SBS 8.SINIF DEYİMLER – ATASÖZLERİ VE ÖZDEYİŞLER

DEYİMLER

Bir olayı, bir durumu, bir kavramı daha etkileyici anlatmak için bir araya getirdiğimiz kalıplaşmış sözcük topluluğuna veya cümleye deyim denir. Deyimler, hem yazılarımıza hem de konuşmalarımıza derinlik katar. Anlattıklarımızı ilgi çekici hâle getirir. Birkaç cümleyle anlatabileceğimiz bir durumu iki üç sözcükten oluşan bir deyimle anlatabiliriz. Bu durum da deyimlerin kısa ve özlü bir anlatım sağladığını göstermektedir.

Deyimlerin Özellikleri

Deyimler, kalıplaşmış sözlerdir. Deyimlerde bulunan sözcüklerin yerine eş anlamlıları bile getirilemez. Sözcüklerin yerleri dahi değiştirilemez.

Örnek:

“Yüzünden düşen bin parça” deyiminde bulunan “yüz” sözcüğünü yerine aynı anlama gelen “surat” sözcüğünü getirip deyimimizi “suratından düşen bin parça” şeklinde söyleyemeyiz.

Örnek:

– Ağzı kulaklarına varmak (sözcük grubu)
– İğne atsan yere düşmez (cümle)
– İçi içine sığmamak (sözcük grubu)
– Ne tadı var ne tuzu (cümle)

Deyimler bir kavramı ya da bir durumu anlatmak için kullanılır. Ders verme amacı taşımaz.

Örnek:

– “Burun kıvırmak” deyimi, beğenmeyip küçümsemek anlamını içermektedir. Herhangi bir ders verme amacı taşımamaktadır.

Deyimler genellikle mecaz anlam taşır.Sözcükler gerçek anlamından farklı bir anlamda kullanılır.

Örnek:

– Ele avuca sığmamak
(Söz dinlememek, kural tanımamak)
– Dudak ısırtmak
(Hayran bırakmak, hayrete düşürmek)

Çok az da olsa bazı deyimler gerçek anlam taşır.

Örnek:

– Çoğu gitti azı kaldı.
– Alan razı satan razı.

Deyimler bölünemediği için cümlede tek bir öge olarak görev alırlar.

– Kafasına koyunca her işi tamamlar.
Zarf Tümleci

ÖRNEK SORU
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim yoktur?
A) İyi insan başkasının elindekine göz dikmez.
B) Bazı konuları yeniden gözden geçirmeliyiz.
C) Bu hatayı gözden kaçırmış olmalıyız.
D) Parlak ışıktan gözlerimizi korumalıyız.

ÇÖZÜM
A seçeneğinde, Göz dikmek (elde etmek istemek) B seçeneğinde, Gözden geçirmek (kontrol etmek) C seçeneğinde, Gözden kaçırmak (dikkatli olmadığı için fark edememek)D seçeneğindeki “Gözlerimizi korumalıyız” ifadesi ise gerçek anlamında kullanıldığı için deyim değildir. Tek bir öge olarak da kullanılamamaktadır.
Yanıt D

ÖRNEK SORU

Serhat, tabelaya yanlış yazılmış deyimi bulup değiştirmek istiyor.
Buna göre numaralı bölümlerden hangisini değiştirmelidir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

ÇÖZÜM
Tabeladaki ikinci cümlede geçen “Kafasının çaresine bakmak”, “Başının çaresine bakmak” şeklinde olmalıydı.
Yanıt B