Dilde Etkileşim ve Ulusal Dil
(Prof. Dr. A. Hamit Sünel)

Sayın konuklar, bana ayrılan sürede dilde etkileşim ve ulusal dil konusuna, zamanın kısıtlılığı sebebiyle, örnek sayısını az tutarak ve bilimsel terminoloji kullanımından elimden geldiğince kaçınarak değinmek istiyorum.

Uluslar arasındaki ilişkilerin başlıcalarından olan siyasî ve ticarî ilişkiler zamanla kültür alanında, özellikle de dil alanında etkileşime yol açarlar. Anadolu’ya gelene kadar ve buraya yerleştikten sonra uzak yakın komşularıyla girmiş olduğu değişik ilişkiler sonucu, bu kültürlerle dil konusunda da etkileşime girmiş olan ulusumuz, genelde, etkileyen değil, etkilenen konumunda olmuştur. Bizim dilimizden de diğer dillere geçen kelimeler ve yapılar olmuş ise de, diğer dillerin dilimiz üzerindeki etkilerine oranla çok düşük düzeydedir.

Kayda değer nitelikte olmak üzere, etkilendiğimiz diller Doğu’da Arapça ve Farsça, Batı’da ise tarih sırasıyla, İtalyanca, Fransızca, Almanca ve İngilizce’dir. Bu kötü alışkanlığımız hâlâ devam etmektedir, hem de artarak. İslâmiyeti benimsedikten sonra, dilimize Arapça’dan giren dinî kökenli kelimelerin ardından Farsça’dan da kelimeler girmiş, onüçüncü yüzyıldan sonra Türkçe önemini yitirmeye başlamış, dinde Arapça’nın, edebiyatta ise Farsça’nın etkisiyle, zamanla halkın anlayamadığı güya bir seçkinler dili oluşmuştur.

Ne yazık ki, dünyanın hemen hemen bütün imparatorlukları egemenlikleri altına aldıkları yerlerde kendi dil ve kültürlerini yayarlarken, Selçuklular ve Osmanlılar etkilenmeyi seçmişler, kültür ve dil alanında kapılarını yabancı etkisine sonuna kadar açmışlar, zamanla yazarlar eserlerini Arapça ve Farsça kaleme almışlar, bunun sonucu olarak da halktan kopmanın yanı sıra, kendi dilimizde olmayan bir edebiyatın doğmasına sebep olmuşlardır. Mesnevi Farsça yazıldığı için, bir çok ülkenin kütüphanelerinde Fars edebiyatının eserleri arasında yer almaktadır. 15. yüzyıla gelindiğinde, imparatorluğun kültür hayatında Türkün de, İranlının da, Arabın da anlamadığı bir dil kullanılır olmuş, bu durum Cumhuriyet’e kadar git gide artarak sürmüştür.

Doğu’da Arapça ve Farsçadan etkilenen dilimiz, Batı’da, siyasî ve ticarî ilişkilerimizin Venedik ve Cenevizlilerle olmasından dolayı önce İtalyancanın etkisinde kalmıştır. Bugün bile dilimizde çok sayıda kelime vardır İtalyancadan aldığımız. Kanunî Sultan Süleyman döneminde (1520-1566) başlayan Osmanlı Fransız ilişkileri, zamanla, İtalyancanın önemini azaltmış; etkilenmemiz konusunda Fransa ön sıraya geçmiş; yaklaşık iki yüzyıl sonra yenileşme gereksinimi duyulduğunda, bu ülke diliyle, kültürüyle, eğitimiyle, edebiyatıyla, askerî yapısıyla yönümüzü çevirdiğimiz ülke olmuştur. Hatta, öyle ki, imparatorluğun yönetiminde söz sahibi olanlar arasında sadece etkilenmeyi, örnek almayı değil, aynen almayı bile savunanlar olmuştur.

