyor. 32 harften ibaret alfabemiz var.”ə” sesi Türkiye'de de var aslında; ama ses halinde, yani harf değil de ses şeklinde kullanılıyor.
Yavuz Tanyeri: Peki, Azerbaycan'daki soydaşlarımızın Türkiye'ye karşı bakış açısı nasıl? Özellikle Iğdır'da Azerbaycan Türkleri'nin yoğun yaşadığı biliniyor. Türkiye'ye gidiş gelişler – göçler oluyor mu? Veya Türkiye'den gelenler var mı?
Afiq Ağdami: Genel olarak, Türkiye`den buraya iş için gelenler var; ama yerleşmek için gelenler çok az sayıda. Buradakiler çoğunluk olarak Türkiye'ye ve Türkiye Türkleri'ne karşı iyi şeyler düşünüyor; ama aksini düşünen bir kısım var. Bunu da hemen açıklayayım: Buradakiler kapitalizmi Türkiye getirdi sanıyorlar. Açık seçik elbisenin falan da aynı şekilde Türkiye'den geldiğini zannediyorlar. Burada insanlar genellikle Türkiye'nin televizyon kanallarına bakıyorlar. Orada da açık seçik giyimler olunca sanıyorlar ki buradaki açık giyinmeleri falan da Türkiye getirdi bizlere.
Yavuz Tanyeri: Azeri Türkler'i hep “milliyetçi” ve Türk Birliği'ne inanan Türkler olarak bilinirler. Sence bu bilinç, ne kadar yaşanıyor Azerbaycan‘da?
Afiq Ağdami: Evet bu çok doğru. Özellikle Türkçülüğün esasını oluşturanlardan bir kaçı Azerbaycan Türk'ü olmuş tarihte. Ama maalesef milliyetçilerin hepsi 1920 – 1937 yılları aralığında hapis edilmiş, Sibirya'ya sürgün edilmiş ve öldürülmüşler. O yüzden milletin ruhu uzak düşmüş. 1935 yılında Stalin'in kararı ile pasaportlarda “Türk” yerine “Azerbaycanlı” yazılmaya başlanmış. Millete kendini unutturmak adına atılmış çok haince bir adım bu.
Yavuz Tanyeri: Azerbaycan'daki musiki, yani müzik nasıl bir gelişme göstermiş durumda? Yani orada da müzikte yabancılaşma var mı ve türkülere gereken değer veriliyor mu?
Afiq Ağdami: Son zamanlarda yabancı, müziğe rağbet artsa da Azerbaycan Türkler‘i hiç bir zaman türkülerden kopmadı, kopamaz zaten. Türküler, aşık havaları beşikten kabre kadar hep bizimle birlikte yol gider. Özellikle Karabağ bölgesinden çıkıyor türkücü ses sanatçıları. Son yıllarda türkülerimizi korumak ve geliştirmek adına bazı çalışmalar var, çeşitli musabıkalar yapılıyor. Şunu söyleyeyim ki, Azerbaycan musikisi dünyada en seçkin musikilerden birisi. Kendine has olması ve çeşitleri bakımından çok seçkin. Maalesef Ermeniler bizim türkülerimizi kendi halk müziği gibi tanıtma çabasındalar.
Yavuz Tanyeri: Peki, son olarak şunu sorayım. Hâlâ sorunlar içinde boğuşan bir Karabağ'ımız var. Sence o konuda neler yapılmalı ve Karabağ'ın geleceğini nasıl görüyorsun?
Afiq Ağdami: Valla bence Karabağ` sorunu sulh, barışcı yollarla çözülemez. Ermeni lobileri ve Rusya buna izin vermez. Bunun için savaş gerek. Milletimiz savaşa hazır olmalı. Zaten şu sıralarda Azerbaycan güvenlik kuvvetleri ile Ermeniler arasında çatışmalar yaşanıyor. Geçen gün yine 5 şehit verdik. Fakat inşallah şehitlerimizin kanı yerde kalmayacaktır.
