Cümle Bilgisi

Sözcüklerin ve söz öbeklerinin duygu, düşünce ve istek bildirecek şekilde bir araya gelmesiyle oluşan ve yargı bildiren yapıya cümle adı verilir.
Cümlede gerçekleştirilen eylem veya görülen durum, bu eylem ve durumu gerçekleştiren ya da bu eylemden etkilenen varlıklar, eylemin veya durumun zamanı, yeri, yönü,
sebebi, şartı gibi unsurlara cümlenin öğeleri adı verilir.

Bir cümleyi öğelerine ayırırken bazı hususlara dikkat etmek gerekir. Bu hususlar şunlardır:

Bir cümleyi öğelerine ayırırken bazı hususlara dikkat etmek gerekir. Bu hususlar şunlardır:

• Bir cümlede en az bir sözcük ve en az bir öğe olur.
  Yapıldı. (yüklem)
•  Birçok cümlede sözcükler gruplaşarak bir öğeyi meydana getirir.
  Binanın önündeki çimenler kurudu.
•  Bir veya birden çok öğe, diğer cümleler tarafından ortaklaşa kullanılabilir.
  Yaşlı adam sabah erkenden çıktı, bir daha dükkana uğramadı. (özne ortak)
•  Çoğu kez ara cümlelerin öğe görevi yoktur.
• Akşama doğru kara görününce bunu hiç beklemiyorduk hepimiz heyecanlandık.
• Bazı bağlaçlar eklendikleri öğe ile birlikte düşünülür.Cümleleri bağlayan bu bağlaçlar öğelere dahil edilmez.
• Gemiden kurtulmayı sadece o ve ben başardık. (öznede)
• Dün akşam avukatım peşinde biriyle geldi ve bana bir kağıt uzattı. (öğeye dahil değil)
• Seslenmeler ve ünlemler öğe görevi üstlenmez. Değerli izleyiciler, şimdi aldığımız bir haberi veriyoruz. (özne-biz)
• Yüklemi isim olan cümlelerde nesne yoktur.
• Kolunda eski bir saat vardı. (saat-özne)
• Yüklemi edilgen çatılı eylem olan cümlelerin nesnesi yoktur.
  Dizi için uygun bir oyuncu bulunacak. (uygun bir oyuncu-sözde özne)
•  Soru sözcükleri de diğer sözcükler gibi cümlede herhangi bir öğe olabilirler.
• Gecenin bu vakti ekmeği nereden bulacak? (DT)

Kim bana cevabı söyleyecek? (özne)
Saatlerden hangisini beğendin? (nesne)
fiimdi nasılsınız? (yüklem)

• “Mı, mi” eki hangi kelimeyi vurgularsa o kelime ile aynı öğede yer alır.

Sen mi töreni sunacaksın? (özne)
Yavaş mı yürüyorum? (zarf tümleci)

• İç cümleler dış cümlenin herhangi bir öğesi olabilir. Arkadaşlara “Bu yanlışlığı en kısa sürede düzelteceğim.” demiştin. (iç cümle-nesne)
•  Sözcüklerin aldıkları çekim ekleri o sözcüğün öğe görevi hakkında ipucu verir.

Aşağıda hangi eklerin hangi öğelerde bulunabileceği gösterilmiştir.
Ek-eylem eki: Yükleme gelir. (şart hariç)
Bizdik seni görmek isteyenler. (yüklem)

Kişi ve kip ekleri: Yükleme gelir.
Çıktık bir akşam umutla yola. (yüklem)
İyelik, çokluk ekleri, ismin yalın hâli: Genellikle özneyi verirler. İyelik ve çokluk eklerinden sonra başka ekler gelirse öğe değişebilir.
Tüm hayatı resim. (iyelik eki-özne)
Çocuklar yanıma geldi. (çokluk eki-özne)
Vatandaş biraz düşünmeli. (yalın hal-özne)
– İ hâl eki: Belirtili nesneyi verir.
Pencereyi genç bir adam açtı. (nesne)
– E– de– den hâl eki: Genellikle dolaylı tümleci, bazen de zarf tümlecini verir.
Şu kente yeni geldim. (e hâli-DT)
Beni okuldan aradılar. (den hâli-DT)
Onu durakta bekle. (de hâli-DT)

•  Öğeleri buldurmaya yönelik sorular şunlardır:

Yüklem: (çekimli fiil ya da isim)
Özne: Kim, ne
Nesne: Ne, kimi, neyi
Dolaylı tümleç: Nereye, nerede, nereden Kime, kimde, kimden Neye, neyde, neyden
Zarf Tümleci: Nasıl, ne zaman, ne kadar, niçin,
Edat tümleci: Neyle, kiminle, ne için, ne gibi