1773’de Mühendishane-i Bahrî-i Hümayun’un, 1796’da Mühendishane-i Berrî-i Hümayun’un programına Fransızca derslerinin konulmasından sonra 1839’da Mekteb-i Tıbbiye’nin öğretim dili Fransızca olmuş, bu dil 1863’de Mekteb-i Mülkiye’nin programında yer almış, 1868’de Galatasaray Mekteb-i Sultanîsi’nin açılışından sonra daha yaygın bir hâl almıştır. Daha sonraki yıllarda yabancıların açtığı ve hemen hepsi misyonerlerce yönetilen okullar bu dil ve kültürün etki alanlarını daha da genişletmiştir.

19. yüzyılın başlarından itibaren girişilen ve uzun süre devam eden sadeleşme çabaları bir yandan, kısmen de olsa, Arapça ve Farsça kelimelerin atılışı yönünden faydalı olurken, diğer yandan atılanların yerine ve daha çoklarıyla Fransızca kelimelerin girmesi yönünden beklenen faydayı sağlayamamıştır. Artık, seçkinliğin ifadesi ağdalı bir Osmanlıca konuşmak değil, şurasına burasına Fransızca kelimelerin serpiştirildiği bir dil konuşmak olmuştur. Bu dönemde Fransızca dilimize öyle hızlı, öyle yoğun bir biçimde girmiştir ki, daha önce başka dillerden, mesela İtalyanca’dan girmiş olan kelimelerin yerlerini Fransızca’ları almıştır.

19. yüzyılın ilk çeyreği ile 20. yüzyılın ilk çeyreği arasındaki etkilenmeyi anlatabilmem için Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın eserlerinde Fransızca kelimelerin 18.500 defa kullanılmış olduğunu söylemem yeterli olur sanırım. Bugün bile dilimizde, bilimsel terimlerin dışında, her düzeyde insanın bildiği ve kullandığı Fransızca kelimelerin sayısı 3000’in üstündedir. Günlük dilde iletişimde 800 ile 1000 kelime kullanıldığı dikkate alınırsa, bu sayının büyüklüğünün ulusal dilin gelişmesi yönünden ne kadar engelleyici olduğu görülür. Bir de bu sayıya bilimsel alanlarda kullanılan terimleri eklersek, durumun dilimiz yönünden hiç de iç açıcı olmadığı açıkça çıkar karşımıza.

Daha 19. yüzyılın ortalarından başlıyarak, dilde sadeleşme, dilimizi yabancı kelime ve ifade biçimlerinden arındırma yanlıları olmuş, bu konuda gayretler sarfedilmişse de, önemli adımların atılması Cumhuriyetten sonradır. Yeni devletin her türlü kurumuyla yeni olması konusunda çaba gösterilen alanların başında dilimiz gelmiştir. Atatürk’ün sadece askerî alanda değil, siyasî, iktisadî, kültürel alanlardaki dehası sayesinde dil, alması gereken önemli yeri almış; bu amaçla yapılan devrimler, kurulan kurumlar dilde sadeleşmeye hız kazandırmıştır. 1 Kasım 1928’de yapılan harf devrimi, 15 Nisan 1931’de Türk Tarih Kurumu’nun, 12 Temmuz 1932’de Türk Dil Kurumu’nun kurulması; Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin açılması bu amaca ulaşmak için gösterilen çabaların sonuçlarıdır.

Dilde sadeleşme konusunda Osmanlıca’ya karşı açılan cephede savaşılıp, Arapça ve Farsça kelimelerin yerlerine Türkçeleri bulunurken Batı cephesinde açılan gedikten, o dönemde batı kültürünün öncüsü sayılan Fransızcadan kelimeler girmiş; atılan bir kısım Arapça ve Farsça kelimenin yerine daha Türkçe’lerini koyamadan Fransızcaları konmuştur. Zaviye yerini açı’ya, müselles de üçken’e bırakmış; ama, tabip’in yerine doktor, cerrah’ın yerine operatör denilmiş ve hâlâ da denilmektedir.

