ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE HAYAT DEVRİ

İnsanlarda ve hayvanlarda olduğu gibi bitkiler de büyür, gelişir ve üreme dönemine gelirler. Tozlaşma Rüzgâr, su, böcekler, kuşlar ve diğer hayvanlar yardımıyla erkek organın başçığında bulunan polenlerin dişi organ tepeciğine taşınması olayına tozlaşma denir.

Taç yapraklar güzel kokuları ve renkleri sayesinde hayvanları çekerek tozlaşmaya yardımcı olurlar. Rüzgârla tozlaşma yapan bitkilerin kendilerine özgü koku ve renkleri yoktur. Bu bitkilerde rüzgârla tozlaşma yapıldığı için polenler ince ve hafiftir.

Kötü kokan bazı çiçekler de böcekleri kendilerine çekerler. Sinekler, bu çiçeklere yumurtalarını bırakırlar. Çünkü bu çiçeğin görünüşü ve kokusu çürümüş ete benzer.

Döllenme

Tozlaşmadan sonra polenler dişicik borusunda ilerleyerek yumurtalığa ulaşır. Burada polen hücresi ile yumurta hücresinin birleşmesi sonucu döllenme gerçekleşir. Döllenme sonucu oluşan zigotun gelişimiyle embriyo oluşur. Embriyonun etrafındaki hücreler de besin depo ederek çeneği oluşturur. Böylece tohum meydana gelir. Tohumun etrafı koruyucu bir kabuk ile çevrilidir. Kabuk embriyoyu dış etkilere karşı korur. Embriyo gelişerek kökü, gövdeyi ve yaprakları oluşturur. Birçok bitkide tohumlar meyve içinde bulunur. Bazı bitkilerde meyveler sadece yumurtalığın gelişmesiyle oluşur. Bu tür meyvelere gerçek meyve denir. Bazı bitkilerde meyve oluşumuna yumurtalıkla birlikte çiçek tablası ve çiçek sapı da katılır. Bu tür meyvelere yalancı meyve denir. Domates, elma gibi bazı meyveler yumuşak ve suludur. Ceviz, buğday, pirinç gibi bazı meyveler ise sert ve kurudur.

Tohumun Dağılması

Tohumlar yeni bir bitkiyi oluşturabilecek tüm özelliklere sahiptir. Tohumlar bitkilerin nesillerini devam ettirmelerini sağlar. Bazı meyvelerde bir tane tohum bulunurken, bazılarında ise çok sayıda tohum bulunur. Tohumların şekli ve büyüklükleri de bitki türüne göre farklılık gösterir. Kiraz, kayısı, erik gibi meyvelerde tohum bir tanedir. Çilek, biber, böğürtlen gibi meyvelerde de tohum fazladır.

Büyüyüp olgunlaşan tohumlar farklı yollarla etrafa yayılırlar. Rüzgâr, su, hayvanlar tohumların yayılmasında etkili olan faktörlerdir.

Bazı bitkilerin meyve kabukları kuruduğunda patlar ve içindeki tohum etrafa yayılır. Örneğin; Bezelye, sardunya.

Hafif tohumların yayılması ise rüzgârla olur. Karahindiba bitkisinin meyvelerinde ve tohumlarında paraşüt görevi gören uzantılar bulunmaktadır.

Bir hayvan meyveyi yediğinde meyvenin içindeki tohum genellikle sindirilmez ve dışkı yolu ile toprağa karışır. Bu şekilde tohum, bitkinin yetiştiği bölgenin uzaklarına taşınır. Örneğin; Böğürtlen, çilek.

Su, Hindistan cevizi gibi bazı bitkilerde tohumun etrafa dağılmasını sağlar. Hindistan cevizinin etrafında yüzmesini sağlayan sünger doku bulunur. Meyve ve tohumlar, insanların ve hayvanların besin kaynağıdır. Örneğin; Çilek, elma, domates gibi besinlerin hem tohumunu hem de meyvesini yeriz. Fındık, kestane, ceviz gibi ağaçların ise tohumlarını yiyoruz.

Ayçiçeğinin tohumlarını da çekirdek olarak yiyoruz. Ayrıca ayçiçeğinden yağ elde ediliyor. Bitkilerden günlük hayatta yediğimiz ya da kullandığımız birçok ürün elde edilmektedir. Teknolojik gelişmelere paralel olarak bitkilerden yağ, iplik dokuma, ilaç sanayi gibi alanlarda ürün elde edilmektedir. Örneğin; Yüksük otu bitkisinin yaprağından elde edilen bir madde kalp ilaçlarının yapımında kullanılmaktadır. Pamuk örtü, dokuma ya da kumaş yapımında kullanılmaktadır.

