Canlıların Ortak Özellikleri

Her canlının kendine özgü özellikleri olmasına karşın, bütün canlılar için ortak olan özellikler de vardır.

Bütün canlılar hücrelerden oluşurlar.

Hücre, canlının en küçük yapısal ve işlevsel birimidir. Doğada bazı canlılar tek hücreli, bazıları da çok hücrelidir. Hücreler yapılarına göre prokaryot (ilkel) ve ökaryot (gelişmiş) olmak üzere iki grupta incelenir.

Prokaryot hücrede çekirdek zarı ve zarlı organeller yoktur. Bu hücrede tek organel ribozomdur. Ökaryot hücrede ise çekirdek zarı ve zarlı organeller bulunur.

Bakteriler ve mavi yeşil algler prokaryot; protistler, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar ökaryot yapıdadır.

Bütün canlılar solunum yapar. 

Canlılar büyüme, gelişme gibi tüm canlılık faaliyetlerini gerçekleştirebilmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar. Bu enerji solunum reaksiyonlarında sentezlenir. Solunum, hücredeki besinlerin parçalanarak yapısındaki
kimyasal enerjinin açığa çıkarılmasıdır. Bu olay gerçekleşirken bazı canlılar oksijen kullanır, bazıları ise oksijen kullanmaz.

• Oksijenli solunum:

Glikoz + 6O2 Æ 6CO2 + 6H2O + Enerji(ATP)

• Oksijensiz solunum:

Glikoz Æ 2 Laktik asit + Enerji(ATP)
Glikoz Æ 2 Etil alkol + 2CO2 + Enerji(ATP)

Canlılarda dış ortamla gaz alışverişini sağlayan yapılar da farklılık gösterir. Solunum organı canlıların bazılarında akciğer, bazılarında solungaç, bazılarında trake, bazılarında ise deridir. Bitkilerde yaprakta bulunan stoma
gaz alış verişini sağlar.

Bütün canlılar beslenir.

Canlılar yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştirmek için enerjiye ihtiyaç duyarlar. Bu enerji de besinlerin solunumda yıkımı ile elde edilir. Canlılar besinlerini elde ediş bakımından ototrof ve heterotrof olarak iki gruba ayrılır.

ototrof canlılar inorganik maddelerden organik madde üretirler.

Bu olayda ototroşarın bazıları güneş enerjisini kullanır. Bu olaya fotosentez, bu olayı gerçekleştiren canlılara fotosentetik canlılar denir.

Bazıları da inorganik maddeleri oksitleyerek elde ettikleri enerjiyi kullanır. Bu olaya kemosentez, bu olayı gerçekleştiren canlılara kemosentetik canlılar denir. Yeşil bitkiler, mavi yeşil algler, öglena, bazı bakteriler fotosentez yapar.

Bazı bakteri türleri de kemosentez yapar. Heterotrof canlılar ise kendi besinlerini üretemedikleri için dışarıdan hazır alan canlılardır.

Bazı tek hücreli canlı lar, mantarlar ve hayvanlar heterotroftur.

Canlılar boşaltım yaparlar.
Canlılar metabolizmaları sonucu oluşan artık maddeleri, hücredeki fazla maddeleri hücreden ve vücuttan uzaklaştırırlar. Bu olaya boşaltım denir.
Boşaltım ürünü canlı türüne göre farklılık gösterir.

Örneğin
Bazı canlıların azotlu artık maddesi üre iken, bazılarının amonyak, bazılarının da ürik asittir.
Her canlı türünün boşaltım organı da farklılık gösterir. Memelilerin, kuşların, sürüngenlerin, kurbağaların ve balıkların boşaltım organı böbrektir. Böceklerin boşaltım organı malpighi tüpleri, toprak solucanının boşaltım organı
nefridyum, yassı solucanın boşaltım organı ise alev hücreleridir. Bitkilerde terleme, yaprak dökümü ve damlama olayları boşaltımı sağlar.

Canlıların metabolizması vardır.
Tüm canlılarda özümleme (anabolizma) ve yadımlama (katabolizma) olmak üzere iki çeşit metabolik reaksiyon vardır. Metabolizma faaliyetleri canlıların büyüyüp gelişmesini sağlar.
Anabolizma, küçük moleküllü maddelerden büyük moleküllü madde yapımıdır.

Canlıların şekil özelliği vardır. 

Her canlının kendi türüne özgü bir şekli vardır.Canlının şekli genetik özellikleri ve çevrenin etkisi ile belirlenir.
Canlıların homeostasi özelliği vardır.
Bütün canlılar bulundukları çevrenin şartları değiştiğinde iç çevrelerini değişmez tutmak eğilimindedirler. Bu özelliğe homeostasi denir.
Canlılar hareket ederler.