Örnekler o kadar çok ki. 20. yüzyılın ikinci yarısından sonra, bir ara dilde sadeleşme, özleşme hareketinin önüne set çekme, atılan Arapça ve Farsça kelimelerin geri getirilmesi gibi bir gayretin içine girilmişse de, bu girişim uzun ömürlü olmamıştır. Ancak, Batı’dan yeni kelime girişinin de önüne geçilememiştir. Sıhhat ve İçtimaî Muavenet Vekâleti, Münâkalat Vekâleti artık yok; ama, kültür, turizm, enerji, sosyal kelimeleri bakanlıklarımızın adında yer almıştır ve almaktadır. Divan-ı Muhasebat’ı Sayıştay, Sûra-i Devlet’i Danıştay yaptık. Çok da iyi ettik. Ancak İktisat/ Ekonomi, Dar-ül Fünun / Üniversite, Müderris/ Profesör, Buhran/ Kriz, Fırka/ Parti… oluverdi. Üniversite için Bilgitay’ı, Parlamento için Kamutay’ı kullanamadık nedense!

Yirminci yüzyılın ortalarına doğru Fransızca dilimizde ve kültürümüzdeki etkisini kaybetmeye, Fransızcanın yerini İngilizce, daha doğrusu, ekonomik, teknolojik ve askeri üstünlüğünden dolayı Amerika Birleşik Devletler’inin dili ve kültürü almaya başladı. Bu etkilenme günümüzde büyük bir hızla devam etmektedir. Ne yazık ki, ülkemiz bir çok kurum ve kuruluşuyla bu etkiye çok açık görünmektedir. Bu durum başta yazılı ve görsel basın olmak üzere her adımda çıkmaktadır karşımıza. Dildeki bu kirlenmenin boyutları akıl almaz noktalara ulaşmıştır.

En ücra köyde, en ücra mahallede manav, bakkal, kasap, Amerikanca bir isim koyuyor dükkânına. Şehirler büyüdükçe isimler çoğalıyor. İnsmanımızın bir kısmı da böyle yerlerden alış veriş yapmakla toplumsal sınıf atladığını, konuşurken arada bir ingilizce kelime kullanmakla zihnî düzeyinin yükseldiğini sanıyor. Harflerimizin adlarını bile Amerikanca telaffuz ediyoruz. İMEFE, AYEMEF oldu, TEVE de TİVİ. Bunlar sizlerin benden çok daha iyi bildiğiniz konular. Bir tek örnek daha vermek istiyorum. Doğu’dan alınan teşhir ile Batı’dan alınan salon kelimelerinden meydana gelen teşhir salonu şimdi Amerikancadan alınan show room oluverdi. Hızla artıyor bu kullanımlar. Ne zaman kullanacağız kendimizin olanı?

Uzun süre İngiltere’nin, o zamanki adıyla Ortak Pazar’a girmesine karşı olan General De Gaulle, sonunda bir şartla razı olmuştu: Ortak Pazar’da İngilizce konuşulmaması. Gerçi De Daulle’ün de, ondan sonra gelenlerin de Amerikancaya gücü yetmedi; ama, konunun ne derece önemli olduğunun bilincinde idiler ve hâlâ sürdürüyorlar bu alandaki mücadelelerini.

Geçenlerde bir öğrencinin adından söz ederken Leil dediler. Ben bunun gece anlamına gelen Leyl olduğunu zannettim. Oysa bu Lale’nin İngilizce telaffuzu imiş. Bütün basın, devlet televizyonu bile, daha ilk günden Tsunami’yi nasıl da benimsedi. Dilimizdeki dev dalga ne kadar da uygun.