Tohumun Çimlenmesi Tohumun içindeki embriyonun uygun şartlarda gelişmesine çimlenme denir. Tohumların çoğu çimlenme için uygun koşullar bulana kadar uyku halinde kalır. Tohumun çimlenmesi için gerekli faktörler;

• Su (nem)
• Sıcaklık
• Oksijen

• Düzenli sulanan tohumlar hızla büyür. Sulanmayan tohumlar çimlenmez.
• Çimlenme için sıcaklık gereklidir. Soğukta tohumlar çimlenmez.

• Çimlenme için oksijen de gereklidir. Solunum yapmayan tohumlar çimlenmez.

Tohum oksijenli ortamda, uygun nem ve ısı bulduğunda çimlenir. Tohum içindeki embriyodan bitki oluşur. Embriyo, yeşil yapraklar oluşuncaya kadar besinini tohumdan sağlar. Yeşil yapraklar oluşunca bitki fotosentez yaparak kendi besinini kendisi üretir. Filiz oluştuktan sonra bitkinin büyümesi için su, sıcaklık ve ışık gereklidir. Bitkiler topraktan su ve madensel tuzlar alırlar. Bitkinin büyümesi için düzenli olarak sulanmalıdır. Az sulamak bitkinin kurumasına neden olurken, çok fazla sulamak da çürümesine neden olabilir. Büyüyen bitkinin boyu uzar, yaprak sayısı artar, yeni kökler oluşur.

• Toprağı gübrelenen bitki, yeterince madensel tuz alır ve beslenir. Gübrelenmeyen bitki, yeterince madensel tuz alamaz ve daha yavaş gelişir.

• Düzenli olarak sulanan bitki, sağlıklı bir biçimde büyür ve gelişir. Su verilmeyen bitki, büyüyüp gelişemez ve bir süre sonra solar.

• Güneş ışığı alan bitki, fotosentez yaparak besin üretir ve büyür.

Örnek Soru: Oda sıcaklığına bırakılan şekildeki düzenekte fasulye tohumlarının bir süre sonra çimlenmeye başladığı gözleniyor. Bu deney düzeneğinde aşağıdakilerden hangisi yapılırsa çimlenme durur? A) Düzenek daha az ışıklı ortama konulursa B) Islak pamuğun üzeri tamamen mum ile kapatılırsa C) Islak pamuk üzerine bir miktar toprak konulursa D) Düzenek daha nemli bir ortama götürülürse 1998 ÖO Çözüm: Tohumun çimlenmesi için gerekli faktörler hava (oksijen), su ve sıcaklıktır. Eğer tohumların üstü mum ile tamamen kapatılacak olursa tohumlar havasız kalacaklardır ve çimlenme olayı duracaktır. Yanıt B Örnek Soru: Bir öğrenci şekildeki deney düzeneklerini hazırlayarak ışıklı bir ortama bırakıp gözlem yapıyor. Öğrenci bu deneyde aşağıda verilenlerden hangisini araştırıyor olabilir? A) Tohum çimlenirken dışarıdan besin alır mı? B) Tohum çimlenirken havaya ihtiyaç duyar mı? C) Suyun çimlenmeye etkisi var mıdır? D) Işık çimlenmeye etki eder mi? 1998 LGS Çözüm: Deney düzeneklerinde farklı olan faktör sadece gübredir. Tohumun çimlenirken dışardan besin alıp almadığı araştırılmaktadır. Yanıt A

Organik Tarım

Üretiminde kimyasal gübre ve ilaç kullanılmayan, çevreye ve insan sağlığına zarar vermeyen sebze ve meyve üretimine organik tarım denir. Organik tarımın amacı; havayı, suyu ve toprağı kısacası çevreyi kirletmemek, bitki, hayvan ve insan sağlığını korumaktır. Artan dünya nüfusunun besin ihtiyacını karşılamak için tarımda kimyasal gübre ve ilaçlar (hormonlar) kullanılmaktadır. Bunun sonucu olarak da toprakta kimyasal maddeler birikmekte ve üretilen kalitesiz ürünler insanların ve diğer canlıların yaşamını olumsuz etkilemektedir. Çevreyi ve insan sağlığını korumak için günümüzde organik tarım üretimine önem verilmektedir. Böylece hava, su ve toprak kirletilmeden besinler üretilmekte ve canlıların yaşamı korunabilmektedir.

