Cümle Vurgusu

 

Kullanılan cümlelerde bazı kelimeler veya kelime grupları daha baskılı ifade edilir. Buna cümle vurgusu denir. Dilimizde vurgunun bazı kuralları vardır. Vurgu kurallarını şöyle özetleyebiliriz:

1) Fiil cümlesinde (devrik değilse) vurgu yüklemin hemen önünde bulunur.

Yazar bu romanda yurt gerçeklerini dile getiriyor. (vurgulanan: yurt gerçeklerini)

Yurt gerçeklerini yazar bu, romanda diler getiriyor. (vurgulanan:bu romanda)

2) Ad cümlesinde vurgu yüklemin üzerindedir.

İstanbul’u fetheden Fatihtir.
Söylediklerim doğrudur.

3) Şartlı cümlede vurgu şart ifadesindedir.

İzmir’e gidersen herkese benden selam söyle.
Kitap okursan

4) Soru cümlelerinde vurgu soru sözcüğünün üzerinde yer alır.

Niçin bir mektup bile yazmıyorsun?
Edebiyatımızdaki ilk psikolojik roman kimindir?

Not:
1. Vurgu sorusu, ‘Hangisinde zaman (yer, kişi) vurgulanmıştır?’ biçiminde sorulur.
2. Genellikle devrik cümlelerde vurgu aranmaz.

Cümle Tamamlama

Cümlenin en uygun şekilde tamamlanacağı ifadeyi buldurmaya yönelik hazırlanan sorularda cümlenin gelişine dikkat edilmelidir.

Örnek:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde boş bırakılan yere, ayraç içinde verilen sözün getirilmesi anlamca uygun olmaz?

A) Yazarın çok yalın, basit, okuru yormayan ve okudukça dilin tadını duyuran bir … var. (biçemi)
B) Hangi konuyu işlerse işlesin öykülerinin dokusunda bir …, daha doğrusu onu başkalarından ayıran özgün yanlar vardır. (denenmişlik)
C) Yıllar önce yazılan “Yalnızlık” adlı şiir, bugüne değin değerini yitirmemiş, … niteliği kazanmıştır. (klasik)
D) Bu yapıtın dili çok akıcı, anlatımı sürükleyici, … karmaşıktır. (olay örgüsü)
E) Bir ara, yazdığı şiirlerde anlamı bir yana bırakmış, … önem vermiş. (biçime)

Çözüm:
B seçeneğindeki cümlede özgünlük ağır bastığı için “denenmişlik” sözcüğü, boş bırakılan yere getirilmez.
Yanıt B

Örnek:

“Ayrıntılı olarak düşünmeden ………. ” sözleri aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanırsa cümle tedbirli bir insanın tutumunu yansıtır?

A) yaptığım girişimlerden de iyi sonu aldığım oldu.
B) verdiğim bu karar herkesi sevindirdi.
C) böyle bir işe girişmemek gerektiğine inanıyorum.
D) başladığım bu işte de başarılı oldum.
E) işimden ayrılmam onu rahatsız etmedi.

Çözüm:
A, B, D ve E seçeneklerinde tedbirli insan tavrı yok. C’ de verilen ifadeyi “Ayrıntılı olarak düşünmeden…” sözünden sonra getirdiğimizde oluşan cümle ise tedbirli bir insanın tutumunu yansıtacaktır.
Yanıt C

Örnek:
1950’lerde edebiyatımızda görülen köye yöneliş hareketi, köy kökenli ya da köyü yakından tanıyan yazarların birbiri ardına ürün vermeleriyle yaygınlaşıp gelişmiştir.

Düşüncenin akışına göre, bu cümleden sonra aşağıdakilerden hangisi getirilemez?

A) Köylü ve köy sorunları, edebiyatımızın temel konularından biri olmuştur.
B) Köy gerçeğini değişik boyutlarıyla yansıtan bu ürünler, günümüz Türk edebiyatının seçkin örnekleri arasında yer alır.
C) Bu iki sanatçımızı köy edebiyatının dar kalıpları içinde düşünmemek gerekir.
D) Bu hareketi benimseyen sanatçılar, köye ve köylüye yeni bir bakış açısıyla yaklaşmışlardır.
E) Bu yazarlar, köyün ve köylünün sorunlarını başarılı bir biçimde okurlara yansıtmışlardır.

Çözüm:
C’de verilen “Bu iki sanatçımız…” ifadesi verilen cümleden çıkmamaktadır; çünkü verilen cümlede iki sanatçıdan bahsedilmemiştir.
Yanıt C

Örnek:
Önemli olan, okuduğumuz kitapların sayısı değil, ……

Bu cümlede boş bırakılan yere düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilemez?

A) bu kitapların yaşamımıza ne kattığıdır.
B) onların bize kazandırdığı yeni duygulardır.
C) okuduklarımızın davranışlarımızı, yaşama bakışımızı nasıl etkilediğidir.
D) onlardan edindiğimiz bilgilerle yeni bir dünya kurabilmemizdir.
E) onların, eleştirmenlerce nasıl değerlendirildiğidir.

Çözüm:
Cümlenin devamında A, B, C ve D’de verilenler getirildiğinde düşünce akışı sağlanmaktadır. E seçeneğindeki yargı düşünce akışını tamamlamıyor. Çünkü okuduğumuz kitapların sayısı değil, bize kattıkları belirtilmiştir.
Yanıt E

Örnek:
O, okurlarını bilgilendirmekle birlikte onları kendi düşüncelerine göre yönlerdirmekten kaçınan bir eleştirmendir. Ele aldığı kitabın niteliklerini sıralar; fakat onunla ilgili öznel yorumlardan kaçınır. Daha doğrusu, yapıtla ilgili kesin bir yargıya varmayı okuruna bırakır. Bu tutum ……

Bu parçanın son cümlesi aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanabilir?

A) bilinçli bir okur kitlesinin oluşmasını sağlar.
B) onun, bilgilerine güvenmediğini gösterir.
C) yazarın, geniş okur kitlelerince anlaşılmamasına neden olur.
D) okurun, okuma zevkini köreltir.
E) onun, kişiliğine olan saygıyı azaltır.

Çözüm:
Parçanın sonundaki cümleyi düşüncenin akışına göre tamamlayan “bilinçli bir okur kitlesinin oluşmasını sağlar.” ifadesidir.
Yanıt A