Bilindiği gibi dilde sadeleşmenin, bir dili yabancı dillerden alınan kelimelerden arındırmanın temelinde yatan dil ile düşünce arasındaki bağıntıdır. Dil, sadece basit bir iletişim aracı olmayıp, aynı zamanda bir düşünüş aracı, bu düşünce biçimini ifadelendirme aracıdır. İnsanı diğer canlılardan ayıran temel nitelik de düşünebilmesi ve düşündüklerini ifadelendirebilmesi değil mi? Dil ile düşünce arasındaki karşılıklı etkileşim sebebiyle düşüncelerimizin bizim olabilmesi, daha açık bir ifadeyle, bizim de düşüncelerimizin olabilmesi için dilimizin bizim olması gerekir. Dil ne kadar ulusal olursa, düşünce de o kadar ulusal olur. Dilleri devşirme olan ulusların düşünce sistemleri ya yoktur, ya da devşirmedir. Devşirme düşünce sistemi ile uluslararası bilgi alış verişi olmaz, sadece bilgi alışı olur, o da alabildiğimiz, ya da verdikleri kadarıyla. Ulu önder Atatürk’ün Millî duygu ile millî dil arasındaki bağ çok kuvvetlidir. Dilin millî ve zengin olması millî duygunun gelişmesinde başlıca etkendir sözü bu gerçeğin en güzel ifadesidir.

İnsan düşüncesinde bulunmayan bir kavramı ifade edecek kelime de yoktur. Aynı şekilde, kişinin dilinde bulunmayan bir kelimenin de zihninde karşılığı yoktur. Dilin düşünceyi, düşüncenin de dili etkileyebilmesi için hem kavramın, hem de o kavrama verdiğimiz adın bizim olması gerekir. Kavram bizim değilse bile, en azından kavramı kendi ifade araçlarımızla adlandırmak daha doğru olmaz mı? Haydi, buzdolabını biz icat edemedik. Hiç değilse, adını kendimize göre koyalım. Refrijeratör demeyip, buzdolabı demekle ne kadar iyi etmişiz. Keşke bunu dışarıdan aldığımız ve alacağımız her kelime için uygulasak. Uygulayamadıklarımız binlerle ifade edilecek kadar çok. Atatürk’ün bir milletin dilini yabancı dillerin boyunduruğundan kurtarması ile ülkesini ve ülkesini yüksek istiklâlini korumasını bilmesi arasında kurduğu ilişkinin kaynağı buradadır.

Dilde sadeleşme konusunda atacağımız adımlarda iki yönde çok dikkatli olmalıyız.Birincisi, her ne sebeple olursa olsun, hiç bir dilden kelime almamalıyız. Her alanda bilim ve teknoloji hızla gelişiyor. Bu alanlardaki kelimelerde türkçesini bulmakta, uygunlaştırmakta ve yerleşmesini sağlamakta bu hıza ayak uydurmamız çok zor, ayrıca kelimeleri yabancı dildeki şekliyle almak uluslararası iletişimi kolaylaştırır gibi bahanelerin hiç biri geçerli olmamalıdır. Olabildiğince kısa sürede bunlara karşılık bulunması konusunda gereken bütün çalışmalar yapılmalıdır.

İkincisi, dilde sadeleşme, özleşme dilimizi fakirleştirme, kısırlaştırma sonucunu doğurmamalıdır. Büyük önder Atatürk bunu dil devriminin amacı Türk dilinin kısırlaştırılması değil, yenileştirilmesidir sözüyle ifade etmiştir. Benzer kavramlar arasında bile en küçük ayrıntıyı belirtebilecek ve ifadelendirebilecek kelimelerin varlığı dilin kelime dağarcığının zenginliğidir. Bu zenginlik düşünmede ve anlatımda açıklığı, dolayısıyla da iletişimde kolaylığı sağlayacaktır. Yabancı dillerden aldığımız kelimeleri atarken ve yeni gelecek olanların yerine kendi dilimizden olanları koyarken bu hususa çok dikkat etmeli, her anlam yükü karşılığı ayrı bir kelime uygunlaştırmalıyız. Bir başka deyişle, her kelimeyi tek bir anlamı karşılamada kullanmalıyız ki dilimiz fakirleşmesin. Ne var ki, bu duruma dikkat edilmiyor. Bazen iki, bazen üç, hatta daha fazla kelimenin yerine kullandığımız yüzlercesinin arasından vereceğim iki örnek bu düşünceme açıklık getirecektir. Dayanma kelimesini hem istinat, hem de mukavemet yerine, devrim’i ise hem ınkılâb, hem de ihtilâl yerine kullanıyoruz. Yabancı olan bu dört kelimeyi atalım; ama, dördünün yerine iki değil, dört kelime koyalım. Bu kaçınılmaz bir gereklilik olmalıdır.

