Özellikle Karadeniz sahillerinde görülen rip ya da çeken akıntı denen deniz hareketleri her yıl yüzlerce insanın hayatını riske atıyor. Ülkemizde yaşanan boğulma vakalarının neredeyse %70'ine neden olan ve profesyonel yüzücülerin bile karşı koyamayacağı güçteki bu akıntı nedir ve akıntıdan kurtulmak için neler yapılır?

Çeken Akıntı Nedir?

Çeken akıntılar, kıyıya ulaşan dalgalara tepki olarak oluşan kısa süreli ve hızlı akıntılardır. Pek çok sahilde kıyıya dik olarak oluşan, ayakların altından kumun aniden kayması olayıdır ve tamamen doğal bir oluşumdur.
Deniz dip yapısının topuk-dalyan-topuk (kum tepeciği-yarık-kum tepeciği) şeklinde olduğu bölgelerde görülen ve sığ sudan derin suya hareket eden oldukça kuvvetli akıntılardır. Rüzgârlı havalarda topuklarda (kum tepesi) kırılan dalgaların dalyan (çukurluk) bölgelerinden geriye doğru hareketi sonucu gerçekleşen bu akıntılar, çok iyi bir yüzücünün bile karşı koyamayacağı kadar güçlü ve hızlıdır.

Çeken Akıntı Çeşitleri

Çeken akıntı üç farklı tipte görülebilir. Bunlar sabit, aniden oluşan ve gezici rip akıntılarıdır. Bu akıntılarda kıyıya ulaşan dalga geri dönerken çok hızlı bir şekilde hareket eder.

Sabit Rip Akıntısı

sene içinde uzun süre aynı alanda görülen akıntı tipidir. Sebebi dipteki arazinin yapısı ve çevredeki kıyı (sahil) yapısı olarak bilinir.

Aniden Oluşan Rip Akıntısı

Sahile çarpan dalga boyunun çok ani bir şekilde değişmesinden kaynaklanan akıntı tipidir. Bu akıntı tipi oldukça tehlikelidir.

Gezici Rip Akıntısı

Kıyıya paralel ilerleyen akıntının oluşturduğu akıntı çeşididir. Gezici rip akıntısının konumu sahil boyunca değişir.

Çeken Akıntı Nerede ve Hangi Zamanlarda Görülür?

Çeken akıntılar kıyıların morfolojik yapısına bağlı olarak suyun dalgalı olduğu genellikle rüzgârlı, fırtınalı havalarda okyanus kıyılarındaki sahil bölgelerinde, Türkiye'de ise tüm Karadeniz sahillerinde görülebilir. Dalga boyu arttıkça çeken akıntının kuvveti de artar. Çeken akıntının varlığı ancak yukarıdan çok dikkatli bir şekilde bakıldığında anlaşılabilir.
Girintili çıkıntılı kıyılarda kıyıya dik gelen dalgalar sahilde kayalık, mendirek (kıyılarda dalgakıranla yapılmış liman), rıhtım, yüzen çok kalabalık insan grubu gibi dalganın normal gidişini engelleyen unsurlar sonucu oluşur. Kıyıya dalgalarla gelen suların denize uyguladıkları basınç sonucu bu sular en derin bölgeden açıklara dönerken güçlenir ve çeken akıntıya sebep olurlar. Rip akıntıları derin bir alandan geri dönerken çok güçlenir ve deniz dibini karıştırarak bulanık bir görüntü oluştururlar. Akıntı burada çok süratli ve güçlüdür.

Çeken Akıntının Tehlikeleri Nelerdir?