Yavuz Tanyeri: Gardaş, özellikle eklemek istediğin bir şey yoksa, söyleşiyi burada bitirelim. Güzel ve değerli yorumların için çok teşekkür ederim. Sağ olasın, var olasın.
Afiq Ağdami: Estağfirullah gardaşım. Özellikle söylemek istediğim o ki: Biz Türkiye ile “bir” millet “iki” devletiz. Bizi kimse ayıramaz.
Yavuz Tanyeri: Bu konuda kuşkumuz yok gardaş. Her ne kadar aramızda mesafeler olsa ve üzerimizde oynanan oyunlar nedeniyle uzaklaştırılmaya çalışılsak da, yüreğimiz her zaman birlikte… Umuyorum ki ileride hepimiz tek çatı altında toplanırız ve kutlu birlik ile buluşuruz.
Afiq Ağdami: İnşallah gardaş. Selamlar, sevgiler uzak diyardaki yakın yüreklere Azerbaycan'dan geliyor.
Yavuz kardeş,söyleşi yapmak için çok uygun bir kişiyi seçmişsin.Öncelikle seni kutlarım.Başka Azerbaycanlı kardeşlerimizle de söyleşiyapmanı brklerim.Sevgili Afiq sana da teşekkür ediyorum.
selamlar, ilk kez bu sayti goruyorum, bana chok enteresan geldi. aqif bey siz kendiniz nerelisiniz?
Söyleşiyi okudum çok hoşuma gitti, yüreğinize sağlık.
Bir Azeri kardeşimizi bu denli samimi duygularla Türkiye’de ki Türk gençlerini kendine gardaş görmesi mutluluk verici.
Afiq kardeşimin de dediği gibi; Biz sınır komşusu ‘Tek Millet iki devletiz’, Tabi ki Orta Asya ve Türkistan da ki kardeşlerimizin de bizden farkları yok. Biz Türk Milletiyiz ki Dünyanın hemen hemen her yerinde mensubu bulunan bir millet.
Allah Dünya Türklüğünü Tek çatı altında toplatmayı da nasip etsin.
Esen Kalın.
Özellikle Afiq Agdami ve Yavuz Tanyeri kardeşimize çok büyük teşekkür ediyorum bu güzel söyleyiş için. Uzun yıllardır ki ,bir araya gelemeyen iki kardeş milletimiz nihayt ki,görüşüp,buluşa bildiler. Ben ve benim gibi düşünen insanlarımız bu buluşmadan cok memnundular. Bizler islam dini ,islam bayrağı altında birleşmiş iki kardeş milletiz. Kanımız ,soyumuz aynı yerlerden .Uzun yıllar sovetler birliyi tarafından esaret altında kalmış milletimiz nihayte ki bir azeri Türkü olduklarını anlaya bildiler.Ve şimdi televizyonlardan rus ,ermeni sesi değil Türkün sesini dinliyoruz. Ne güzel işte.
“NE MUTLU TÜRKÜM DİYENE”.İŞTE BEN DE BİR AZERİ TÜRKÜ OLDUĞUM İÇİN ÇOK MUTLUYUM.
HER İKİ KARDEŞİME TEŞEKKÜR EDİYOR VE AZERBAYCANDAN KUCAK DOLUSU SEVGİLER,SELAMLAR SUNUYORUM.
ALLAH RAZI OLSUN SIZDEN GERCEKTEN COK GUZEL.
ben bu siteyi çok beyendim süper bir site ama keşke azarbeycanca şeyler yazsaydınız. ben bu siteyi çok sevdim. boş vakitlerimde hep bu siteye girmeyi umuyorum
Evvela salam Yavuz bey. bende size Azerbaycan Türkçesi haqqin da bir ozelliyi anlatmaq istiyorum. demeli bele– Azerbaycan Türkçesin de daha bir ozellik var o da aheng kanunu. Yani kelmede yaliniz kalin saitlerin ve ya yalniz ince saitlerin olmasi bizim Türkçemizi daha da guzel yapiyor. bu yuzden Azeri Türkçesi siz Turk arkadashlarimiza daha bir guzel geliyor. Bunu bana sevgili oyretmenin soylemishdi. Allah ona rahmet etsin. sevgilerimle Azerbaycandan Irade.