Hareket canlıların yer ve yön değiştirmesidir. Canlılar yaşama alanlarına, kalıtsal özelliklerine göre farklı hareket yeteneklerine sahiptir. Canlıların yer ve konum değiştirerek yaptıkları harekete aktif hareket denir.
Canlıların yer değiştirmeden yaptıkları yönelim hareketlerine ise pasif hareket denir. Bitkiler, mantarlar pasif hareket eder. Hayvanlar, tek hücreliler aktif hareket eder.
Örneğin
bitki gövdesinin ışığa yönelmesi pasif harekettir. Yunusun yüzmesi, öglenanın kamçısıyla hareket etmesi aktif harekettir.
Canlılar çoğalırlar.
Canlıların nesillerini devam ettirmek üzere kendilerine benzer bireyler oluşturması olayına çoğalma (üreme) denir. Çoğalma canlıların yaşaması için zorunlu değildir. Fakat neslin devamı için şarttır. Canlılar aleminde üreme eşeyli ve eşeysiz olmak üzere iki şekilde gerçekleşir. Eşeysiz üremede oluşan bireyler kalıtsal özellikleri bakımından birbirleri ile ve ata canlı ile aynıdır. Tek bir atadan oluşan hücrelerin gelişmesi ile yeni canlılar oluştuğu için
çeşitlilik görülmez.
Eşeysiz üreme çeşitleri

• Bölünerek üreme (amip, öglena, bakteri gibi tek hücrelilerde)
• Tomurcuklanarak üreme (bira mayası ve hidrada)
• Sporla üreme (mantarlarda)
• Vejetatif üreme (bazı bitkilerde)
• Rejenerasyonla üreme (deniz yıldızı, planaryada)

Eşeyli üremede kalıtsal özellikleri birbirinden farklı olan iki ata birey vardır.
Bu bireylerde oluşan üreme hücrelerinin birleşmesiyle (döllenme) oluşan zigotun gelişmesiyle yeni bir birey oluşur.
Oluşan bu bireyin kalıtsal özellikleri ata bireylerinkinden farklı olur.

Canlıların uyarılma ve tepki verme özelliği vardır.
Dış ve iç ortamdan gelen kimyasal ve fiziksel uyarılara canlılar tepki gösterirler. Örneğin ışık şiddetine bağlı olarak göz bebeğinin daralması ya da genişlemesi.

Canlıların adaptasyon özelliği vardır.
Her canlı bulunduğu ortamda yaşama şansını arttıran özelliklere sahiptir. Örneğin, çölde yaşayan bitkilerin yapraklarının diken şeklinde olması, karada yaşayan canlılarda azotlu artık
maddenin üre ya da ürik asit olması, soğuk bölgelerde yaşayan sıcak kanlı hayvanların sıcak bölgelerde yaşayanlardan daha büyük vücutlu olması.

Canlılar ölürler.
Her canlının belirli bir yaşam süresi vardır. Bu süre sonunda yaşamsal olaylar durur.

I. Yönetici moleküle sahip olma
II. Işık enerjisini kullanarak besin üretme
III. Zarla çevrili organellere sahip olma
Yukarıda verilen özelliklerden hangileri ototrof beslenen
tüm canlılar için ortaktır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III

Yönetici molekül bütün canlılarda bulunur. Zarla çevrili
organeller ökaryot canlılarda bulunur, prokaryot canlılarda
bulunmaz.
Bakteriler mavi, yeşil algler prokaryot, bitkiler, mantarlar
ve hayvanlar ökaryottur. Fotoototrof canlılar besin sentezlerken
ışık enerjisini kullanırlar. Kemoototrof canlılar
ise besin sentezlerken kimyasal enerji kullanırlar.
Yanıt A

Prokaryot canlılarda gerçekleşebilen,
I. Artık maddeleri dışarı atma
II. Ribozomlarda protein sentezleme
III. Oksijenli solunumla ATP sentezleme
IV. Bölünerek çoğalma
olaylarından hangileri ökaryot tek hücreli canlılarda
da gerçekleşir?
A) I ve II B) II ve IV C) I, II ve III
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

Boşaltım bütün canlılarda görülen bir özelliktir. Hem prokaryot
hücrelerde hem de ökaryot hücrelerde ribozom
bulunur. Ribozomda protein sentezi gerçekleşir. Oksijenli
solunum ökaryot canlılarda da gerçekleşir. Bölünerek
çoğalma tek hücreli canlılarda görülen eşeysiz üreme
şeklidir.
Yanıt E