Çeken akıntıların yönü kıyıdan açığa doğrudur ve halk arasında yaygın olarak bilinenin aksine insanları denizin dibine çekmezler, yalnızca kıyıdan uzaklaştırıp açığa doğru taşırlar. Bu akıntılar saatte 3,6-7,2 km hatta bazen saatte 36-72 km'ye varan hızla 20-30 m genişliğinde bir hat boyunca hareket edebilirler.
Boğulma olayları genelde akıntıya kapıldığını ve kıyıdan uzaklaştığını fark eden insanların paniklemesi, kıyıya doğru yüzmeye çalışması ve sonunda yorgun düşüp kendini suyun üzerinde tutamamasından kaynaklı olarak gerçekleşir.

Çeken Akıntı Nasıl Anlaşılır?

Akıntının gerçekleştiği kısımda suyun rengi etrafındaki renge kıyasla daha koyudur.
Derinlik çevredeki derinliğe göre daha fazladır.
Akıntının üst tarafı denizin yüzeyine nazaran kırışıktır.
Birbirine karışmış ve düzensiz ilerleyen bir su akışı vardır.
Açıklara doğru düzenli bir şekilde ilerleyen köpükler görülür.
Kıyıya doğru gelen dalgalarda düzensizlik ve bozulmalar vardır.

Çeken Akıntıdan Kaçınmak İçin Neler Yapılmalıdır?

Deniz çok dalgalı iken denize girmemeye özen gösterin.
Tek başınıza denize girmeyin. Gözcü olarak bir arkadaşınızı yanınızda bulundurun.
Çok iyi yüzme bilmiyorsanız açılmayın.
Denize girmek için cankurtaran ve sağlık ekibi olan plajları tercih edin.
Çocuklarınız denize girdiğinde gözünüzü üzerlerinden ayırmayın.
Denize giderken kendiniz ve çocuklarınız için su yüzeyinde kalmanızı sağlayacak can yeleği, can simidi vb. eşyaları yanınıza alın.
Denize mutlaka uygun deniz kıyafetleri ile girin.

Çeken Akıntıya Kapılma Durumunda Neler Yapılmalıdır?

Çeken akıntıya kapıldığınızı anladığınızda kesinlikle paniğe kapılmayın.
Suyun üzerinde durmaya gayret edin, elinizi kaldırarak yardım isteyin.
Bir süre akıntının sizi götürmesine müsaade edin.
Akıntı zayıfladığında kurtulmak için akıntıya karşı değil, kıyıya paralel bir şekilde yüzün.
Eğer akıntı alanının dışına çıktığınızdan eminseniz kıyıya doğru yüzün.

Çeken Akıntıya Kapılan Birine Nasıl Yardım Edilmelidir?

Eğer deniz içerisinde elini kaldırmış birini görürseniz, o kişi yardım istiyor demektir.
Bağırarak kişiye sakin olması yönünde telkinde bulunun ve derhal cankurtaran çağırın.
Cankurtaran bulunmaması halinde, can yeleği, can simidi, halat vb. malzemeleri atarak yardım etmeye çalışın.
Eğer bunlar sonuç vermediyse ve iyi yüzme biliyorsanız can yeleği giyerek kişiye doğru yardıma gidin.
Eğer yüzme bilmiyorsanız, bu konuda tecrübeli değilseniz, uygun eğitimi almamışsanız boğulan birini asla yüzerek kurtarmaya çalışmayın.

Çeken Akıntı Nedeniyle Yaşanan Boğulma Vakaları

Çeken akıntı, ABD'de her yıl yaklaşık otuz beş ila yüz elli kişinin, Avustralya'da ise yaklaşık seksen kişinin yaşamına neden oluyor.
Ülkemizde çeken akıntı çoğunlukla Samsun, Kilyos ve Şile sahillerinde boğulmalara sebebiyet veriyor. Türkiye'deki boğulma vakalarının istatistikleri;

Türkiye'de yaşanan 219 boğulma olayına göre çeken akıntı nedeniyle daha çok erkekler boğuluyor;

Avustralya'da çeken akıntılar nedeniyle meydana gelen boğulmaların yüzde 76'sı erkekken, ABD'de bu oran yüzde 84'e yükseliyor.