Örnek Soru:

Bir öğrenci nemli topraktaki fasulye tohumlarının, nemli pamuk arasındaki fasulye tohumlarından daha önce çimleneceğini
düşünüyor.

Bu durumu deneyle gözlemek için aşağıdaki dolaptan kaç numaralı araç ve gereçleri seçmelidir?

A) 2, 4, 8
B) 3, 5, 6, 9
C) 1, 4, 5, 6, 7
D) 1, 2, 3, 5, 7, 9
2009 SBS

Çözüm:

Öğrenci, fasulye tohumunun nemli topraktaki
ve nemli pamuktaki çimlenme hızını
gözlemlemek istiyor. Buna göre, öğrenci
su, bardak, fasulye tohumu, pamuk
ve toprak kullanarak deney düzeneği
hazırlamalıdır.
Yanıt D

Şekilde aynı bitki türünün çeşitli topraklardaki
gelişimi verilmiştir.

Buna göre, aşağıdaki sonuçlardan
hangisi çıkarılamaz?

A) Minerallerden birinin eksikliğini diğer
mineral gideremez.
B) Mineral eksikliği bitkilerin metabolizmasını
etkiler.
C) Bitki gelişiminin normal olabilmesi
için gerekli her mineralden ortamda
yeterince bulunmalıdır.
D) Eksik mineralli toprakta yetişen bitkiler
suya daha fazla ihtiyaç duyar.
2002 LGS

Çözüm:

Sorudaki şekilde aynı bitkinin minerallerden bazılarının eksikliğindeki gelişimi gösterilmiştir. Verilen bilgilere göre A, B ve C seçeneklerindeki sonuçlar çıkarılabilir. Ancak D seçeneğindeki sonuç çıkarılamaz.
Yanıt D

Örnek Soru:

Şekildeki grafik, bir tohumun çimlenme ve erken gelişim evresi sırasında karbondioksit kullanma durumunu göstermektedir.

Buna göre, IV. zaman diliminde bitki aşağıdaki evrelerden hangisindeki gibi olabilir?

2002 LGS

Çözüm:

Grafiğe göre IV. zaman aralığında CO2 kullanımı artmıştır. CO2, fotosentezde kullanılır. Bitki fotosentez yapmaya çimlenme
bittikten sonra başlar. CO2 kullanımının hızla artışı fotosentezin de hızlı olduğunu gösterir. Verilen seçeneklerden
fotosentez en hızlı A seçeneğinde olur.
Yanıt A

Örnek Soru:

Yukarıdaki düzenekleri inceleyen bir öğrenci aşağıdaki hangi soruya cevap verebilir?

A) Çimlenme, ortamın sıcaklığına bağlı
mıdır?
B) Çimlenme için hava gerekli midir?
C) Çimlenme, topraktaki nem miktarına
bağlı mıdır?
D) Çimlenme, topraktaki gübre miktarına
bağlı mıdır?
2001 LGS

Çözüm:

Deneyi etkileyen faktörlerden birinin değiştirilip diğer şartların sabit tutulması ile yapılan deneye kontrollü deney denir. Buna göre çimlenmeyi etkileyen hangi faktör araştırılacaksa o faktör deney düzeneklerinde farklı, diğer faktörler ise aynı olmalıdır. Çimlenmeye havanın etkisi, I ve II nolu düzenekler karşılaştırılarak görülebilir.
Yanıt B

Örnek Soru:

Bir öğrenci tabaklara koyduğu iki özdeş patatesi kullanarak sıcaklık, ışık ve nemin çimlenmeye olan etkisini incelemek istiyor.

Bu öğrenci I. ve II. tabaktaki patatesleri hangisinde verilen ortamlara koyarsa sıcaklık, ışık ve nem etkenlerinden
hiç birinin çimlenmeye olan etkisini gözleyemez?

2003 LGS

Çözüm:

A seçeneğinde I. ve II. tabağın bulunduğu ortamdaki faktörlerin üçü de birbirinden farklıdır. Bu nedenle çimlenme olayına
hangi faktörün neden olduğunu gözleyemeyiz. Fakat B, C ve D seçeneklerinde faktörlerden biri değişmekte, diğerleri sabit tutulmaktadır. Dolayısıyla değişkenlerin olaya etkisi bu seçeneklerde gözlenebilir.
Yanıt A

Örnek Soru:

Gelişmiş bitkilerin tohumlarında çenek denilen yapılar vardır. Çenekler tohum çimlenirken embriyoya besin sağlar. Aşağıda bir fasulye tohumunun çimlenerek genç bir bitki haline gelmesi gösterilmiştir.