İrade soydaşım.
Azerbaycan Türkçesi hakkında değerli paylaşımın için teşekkür ederim. Türkiye’nin özellikle kırsal kesimlerinde konuşulan ağız, Azerbaycan Türkçesine çok benziyor. Ağızlardan sıyrılarak, Türkiye’nin geneline bakacak olursak, konuşmalarda yazı dilimizin temeli olan İstanbul Türkçesi kullanılmaya çalışılıyor.
Türkiye Türkçesinde doğru kullanımlar, İstanbul Türkçesine göre belirlendiği için, kırsal bölgelerde kullanılan dil, sadece toplum içindeki görüşmelerde kalıyor. Örneğin iki arkadaş konuşurken (danışırken) “Nere gidem.” diyebilir. Fakat bunu yazarken veya genele hitap edecek bir konuşma içerisinde “Nereye gideyim.” biçiminde söylemesi / yazması gerekir.
Şimdi Azerbaycan Türkçesinin genel ağız özelliklerine bakınca, buradaki kırsal bölge insanının kullandığı ağız ile benzerlikler göze çarpıyor. Bunun için oradaki dil, hep burada daha samimi, içten, sıcak… olarak görülüyor. Hatta bazen “komik” olduğunu düşünenler bile çıkıyor. Fakat bu doğru değil.
Yazı dilindeki “q, x” gibi harflerin burada da kullanılmasında ise başka nedenler de var.
Öğretmenine Tanrı’dan rahmet dileyeyim. Ruhu şad olsun.
Kardeş ülkeye sevgilerle.
Esen kalın…
Gardaşım,yoldaşım,sırdaşım merhaba.
HER İKİNİZİN ŞAHSINDA TÜRK MİLLETİNE MERHABA.O ŞANLI TARİHİ TEKRAR YAKALARIZ İNŞALLAH. HER İKİ ULUSTA BİR GÜN DİLİNDEKİ YABANCI UNSURLARI ATACAKTIR.
DİLİNİZE, ELİNİZE SAĞLIK.ÖĞRENCİLERİME MÜLAKAT ÖRNEĞİ OLARAK SUNACAĞIM.
Bence böyle konuşulmamış çünkü aslen Azerbaycan dili böyle değil. O yüzden yani insan bir benzetir ya Azerbaycanda Türkçe konuşuluyor fakat değişik biçimlerde o yüzden biraz benzetseydin Yavuz bey bu arada gardaşım yoldaşım sırdaşım merhabaa ile başlayan şahıs sizede demeliyimki Türkçede yabancı sözcükler var ama Azerbaycan Türkçesinde asla yabancı sözcük yok yani Azerbaycan Türkçesi Kök Türkçe ilk Türkçeden kalmadır bizim Türkçemiz ise osmanlıca latince gibi sözcüklerle karıştırıldıktan sonra Atatürk bu Türkçeyi değiştirmiş ama ilk Türkçeye malesef geri döndürememiş çünkü asıl Türkçe Azerbaycan Türkçesi saygılarımı sunuyorum…
Melek Hanım,
Azerbaycan Türkçesinde, Türkiye Türkçesinden biraz farklı yazılışlar elbette var. Fakat her Azerbaycan Türk’ü böyle yazmıyor. Ayrıca Afiq adlı arkadaş, Türkiye Türkleri ile sıkça muhabbet ettiği için, bizle bizim gibi yazışabiliyor. Hem de sizin şu yorumunuzda yazdığınızdan daha doğru bir yazım ve noktalama ile…
“Türkçede yabancı sözcük var; ama Azerbaycan Türkçesinde asla yabancı sözcük yok.” derseniz, büyük bir yanlışa düşersiniz. Azerbaycan Türklerinin çoğu, Farslarla iç içe yaşadıkları için dillerinde Farsça ve Arapçadan yüzlerce sözcüğe rastlayabilirsiniz. Evet, Eski Türkçede kullanılan ve bugün diğer Türk lehçelerinde unutulmuş bazı sözcükler Azerbaycan Türkçesinde yaşamaktadır; fakat birkaç sözcük için Azerbaycan Türkçesini “KökTürkçe” gibi saymak yanlış olur.
