Cümle

Bir duyguyu, bir düşünceyi, bir işi, bir isteği tam olarak anlatmak için bir araya getirilmiş söz veya sözcük topluluğuna “cümle” denir.

Cümlede Öznellik ve Nesnellik

Öznel Cümleler
Söyleyenin kişisel görüşlerini yansıtan cümlelerdir. Kişisel oldukları için ispatlanması pek mümkün olmayan anlamlar taşırlar. Günlük yaşamda kullandığımız “beğeni, sitem, kınama, yakınma, şaşma, eleştiri, değerlendirme, öneri, uyarı, pişmanlık, özlem, tahmin, beklenti vb.” cümleler öznel cümle grubuna girer.

Şiirsel üslubuyla gönülleri fethediyor. (beğenme)
Bu yazarımız içten bir söyleyişe sahip. (beğenme)
Her şeye rağmen biraz daha dikkatli olalım. (uyarı)
Bence bu kitap çok satacak. (tahmin)

Nesnel Cümleler
Var olan bir gerçeği hiç değiştirmeden, yorum katmadan veren cümlelerdir.

Su 100 derecede kaynar.
İstanbul 1453’te fethedildi.
Milli takım üçüncü hazırlık maçında ilk galibiyetini aldı.

• Öznellik ve nesnellik, kullanılan cümlenin doğruluğundan çok kişisellik ve yorum olup olmamasına bağlıdır. Sonuçta cümlenin içeriği yanlış olabilir; buna rağmen cümle nesnel olabilir.
• Yorum barındıran bir cümle bir başkasına aktarılırken tekrar yorum katılmamışsa nesneldir.

Dostoyevski en büyük realist yazardır.

Dostoyevski’nin en büyük realist yazar olduğunu düşünüyor.

Örnek:
(1) Dünyanın en güzel, en lezzetli inciri Türkiye’de yetişir. (II) Yıllık üretim 185 ton civarındadır. (III) Kalkınabilmemiz için bu üretimi daha da artırmalıyız. (IV) Öteden beri dışarı sattığımız mallar arasında incir önemli bir yer tutar. (V) Bu da incirlerimizin dış ülkelerde nasıl arandığını gösterir.

Bu paragrafı oluşturan cümlelerden hangileri, ötekilere göre daha keskin bir biçimde ve kolaylıkla kanıtlanabilir yargılar niteliğindedir?

A) I ileV B)I ileIV C)I ile III D) II ile V E) II ile IV

Çözüm:
İlk cümle öznel bir yargı bildirmektedir. II. cümle kanıtlanabilir bir yargı taşımaktadır. III. cümle istek anlamı taşımaktadır. IV. cümle kanıtlanabilir. V. cümle yine öznelliği ağır basan ve çıkarımda bulunulan bir cümledir.
Yanıt E

Örnek:

Aşağıdaki cümlelerden hangisinin anlatımı nesnel bir nitelik taşımaktadır?

A) Tiyatro sinemaya göre daha eğlendiricidir.
B) Deniz kenarında yaşamaya doyum olmaz.
C) Kentlere göç edenlerin sayısı yıldan yıla artmaktadır.
D) Güneşin batışını izlemek insana mutluluk verir.
E) Resim sergileri önemli bir sanat etkinliğidir.

Çözüm:
A, B, D ve E seçeneklerinde öznel, C seçeneğinde nesnel bir anlatım söz konusudur. C seçeneğinde bizlere verilen bilgi, sayısal ve istatistiksel araştırmalara dayanılarak kanıtlanabilir.
Yanıt C

Örnek:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öznel bir değerlendirme söz konusudur?

A) Romanda anlatılanlar Kurtuluş Savaşı yıllarında geçiyor.
B) Öyküdeki kişilerin dördü kadın, üçü erkektir.
C) Romanın sonunda kahramanların hepsi ölüyor.
D) Kitaptaki ilk öykünün konusu köy yaşamıdır.
E) Öykülerin anlatımında bir kuruluk, bir tekdüzelik görülüyor.

Çözüm:
A, B, C ve D seçenekleri nesneldir. E seçeneği ise yoruma ve tartışmaya açık olduğundan özneldir.

Yanıt E

Örnek:
(I) Bu kitapta anlatılanlar 1940 yılında geçiyor. (II) Yazarın arka kapakta açıkladığına göre bu yapıt, yazmakta olduğu roman dizisinin ilk kitabını oluşturuyor. (III) Kitapta, Çukurova yöresi ve bu yörede yaşayanların birbirleriyle olan ilişkileri ele alınıyor. (IV) Bunlar içtenlik ve sevecenlikle yoğrulmuş, yalın bir anlatımla sergileniyor. (V) Bu anlatım açık, kısa cümleli bir dille beslendiğinden zevkle ve ilgiyle okunuyor.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangilerinde söyleyenin kendi düşüncesine yer verilmiştir?

