Büyük Sesli (Ünlü) Uyumu

Sesli harflerin kalınlık – incelik bakımından uyumudur.Büyük ünlü uyumu kuralına göre:

a) Türkçe bir kelimenin ilk hecesindeki sesli harf inceyse diğer hecelerdeki sesli harfler de ince olmalıdır.

b) Türkçe bir kelimenin ilk hecesindeki sesli kalınsa diğer hecelerdeki sesliler de kalın olmalıdır.

Bir sözcükte hem kalın hem ince ünlü bulunuyorsa bu sözcük kalınlık – incelik uyumuna uymaz.

Örnek Soru:
Aşağıdaki kelimelerin hangisinde büyük ünlü
uyumu yoktur?

Çözüm:

Büyük Ünlü Uyumuyla ilgili Bazı Özellikler:
a) Türkçe olup da zamanla ses değişikliğine uğramış kelimeler büyük ünlü uyumuna uymaz.

b) Birleşik kelimeler ve tek heceli kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz.

c) Türkçemize yabancı dillerden girmiş bazı kelimeler büyük ünlü uyumuna uymaz.

d) Türkçede eklerin sahip oldukları sesli harfler,sözcüğün son ünlüsüyle uyum gösterir. Bu kural büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler için de geçerlidir.

e) Türkçede tek biçimde kullanılan ekler bazı durumlarda büyük ünlü uyumunu bozar.

Örnek Soru:
“Akşam” kelimesine aşağıdaki eklerden hangisi
getirilirse büyük ünlü uyumuna uymaz?

Çözüm:

Örnek Soru:
Aşağıdakilerden hangisi, büyük ünlü uyumu kuralına uymayan eklerden biri değildir?

Çözüm:
A, B ve C seçeneklerindeki ekler büyük ünlü uyumunu bozan eklerdendir. Fakat D seçeneğindeki “–ecek” eki eklendiği kelimenin sesli harflerine göre uyum gösterir. ince ünlülerin bulunduğu kelimelerde “gül – ecek” şeklinde, kalın ünlülerin bulunduğu kelimelerde “kal – acak” şeklinde kullanılır. Yanıt D