Ayrıca Azerbaycan Türkçesi KökTürkçeden kalmadır da, bizimki nereden kalmıştır? 🙂 Azerbaycan Türkleri de bizler de Oğuz Türküyüz. İkimiz de Batı Türkçesini (Oğuzcayı) kullanıyoruz. Bunun için bizimki Osmanlıca ile Latincenin birleşimi, onlarınki KökTürkçe diye başka yerlerde yazışır / konuşursanız, size gülerler.
Tüm anlattıklarım neticesinde diyeceğim şudur: Kulaktan dolma birkaç bilgi ile, burada ne yaptığını iyi bilen insanları sınamaya çalışmayın.
Esenlikle…
Dipçe: Burada yorum yazan arkadaş da Azerbaycan’da yaşadığını belirtmiş; ama dikkat edersen Türkiye Türkçesindekinden farklı bir yazım söz konusu değil.
Melek hanım, dikkat ettiyseniz “Azerbaycan ve Azerbaycan Türkçesi Hakkında Söyleşi” yazılmış başlıkta. “Azerbaycan Türkçesi ile Söyleşi” değil…
Saygılar, Selamlar Bakü`den.
Vallahi çok beğendim. Ben geleceğin Türkoloğuyum. Böyle söyleşiler Türkçemizin geleceği için önemli. Benim de bu konuda araştırmalarım var. İnşallah ben de onları yayınlaycağım.
Oncelikle merhaba. Cok guzel bir soylesi. Azerbaycan Turklerinden Turkiye Turklerine selamlar; esen kalin.
Selam sayin doslar ben guney zerbaycanin tebriz kentindenim bence guzel bir soylesi’ydi
birde soyleyecegim su malesef kuzey azerbaycanda ve guney azerbaycanda Türkçe’ye cok karisilmis sozler var:
Guneyde arapca’yla farsca’nin etkisi, kuzeyde ise rus farsa ve arab dillerinin etkisi cokta vahim bicimde etki altindadir.
Azerbaycan Turkcesi simdilik yuzde yuz Turkce sozleri ve Turkiye’de kullanilan sozleri kullansa yinede azerbaycanla Turkiye Turkcesinin farki goze carpar bunun da asil nedeni Azerbaycan Turkcesinde asli Turkce olan yapilar yerine farscanin cumle yapisinin kullanilmasidir.
Ben bir gun bu farklarin aradan kaldirilmasina ve azerbaycanlilarin (Guney Azerbaycan ve kuzey Azerbaycan) ve Turkiyelilerin birlesecegine inaniyorum.
Bence buna inanip bu yolda calismakla o gun bizim olacak.
En guneydeki Turklerden merhabalar.
Çok guzel bir soyleşi.Bence Turkiye için ilk adim başka Turklere Turk demesidir yani azeri diye bir şey yok.En azindan Turkiye Turkleri, Azerbaycan Turkleri ve İran Turkleri demelidir. Turkiye deki Turkler kendilerine Turk milleti dememeli. Turkiye deki Kurtler anayasa da Turk milleti yerine Turkiye milletinin getirmesni istiyorlar ama onlardan çok biz Turkler bunu istemeliyiz.
Bir de Turkiye deki Turkler dillerin de pek çok yabanci kelime kullaniyorlar hal bu ki bunun aynisi Turkçe de var.
Mesela siyah kelimesi. Biz Farslarin ortasinda yaşiyoruz ama siyah demiyoruz. Bu sadece bir ornek idi.
Umarim her gun Turkçemize ve kendimize daha yakin olariz.
Turkleri unutmayin.
Bu yazı söyleşi değil röfortaj değil mi ki yaa?
Assalamualeykum Qardaş və Bacılarım!
Hər kəsə təşəkkür edirəm. Bİr yerdə olduğumuz üçün çox xoşbəxtəm.!
Hörmətlə,
Azərbaycandan, türkü türkdən ayırmayan Fizuli