Dağıstan Cumhuriyeti
(Turan İlleri)

Yüzölçümü : 50.300 km2

Nüfusu : 230.000

Başkenti : Mohaçkale

Büyük Kafkas dağlarının kuzey yamacının en doğu ucunda yer alan Dağıstan’ın kuzeyinde Kalmuk Cumhuriyeti, kuzeybatısında Stavropol Krayı, batısında Çeçen ve İnguş Cumhuriyetleri, güneydoğusunda Gürcistan, güneyinde de Azerbaycan ile sınırları bulunmaktadır. Ülkenin doğusu ise Hazar Denizi ile çevrilidir. 1995’de nüfusu 2 milyona yaklaşan Dağıstan’ın, alanı 50.300 Km2’dir. Başşehri 230 bin nüfuslu Mohaçkale’dir. Ülke topraklarının güney ve batısı, Guton dağında 3646 m.ye ve Bazar-düzü dağında da 4480 m.ye ulaşan Kafkas Dağlarının ana doruk hattıyla çevrilidir. Doğusunda Hazar Denizi ve kuzeyinde Kuma Irmağı yer alır. Dağıstan coğrafi açıdan beş bölgeye ayrılır. Güney yarısının büyük bölümünü Sulak, Samur ve Kurak ırmaklarının vadi ve kanyonlarıyla yarılmış engebeli Kafkas Dağları ile Dağıstan iç platosu kaplar. Bu bölgenin kuzeyinde yüksekliği 920 m.ye ulaşan tepelerden oluşan ikinci bir dağlık kuşak bulunur. Bu dağlar ile Hazar Denizi arasında kalan 15-25 km genişliğindeki dar kıyı ovası üçüncü bölgeyi oluşturur. Petrol ve doğal gaz yataklarını barındıran bu ovanın genişlediği yerde başlayan dördüncü bölge alçak ve bataklık ovalar ile Terek ırmağı deltasından oluşur. Deltanın hemen ilerisinde uzun ve kumluk Agragan Yarımadası başlar. Son olarak Terek Irmağının hemen kuzeyinde kumullarla kaplı Nogay Bozkırları ise beşinci bölgeyi oluşturur.

İdarî Yapı ve Nüfus Özellikleri: 50.300 Km2 yüzölçümüne sahip olan Dağıstan’da 1995 tahminlerine göre 2 milyona yakın nüfus yaşamaktadır. Nüfusun % 40’ı şehirlerde yaşamaktadır. Başşehir Mohaçkale dışındaki önemli şehirleri Derbent, Hasanyurt, Bâbayurt, Kızılyurt, İzerbaş, Buynak, Kayakent ve Kaytak’dır. Dağıstan’da pek çok etnik-linguistik gruplar birlikte yaşamaktadırlar. Başta Kumuklar, Nogaylar, Azeriler gibi Türk boylarının yanında, Avarlar, Darginler, Lezginler, Lakslar, Tabasaranlar, Ağullar, Rutullar, Sahurlar gibi Müslüman Dağıstan toplulukları yaşamaktadır.

NÜFUSUN ETNİK YAPISI Dağıstan nüfusunun 3/4’ü dağlık alanlarda,1/4’ü de düzlüklerde yaşar. Dağlık sahalarda Avar, Dargin, Lezgin, Laks, Tabasaran, Ağul, Rutul, Sahur gibi Dağıstan toplulukları yaşarlar. Hürriyetlerini korumak için adeta birer müstahkem kale vazifesi gören dağlık alanlara sığınmış olan halk, genellikle hayvancılık yapmakta, ayrıca maden, ağaç işleri, deri, yün dokumacılığı gibi ekonomik faaliyetlerde bulunmaktadırlar. Samur Irmağından Sulak Irmağına kadar olan sahil düzlüğü ile Sulak-Kuma nehirleri arasındaki ve kuzeydeki Terek ırmağı deltasında ise, Azeri, Kumuk, Nogay, Türkmen gibi Türk topluluklar yaşamaktadır. Bunlardan Kumuklar; Hasanyurt, Babayurt, Kızılyurt, Buynak, Kayakent, Kaytak ve başşehir Mohaçkale çevresinde yerleşmişlerdir. 1989 sayımında toplam sayıları 300 bine yaklaşan Kumukların % 82’si bu bölgede bulunmaktadır. Ayrıca, Süyünçkale ve Gudermes şehirleri çevresinde 10 bin ve K. Osetya Mozdak rayonunda da 10 bin kadar Kumuk yaşamaktadır. Nogaylar ise, ülkenin kuzeyinde Terek deltasında yaşamaktadırlar. 1989 nüfus sayımında 75 binden fazla olan Nogay nüfusunun 30 bin kadarı yani toplam Nogay nüfusunun % 37.5’i bu bölgede bulunmaktadır. . Dağıstan’da Türk nüfusun yaşadığı kıyı ovalarında ayrıca Rus (bilhassa Hasanyurt ve Kızılyar çevresinde), Tat, Yahudi ve Ermeni nüfus da yaşamaktadır. Bu bölgede daha çok tarım, ticaret ve bağcılık gibi ekonomik faaliyetler sürdürülmektedir.

EKONOMİ Nüfusun büyük bir bölümü geçimini, başta hayvancılık olmak üzere tarımdan sağlar. Toprakların ancak % 15’i ekime elverişlidir. Tepe yamaçlarında seki biçiminde tarlalar açılmıştır. Terek deltası bölgesi ve Hazar kıyılanndaki sulama tesisleri sebze ve meyve tarımına imkan tanımaktadır. Başlıca tahıl ürünleri buğday, mısır ve Terek deltasında üretilen pirinçtir. Hazar Denizi kıyılanında balıkçılık önemli bir yer tutar. Dağıstan petrol ve doğal gaz yönünden zengindir. Ayrıca kömür, demir cevheri, demir içermeyen metal ve nadir bulunan bazı metal yatakları vardır. Engebeli yüzey şekilleri, akarsu ve maden potansiyelinin yeterince değerlendirilmesini engellemiştir. Sanayinin temelini Mohaçkale ve İzerbaş yakınlanndaki kıyı şeridinde bulunan petrol ve doğal gaz yatakları oluşturur. Önemli sanayiler makine yapımı, inşaat malzemeleri yapımı, kereste işleme, gıda işleme, şarap ve cam ürünleridir. Demir işleme ve halıcılık geleneksel el sanatlarıdır. Karakoysu ırmağı üzerinde Gergebil, Terek ırmağı üzerinde Kargalinskaya, Sulak ırmağı üzerinde Çirkey, Çiryurt ve Kızılyurt barajlarında enerji üretilir. Ayrıca birkaç termik elektrik enerji üretim tesisi de vardır. Dağıstan demir-yolu Moskova, Bakü, Astragan ve Gudermes’e bağlanır. Bütün demiryolu is-tasyonları aynı zamanda karayoluyla da birbirine bağlıdır. Ülkenin başlıca limanı Hazar Denizi kıyısındaki Mohaçkale’dir.

|» “Turan İlleri” Sayfasına Dön! « |

Not: İçerik, internetten alıntılanarak derlenmiştir…