Bitkilerde Su ve Minerallerin Taşınması

1. Su ve minerallerin emici tüylerle alınması
2. Su ve minerallerin odun borularıyla iletilmesi

1. Su ve Minerallerin Emici Tüylerle Alınması

Kökte bulunan emici tüyler su ve minerallerin alınıp, odun borularına taşınmasını sağlayan yapılardır. Emici tüyler toprağa yayılarak emilim yüzeyini arttırır ve binlerce kilometrelik emme bölgeleri oluşturur.
Su, emici tüylere osmoz ya da aktif taşıma ile alınır. Buradan da ksilem borularına taşınır. Kök hücrelerindeki osmotik basıncın fazla olmasından dolayı su ve mineraller
kök hücrelerine alınır. Ancak bazı durumlarda toprağın osmotik basıncı kök hücrelerinin osmotik basıncından fazla olabilir.
Çok gübre atılmış topraklarda toprağın osmotik basıncı daha fazla olduğundan burada yaşayan bitkiler toprağa su verir. Bitki ihtiyacı olan suyu alamaz ve ölür.
Çöl, kurak bölge ve tuzlu topraklarda yaşayan bitkilerde emici tüy hücrelerinin osmotik basıncı yüksektir.

2. Su ve Minerallerin Yapraklara Taşınması

Bitkilerde su ve minerallerin yapraklara taşınması odun borularıyla olmaktadır. Su ve minerallerin taşınmasında etkili olaylar:

•  Kılcallık olayı
• Kök basıncı
• Terleme ve kohezyon kuvveti

Kılcallık Olayı:

• Odun borularında (–) negatif iç basınçtan kaynaklanan suyun taşınma şeklidir.
• Kılcal boru yüzeyindeki moleküller, kılcal boru iç çeperindeki moleküllerce çekilir.
• Kılcallık olayı ile suyun taşınması yavaştır. Yaklaşık 10 m kadar suyun yükselmesinde etkilidir. Kılcal borunun çapı daraldıkça, suyun yükseldiği mesafe de artar.

Kök Basıncı:

• Kök emici tüylerinde osmotik basınç, topraktaki osmotik basınçtan daha fazladır.
• Bu nedenle emici tüyler su alır ve turgor basıncı artar.
• Komşu hücrelerde su oranı emici tüylere göre azdır.
• Bu yoğunluk farkı suyun gövdeye, yapraklara taşınmasına neden olur.
• Kök osmotik basıncına bağlı suyun topraktan alınmasını sağlayan kuvvete kök basıncı denir.
• Kök basıncı suyun 25 – 30 m yüksekliğe taşınmasında etkilidir.

Terleme Kohezyon Kuvveti:

• Yapraklarda terleme ve fotosentez sırasında su kaybedildikçe yaprak hücrelerinin osmotik basıncı artar.
• Osmotik basıncın artması bitkinin üst kısımlarında, odun borularında emme kuvvetine neden olur.
• Böylece terlemeyle kaybedilen su emici tüylerle alınarak odun borularına oradan da yapraklara taşınmış olur.
• Kohezyon ise suyun yapısındaki hidrojen bağlarının birbirini çekerek suyun bir sutun halinde yükseklere taşınması nı sağlayan kuvvettir.
• Suyun dipolar özellikte olması su moleküllerinin hidrojen bağları kurmalarını sağlar.
• Terleme ve kohezyon kuvveti suyun taşınmasında en etkiliyoldur ve suyun 100 m ve daha yükseklere taşınmasını sağlar.

ÖRNEK: Ağaçlarda, yaprağın emme kuvvetini aşağıdakilerden hangisi arttırır?
A) Stomaların kapanması
B) İletim borularında taşınan madensel tuz miktarının azalması
C) Emici tüylerde osmotik basıncının azalması
D) Topraktaki suyun emici tüylere geçmesi
E) Terleme ile su yitirilmesi
1992 ÖYS

ÇÖZÜM: Yapraklarda terleme ile su yitirilmesi yaprak hücrelerinin osmotik basıncını arttırır ve osmotik basınç arttıkça, yaprağın emme kuvveti de artar.
Yanıt E