Bitkilerde Üreme

1. Çiçeksiz (Tohumsuz) Bitkilerde Üreme

• Çiçeksiz bitkilerde genellikle metagenezle üreme görülür.
• Bu grupta yer alan canlılara su yosunları, kara yosunları,eğrelti otları, at kuyrukları ciğer otları örnek verilebilir.
• Üreme sırasında önce diploit bireylerden (sporofit) veya diploit hücrelerden mayoz bölünme sonucu haploit kromozomlu sporlar meydana gelir.
• Sporların çimlenmesiyle de genç bitkicikler oluşur.
• Genç bitkicikler dişi ve erkek gametofit olarak farklılaşır.
• Dişi gametofitin ve erkek gametofitin mitoz geçirmesiyle gametler meydana gelir. (n) kromozomlu bu gametlerin döllenmesi sonucu (2n) kromozomlu zigot oluşur.
• Zigot bölünerek (2n) kromozomlu (diploit) sporofiti meydana getirir.
• Bu şekilde üreyen canlıların hayatlarında haploit evre daha uzun, diploit evre ise kısadır. Bireyler genelde haploittir ancak zigot oluşumu sırasında diploit evre görülür.
• Canlılarda gelişmişlik arttıkça, haploit evre kısalır, diploit evre uzar.

Su Yosunlarından Ulothriks de Üreme

Ulothriks akarsularda, havuzlarda yaşayan yeşil bir alg türüdür. Bireyler haploit kromozomludur. Eşit büyüklükte olan gametlerinin birleşmesiyle zigot oluşur. Zigot mayoz bölünme geçirerek (n) kromozomlu sporları oluşturur. Bu sporlar çimlenerek haploit bireyleri oluşturur. Mitoz bölünme ile (n) kromozomlu gametler meydana gelir.
Hayatlarında haploit evre uzundur yalnız zigot oluşurken diploit evre görülür.

Kara Yosunlarında Üreme

• Kara yosunları ayrı eşeylidir. (n) kromozomlu olan gametlerden spermleri oluşturan erkek gametofit, yumurtaları oluşturana ise dişi gametofit denir.
• Erkek ve dişi gametofit haploittir (monoploit) ve mitoz ile gamet oluşumu sağlanır.
• Dişi gametofitin (arkegonyum) oluşturduğu yumurta ile erkek gametofitin (anteridyum) oluşturduğu sperm hücrelerinin dişi organ içinde döllenmesiyle (2n) kromozomlu zigot oluşur.
• Zigot gelişerek (2n) kromozomlu sporofit bitkiyi meydana getirir.
• Sporofit bitkide, spor hücrelerinde yer alan “sporogonyum”adı verilen 2n kromozomlu (diploit) hücreler mayoz bölünme ile (n) kromozomlu sporları oluşturur.
• Sporlar ortam şartları uygun olduğunda (n) kromozomlu dişi ve erkek gametofit bitkileri oluşturur.
• Kara yosunlarında haploit evre daha uzundur, diploit evre ise kısadır.

Eğrelti Otlarında Üreme

• Eğrelti otlarının yapraklarının arkasında pek çok spor kesesi yer alır.
• Spor keselerinde bulunan, spor ana hücrelerinin mayoz bölünme geçirmesiyle (n) kromozomlu sporlar oluşur. Sporlar, çimlenerek gametofit bitkiyi “protallus” u oluşturur.
• Protallus üzerinde hem dişi, hem de erkek organları bulunur.
• Dişi organda (arkegonyum) bir yumurta, erkek organda (anteridyum) ise çok sayıda sperm oluşur.
• Sperm kamçılıdır ve yumurta hücreleri ile protallus üzerinde döllenir.
• Böylece zigot (2n) oluşur. Zigot su ve besin ihtiyacı nı protallustan sağlar.
• Mitoz bölünmelerle büyüyüp gelişerek (2n) kromozomlu sporofit bitkiyi oluşturur.
• Eğrelti otlarında diploit evre daha uzundur.
• Bitkiler gelişmişlik derecesine göre kara yosunları,eğrelti otları, açık tohumlular, kapalı tohumlular şeklinde sınışandırılır. Gelişmişlik derecesi arttıkça diploit dönemin uzadığı görülmektedir

2. Çiçekli (Tohumlu) Bitkilerde Üreme

Çiçekli bitkiler, çiçeksiz bitkilere göre daha gelişmiş yapıdadır. Gerçek kök, gövde, yaprak, çiçek, meyve, tohum gibi yapılara sahiptirler. Çiçekli bitkilerde üreme organı çiçektir. Tohum ile eşeyli üreme gerçekleşmektedir. Aynı zamanda bazı çiçekli bitkiler vejetatif üreme ile eşeysiz olarak da çoğalmaktadır.

Çiçek ve Yapısı:

• Dişi ve erkek organı taşıyan çiçeklere tam çiçek denir.
• Tam çiçeğin yapısında; çanak yapraklar, taç yapraklar, dişi organ, erkek organ bulunmaktadır.
• Çiçeğin yerleştiği, çiçek tablası kısmı dişi ve erkek organları taşır.
• Çiçek sapı ise çiçeği bitkiye bağlar.
• Çanak yapraklar bitkinin dış kısmında bulunur.
• Yeşil yapraklı olduklarından fotosentez yaparlar.
• Çiçek açmadan önce bitkiyi koruma görevi de vardır.
• Taç yapraklar çanak yaprakların içinde yer alır. Renkli yapraklardır ve güzel kokular salgılamaktadır.
• Çeşitli renklerde olmaları ve koku salgılamaları böceklerin çekimini sağlar ve böylelikle tozlaşmanın meydana gelmesinde rol oynar.
• Taç yapraklarda fotosentez gerçekleşmez.
• Dişi organ, çiçeğin en iç kısmında yer alır. Tepecik, dişicik borusu, ovaryum (yumurtalık) olmak üzere üç kısımdan oluşur.
• Tepecik girintili ve çıkıntılı ve nemli bir yapıya sahiptir. Tozlaşma sırasında polenin tutunduğu kısımdır.
• Dişicik borusu; polen tüpü oluşumunun gerçekleştiği yerdir. Yumurtalık ise tohum taslağını taşır.
• Erkek organ; başçık ve sapçık olmak üzere iki kısımdan oluşur. Başçıkta iki teka vardır. Tekalar, iki keseden oluşur.
• Burada polenler oluşmaktadır. Sapçık, iletim demetlerinden oluşmuştur ve başçık kısmının hareketliliğini sağlar.

Tam Çiçek (Erselik)

Erkek ve dişi organı taşıyan çiçeklerdir.
Örneğin
Şeftali, bezelye…

Eksik Çiçek

Erkek ya da dişi organdan yalnız birini taşıyan çiçeklerdir.
Örneğin
Kavak, söğüt…

Monoik Bitki

Bir bitkinin bazı dallarında erkek organ taşıyan çiçekler,bazı dallarında ise dişi organ taşıyan çiçekler bulunuyorsa bu bitkilere monoik bitki (tek evcikli) denir.
Örneğin
Ceviz, fındık, kabak, mısır, buğday…

 Dioik Bitki

Dişi ve erkek organ farklı bitkilerin çiçeklerinde bulunmaktadır. Yani bir bitkide sadece dişi çiçekler,başka bir bitkide sadece erkek çiçekler bulunmaktadır.
Örneğin
Söğüt, kavak…