Yine bu konuda uzak durmamız gereken bir durum da düşünmenin, düşüncenin ürünü olan bir dil yerine çeviri bir dilin konmasıdır. Bu kelimenin geldiği dildeki kökü budur, eki budur, anlamı budur noktasından hareket ederek çeviri bir karşılık bulmak her zaman geçerli olmayabilir. Bir örnekle daha iyi açıklayacağımı sanıyorum bu düşüncemi. Kültür kelimesine karşılık bulunurken bunun cultura’dan geldiği, anlamının bir şeyi toprağa ekmek, ürün almak olduğu noktasından hareketle karşılık olarak ekin denilmiştir. İçerdiği anlam yönünden kültürün bu anlam yükü ile ilgisinin araştırılmaya değer olmasının yanı sıra, ekin dilimizde zaten var olan bir kelimedir. Buna yeni bir anlam yüklenmesi dili fakirleştirecek, iletişimi zorlaştıracaktır. Orta Anadolu ekini dediğimizde acaba nedir sözünü ettiğimiz? Anlama ulaşabilmek için sormak zorunda kaldığımız bu acaba sorusu veya daha önceki, ya da daha sonraki ifade biçimlerinin gerekliliği dilin fakirliğinin göstergesidir.

Kelime bulmak, kelime uygunlaştırmak söz konusu olduğu zaman, dilimizin şekil ve anlam yönünden işleyiş biçimini, mantığını hiç bir zaman göz ardı etmemek gerekir. Aksi halde dilde kargaşaya sebep olunur. Bir çokları arasından iki örnek vermekle yetineceğim. Faaliyet kelimesinin karşılığı olarak etkinlik kullanıyorsak, etkin’in faal anlamında kullanılması gerekir. Oysa etkili anlamında kullanılıyor. Her iki anlamda da kullanabiliriz diyorsak, dili fakirliştirmiyor muyuz? Uz kelimesine karşılık olarak sözlüklerde becerikli, hünerli… denmektedir. Kaşgarlı Mahmut Divan-ı Lügat-it Türk’de uz dilli ifadesini kullanmıştır. Bu durumda uzlaşmak kelimesinin kullanımını da büyük bir farklılık göstermektedir.

Amacı, düşünmeyi ve iletişimi sağlamak olan dilimizi, bu amacı en üst düzeyde gerçekleştirebilecek duruma, tümüyle bizim olan ifade araçlarıyla getirmek ilk hedefimiz olmalıdır. Birey olarak, ulus olarak arzumuz, yabancı dillerin boyunduruğundan kurtulmuş, durmadan değişen ve yenilenen bilim, teknik, duygu, düşünce, sanat, felsefe gibi bütün alanları, en ince ayrıntısına kadar ifadelendirebileceğimiz ve kendimizin olan bir dile kavuşmamızdır. Bu konuda sorumluluk hepimize düşmektedir.

Konunun kısaca değindiğim bu birinci kısmından sonra, şimdi de, önemi her geçen gün daha da artan ve derneğimizin amaçları arasında ön sıralarda yer alan ikinci kısmına, ulusal dile geçmek istiyorum. İfadenin içinde ulusal kelimesi olduğuna göre bir ulustan söz ediyoruz demektir. Ulustan söz etmek, ulusun örgütlenmesi demek olan devletten söz etmektir. Devletin kökeni, kavramı, kapsamı konusunda bugüne kadar ileri sürülen öğretiler ne kadar farklı olursa olsun, hepsinde yer alan ortak ögeler, ortak nitelikler vardır.