A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve IV. D) III. ve IV E) IV. ve V.

Çözüm:
Paragrafın IV. ve V. cümlelerinde yazar kendi düşüncelerine yer vermiştir. I, II ve III nolu cümleler nesneldir.
Yanıt E

Örnek:
(I) Önceleri yazınsal türlerin en etkilisinin roman olduğunu sanıyordum. (II) Sonra tiyatronun romandan daha güçlü, daha etkili bir tür olduğunu anladım. (III) 1940’lardan sonra da tiyatroya yöneldim. (IV) Peş peşe altı tiyatro eseri yazdım. (V) Yazdıklarım, çok büyük bir ilgi gördü ve çeşitli sahnelerde oynandı.

Yukarıda numaralanmış cümlelerin hangilerinde nesnellik söz konusudur?

A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve V. D) III. ve IV E) IV. ve V.

Çözüm:
III. ve IV. cümlelerde nesnellik söz konusudur; Çünkü yoruma ve duyguya yer verilmemiştir. Diğer cümlelerde yazar, öznel bir tavır sergilemiştir.
Yanıt D

Örnek:

Aşağıdaki cümlelerin hangisi öznel bir yargıdır?

A) Yunus Emre’nin şiirinde “bulut”un gizli gizli ağlamasından söz edilerek buluta insan niteliği verilmektedir.
B) Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun bu şiirinde doğadaki nesnelerin özellikleri insanlar için kullanılmıştır.
C) Faruk Nafiz Çamlıbel’in, “Han Duvarları”nda birçok kez kişileştirmeye başvurduğu görülmektedir.
D) Ahmet Haşim’in “Sonbahar” şiirindeki kişileştirme de çok ilgi çekicidir.
E) Behçet Necatigil’in bu dizelerinde sokaklar için “gülümseyen” sözcüğü kullanılarak kişileştirme yapılmıştır.

Çözüm:
A, B, C ve E seçeneklerindeki cümleler, yorum taşımadığından nesnel bir niteliğe sahiptir. D seçeneğindeki “kişileştirme çok ilgi çekicidir.” ifadesi cümleye tartışılabilir, yani öznel bir nitelik kazandırmaktadır.
Yanıt D

Örnek:

Aşağıdaki cümlelerden hangisi, kanıtlanabilirlik açısından ötekilerden farklı bir nitelik taşımaktadır?

A) Bu sanatçının resimleri, duygu ve düşünceyi görselliğe dönüştüren tutarlı bir üslubun ürünüdür.
B) Sanatçı kendine özgü çağdaşlık anlayışını ve eleştirel tavrını bu dizide de sürdürüyor.
C) Sanatçı, bu resimlerinde gerçekleri, değişik yorum ve çağrışımlara açık biçimde vurguluyor.
D) Sanatçının son resimleri insanı etkileyen ve duyguları ndan bir anlatımla, inceden inceye işlenmiştir.
E) Sanatçının sarı ve yeşil renkleri ağırlıklı olarak kullandığı kırsal kesim resimlerinde, çalışan köylüler görülüyor.

Çözüm:
E seçeneğinde resimdeki renklerin sarı ve yeşil ağırlıklı olması, resimde “çalışan köylülerin görülmesi” nesneldir; Çünkü kanıtlanabilir niteliğe sahiptir.
Yanıt E

Örnek:

Aldığım hiçbir ödülün, üzerimde şaşırtıcı bir etkisi olmadı.

Aşağıdaki cümlelerden hangisi bu cümlenin neden – sonuç yönünden açıklaması olabilir?

A) Hepsi bilinçli olarak yaptığım çalışmalarımın ürünüydü.
B) Okurlara, özgün yapıtlar verebilmenin ne kadar zor olduğunu iyi biliyorum.
C) Beni anlayanların sayısı ileride değişebilir.
D) Ödüllerin, çalışma gücümü kamçılayacağını düşünüyorum.
E) Yapıtlarımın yeni kuşakları da etkileyeceğini sanıyorum.

Çözüm:
Söz konusu kişinin aldığı ödüllerin, kendi üzerinde şaşırtı cı etkisinin olmayış sebebi, A’ da verilmiştir. Verilen cümle ile A seçeneğindeki cümle arasına çünkü getirilirse neden – sonuç ilişkisi daha rahat görülür.
Yanıt A