Bilgi Felsefesi (EPİSTEMOLOJİ) Konu Anlatımı

Varolan her şeye ait bilginin sınırını, niteliğini, kaynağını, yöntemini, koşullarını araştıran, tanımlayan ve çözümleyen felsefe alanıdır. Episteme, Yunanca’da bilgi ya da bilmek anlamına gelirken epistemoloji bilgi bilimi anlamına gelir. Bilgi felsefesi, bilgi konusunu mantık gibi biçim açısından değil, felsefi açıdan sorgular.

Felsefe hem de bilimler için ortak bir kavramdır. Ama bilimler bilgi ile uğraşırlarken, bilginin problemleriyle ilgilenmezler. Felsefe ise bilginin özünü,
yapısını, kaynağını, araştırır, bilginin yöntemini imkan, sınırlarını sorgular.

Felsefe ilk ortaya çıktığında bilginin konusu olan nesne üzerinde durmuştur. Nesne üzerinde yoğunlaşanlar, ilk olarak yunan filozoşarıdır. Ancak bilginin imkanı, kaynağı ve değeriyle ilk olarak sofistler, Sokrates, Platon ve Aristoteles ilgilenmişlerdir.

Bilgi Felsefesinin Konusu ve Temel Soruları

Bilgi felsefesinin konusu bilgiye dair her şeydir.

• Bilgi nedir?
• Bilgi olanaklı mıdır?
• Doğru bilginin ölçütleri nedir?
• Bilginin kaynağı nedir?
• Bilgi nasıl elde edilir?
• İnsan neyi bilebilir?
• Ne kadar bilebilir?

Bilgi Felsefesinin Temel Kavramları

Suje
Bilmek için nesneye yönelen, düşünen bilinçli insandır.
Obje
Sujenin bilmek için yöneldiği her şeydir.
Bilgi
Sujenin objeyi bilmek için yönelmesiyle ortaya çıkan üründür.
Gerçeklik (Realite)
İnsandan bağımsız olarak var olan her şeydir. Gerçeklik, duyular yoluyla kavranan dünyada bulunur. Zaman ve mekan içinde yer alan tüm nesnelerdir.

Oturduğumuz sıra, elimizde tuttuğumuz kalem, dergimiz gerçeklik örnekleridir. Matematikte kullandığımız rakamlar ya da pi (p) sayısı ise tamamen zihinsel tasarımlardır ve gerçekliğe örnek oluşturmazlar.

Doğruluk
Düşüncelerimizin, gerçekliğe uygun olmasıdır. Zihnimizde, çevremizdeki gerçekliklere ait tasarımlarımız, eğer gerçeklikle yani nesne ile örtüşüyorsa bu durumda doğruluk ortaya çıkar.

Not:

Gerçeklik, öznenin dışındaki varlık alanına işaret ederken, doğruluk, o varlık bir önermenin niteliğidir.

Önümde duran masa bir gerçek varlık iken, masanın mavi olduğunu açıklamamın bir doğruluk değeri vardır.

• Doğruluk ikiye ayrılır
  Olgusal doğruluk: Olgusal olarak denetlenebilen, deneye dayanan doğrular olgusal doğrulardır.

Bir metalin erime noktası ya da suyun kaynama noktası olgusal doğruluğa örnektir.

• Mantıksal Doğruluk: Doğruluğun özdeşlik, çelişmezlik gibi mantık ilkelerine göre ortaya konması durumunda genel geçer birtakım yargılar çıkar. Bunlara mantıksal doğrular denir.

Temellendirme
Bir düşüncenin, bir önermenin doğruluğunu göstermek için onu kanıtlayacak, açıklayacak gerekçeler ortaya koymaya temellendirme denir.

Özellikle deneyle ispat edilme şansı olmayan ve genelgeçer bir bilgi özelliği taşımayan alanlarda temellendirme kullanılır.

Örneğin, felsefede deney yapma imkanı yoktur. Bu durumda temellendirme kullanılır.

Bilgi Felsefesinin Temel Problemleri

Bilgi felsefesi de diğer felsefe disiplinleri gibi bazı temel problemlere cevap arar. Bunların başında,

• Doğru bilgi olanaklı mıdır?
• Hangi bilgi doğru bilgidir?
• Doğru bilginin ölçütü nedir?
• Bilginin sınırları nelerdir?
• Bilginin kaynağı nedir?
• Bilgi doğuştan mı gelir yoksa sonradan mı kazanılır?

gibi sorular vardır.

Tüm bu sorular bilgi felsefesinde iki temel problem başlığı altında tartışılır.

1. Doğru bilgi olanaklı mıdır?
2. Doğru bilginin kaynağı nedir?