Genel çizgileriyle ele aldığımız zaman, bir insan topluluğunun önce millet olabilmesi, sonra da bir devlet çatısı altında toplanabilmesi için bugüne kadar köken birliği, din birliği, toprak birliği, dil birliği. kültür birliği, ülkü birliği gibi ögelerden söz edilegelmiştir. Ancak, zamanla bu ögelerden bazılarının bir devleti oluşturmadaki önemleri azalmış, hatta tümüyle kaybolmuştur. Önemi hiç kaybolmayan öge dil birliğidir, bir başka deyişle ulusal dildir. Alt dil veya şive, lehçe gruplarının sayısı ne kadar çok olursa olsun, ulusal dil bir devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olması gereken bütün insanların bilmek ve vatandaşlık ilişkileri söz konusu olduğu her yerde ve her zaman kullanmak zorunda olduğu dildir. Hiç bir dil ulusal dilin ne yanında ne de karşısında yer alma hakkına sahip olmamalıdır. Yapay olarak kurulmayan ve tekcil (üniter) devletlerde dil de tektir. Ben bu devletle olan vatandaşlık ilişkilerimi bu devletin dili ile yapmayıp, kendi istediğim bir başka dille yapacağım demek bu devleti kabullenmemektir

Ulusal birliğin oluşturulmasında ve devamlılığının sağlanmasında dil birliğinin önemini kavramış olan sömürgeci devletler bir devletin ulusal birliğini bozmanın birinci yolunun dil birliğini bozmak olduğunu bilmektedirler. Şurası kesin ki, sömürgeci devletler kendilerini ne kadar yüce duygulara sahipmiş gibi gösterirlerse göstersinler, temel amaçları kendi devletlerinin bekâsını, kendi insanlarının refahını sağlamak için diğer devletlerin maddî manevî varlıklarını ve kaynaklarını sömürmektir. Bu amaçlarını gerçekleştirmekte, tarih boyunca, her yolu denemişler ve hâlâ da denemektedirle, hem de daha başarılı yollar bularak. Temel amaç hiç değişmemiştir. Başkalarının sefaleti pahasına da olsa, kendi insanının refahı, her alanda üstünlük kurarak ve başkalarırnı saf dışı bırakarak dünyanın zenginliklerine tek başlarına sahip olmak isteğidir bu.

Bu isteklerinden vazgeçmek şöyle dursun git gide iştahları açılan sömürgeci devletlerin gözü ikiyüz yılı aşkın bir süredir ülkemizdedir. Ülkemizin bulunduğu konumun gereklerinin bilincinde olmamızın, ülkemizi huzursuz etmek, insanlarımızı birbirine düşürmek ve bölmek isteyenlerin bu amaçlarını görmüş olmamızın ne sever oldukları bilinmeyen bazı kişi ve kurumlarca nitelendirildiği gibi paranoya olmadığı gün gibi açıktır. Milletlerin geçmişlerini bilmeleri geleceklerini şekillendirmelerinde en önemli yol göstericilerden biridir. Millet ve devlet olarak siyasî birliğimize kasdetmiş olanların bu amaçlarına ulaşabilmek için dil birliğimizi bozmak konusunda ikiyüz yıldır gizli, açık yaptıklarının farkında olmamız gerekir. Burada bir konuyu önemle belirtmek istiyorum. dil birliğinin bozulması derken dilde sadeleşme hareketlerinin anlaşılmamalı, devlet dili düzeyinde farklı dillerin ortaya çıkması anlaşılmalıdır.