Buna göre, tohumun çimlenerek genç fideyi oluşturmasına kadar çeneklerindeki besin miktarmm evrelere göre değişimi hangi grafikteki gibi olur?

2003 LGS

ÇÖzüm:

Tohum çimIenirken çenekteki besin miktarl
azaIır.
Yanıt B

Örnek Soru:

K ve M buğdaylarının ekim zamanlarını ve gelişimlerini şematik olarak gösteren yukarıdaki tablo bir çiftçiye verilmiştir.
Çiftçinin bu tablo ile ilgili yaptığı yorumlardan
hangisi doğrudur?

A) İlkbaharda yapılan ekimler her zaman
verimsizdir.
B) M buğdayı, ilkbaharda ekildiğinde iyi
gelişim gösterir.
C) Sonbaharda ekilen her iki buğday
türü de yazın iyi gelişim gösterir.
D) K buğdayı ilkbaharda ekildiğinde daha
iyi gelişim gösterir.
2QQ3 LGS

ÇÖZÜM:

M buğdayının, ilkbaharda ekildiğinde iyi gelişim gösterdiği görülür. Diğer durumlarda iyi gelişim göstermediği görülür.
Yanıt B

Örnek Soru:

Mehmet ile dedesi birbirinin aynı olan fasulye fidelerini bahçedeki boşluklara ekip, eşit miktarda su veriyorlar.

Bir süre sonra, şekildeki gibi ağaç gölgesinde
kalan fidelerin diğerlerine göre daha az büyüdüğünü görüyorlar.

Bu durumu sınıftaki arkadaşlarına deneyle göstermek isteyen Mehmet, fasulye fideleriyle aşağıdaki düzeneklerin hangisini hazırlamalıdır?

2008 SBS

Çözüm:

Fidelerin bir kısmı çok ışık alan bölgede,bir
kısmı da gölgede bırakılmıştır.
Yanıt B

Örnek Soru:

Bir öğrenci tablodaki sorulardan “evet” diyerek cevap verdiği soruların yanına :)(gülen yüz), “hayır” diyerek cevap verdiği soruların yanına 🙁 (üzgün yüz) çiziyor.

Öğrenci soruların hepsini doğru cevapladığına
göre, hangi seçenekte verilen sembolleri kullanmıştır?

Çözüm:

Tohumda depolanmış besin bulunur. Tohum canlıdır. Tohum çimlenirken fotosentez yapmaz, solunum yapar. Buna göre 1., 2 . ve 4. soruların cevabına gülen yüz, 3. sorunun cevabına üzgün yüz
çizmelidir.
Yanıt C

Örnek Soru:

Tohumlar canlı kalabildikleri sürece çimlenme
özelliklerini korur.

Tohumlarm çimlenme özelliklerini koruma
süreleri,
I. Yapılarında bulunan besin miktarı
ve çeşidine
II. Yapılarında bulunan su konsantrasyonuna
III. Kabuk yapısı ve kalınlığına
verilen faktörlerden hangilerine bağlıdır?

A) I ve II
B) I ve III
C) II ve III
D) I, II ve III

ÇÖzüm:

Tohumun yapısındaki besin tohum çimlenene kadar bitki için gerekli olan yedek besin deposudur.

Tohumun yapısındaki su konsantrasyonu
tohumun çimlenmesini sağlamaktadır.
Kabuk tohumu dış etkilere karşı korur
ve embriyonun çimlenme yeteneğini
uzun süre muhafaza etmesini sağlar.
Yanıt D

Örnek Soru:

Bulmacada,
| I. Başçıktaki polenlerin dişicik tepesine
taşınması
II. Kimyasal madde kullanılmadan,
kontrollü ve sertifikalı besin üretimi
III. Tohumun uygun ortam şartlarında
yeni bitkiyi oluşturması
IV. Yumurtalıkta yumurta ile polen hücresinin
birleşmesi

verilenlerden kaç tanesinin çözümü
vardır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

Çözüm:
Kimyasal madde kullanılmadan, kontrollü ve sertifikalı besin üretimine organik tarım denir. I tozlaşma, III çimlenme, IV döllenmedir.
Yanıt C