1873’de Avusturya ile Rusya arasında varılan anlaşmaya, 1815’de Viyana Kongresi’nde ve 1856 Paris Barış Konferansında alınan kararlara göre Osmanlı topraklarının paylaşılmasında üç yöntem uygulanmıştır. Birincisi askerî yol. Bu yol daha çok Osmanlı’nın Avrupa ve Afrika’daki topraklarının ele geçirilmesinde, Osmanlı’dan ayrılarak kendi devletlerini kurmadaYunanistan, Sırbistan, Bulgaristan ve diğerlerine yapılan yardımlarda başvurulan yoldur. İkincisi ekonomik yol. Ekonomik emperyalizm. Kanunî zamanından başlamak üzere, başta Fransızlara, daha sonra diğer ülkelere verilen kapitülasyonlar imparatorluğun zaten var denemeyecek ekonomisini, sanayisini büsbütün çökertmiş, ülkeyi Duyûn-i Umumi’ye kadar uzanacak olan bir borç batağına sürüklemiştir.Öylesine etkili bir yoldur ki bu yol, Batılıların Lozan’da hiç vazgeçmek istemedikleri şey bu kapitülasyonlar olmuş, büyük önder Atatürk bunun ne anlama geldiğini herkesten daha iyi bildiği için bu kounda ödün verilmesine hiç yanaşmamıştır. Üçüncü yol kültürel yol, kültür emperyalizmidir.

Batı’nın Osmanlı toprakları üzerindeki oyunları konusunda ibretle görülür ki, 18. yüzyılın sonlarından beri, bir veya bir kaç aşiretin anlaşma aracı olmaktan öte geçmeyen ve yüzyıllardır var olan dillerin değişik telaffuzlarının karışımından başka bir şey olmayan bir aşiret konuşmasını dil haline getirme çabalarının tümü İtalyan, Rus, Fransız, İngiliz, Alman, Avusturyalı ve Amerikalı bilim adamlarınca başlatılmış ve sürdürülmüştür. Sadece bu gerçek bile,Batı’nın sömürgeci amaçlarına ulaşmak için ne keder uzun vadeli planlar yaptığını; kimleri, ne yollarla ve nasıl kullandığını açıkça göstermektedir.

Osmanlı topraklarındaki çıkar çatışması konusunda bu grubu bilinçlendirme yarışında ilk sırayı alanlar İtalyanlardır. Musul’da 20 yıl kalan misyoner Maurizio Garzoni bu bölgelerde kullanılan kelimeleri bir araya getiren bir sözlük çalışması yapmıştır. Yıl 1787. Onu Alessandro de Binachi takip etmiştir. İngiliz Saone, J. Edmonds, David Neil Mc Kenzie; Avusturyalı Freidrick Müller bu alanda çalışma yapanlardan bir kaçıdır. Konuya en büyük ilgiyi gösterenler sıcak denizlere inmeyi hiç bir zaman akıllarından çıkartmamış olan ve bu sebeple gözleri daima Osmanlı topraklarına dikili olan Ruslardır.V. Minorsky, P.S.Pallas, B. Nikitin, Bazinin Rus araştırmacıların bazıları

dır. İlk Kürdoloji enstitüsünün kurulduğu yer Petersburg Üniversitesi olup kurulduğu yıl 1860’dır. Rusların Erzurum konsolosu olan Auguste Jaba uzun çalışmalardan sonra yaklaşık 8400 kelimelik bir Kürt dili sözlüğü hazırlamıştır. Yapılan tespitlere göre bu sözlükte 3080 Türkçe, 2000 Arapça, 1200’ü zend lehçesi, 370’ı pehlevi lehçesi olmak üzere 2600 Farsça, 400 Ermenice, Keldanice, Çerkesçe ve Gürcüce kelime vardır. Kala kala 300 kelime kalıyor sözlüğü hazırlanan zoraki dile. Alman asıllı E. Rodiger, A.F.Pott, Theodor Noldeck, Oscar Man, Karl Hedank kürt dili konusunda çalışmalar yapmış olup, Prof. Edouard Sachau zamanında Berlin Üniversitesi kürt dilinin en büyük araştırma merkezi olmuştur. Amerikalı misyoner S.A.Rhea’nın 1851-1865 yılları arasında 15 yıl Hakkâri’de yaşadığı dikkate alınınrsa yabancılarının bu konuda yaptığı çalışmaların boyutlarının nerelere vardığı daha iyi belirir gözlerimizin önünde.

Batılı bilim adamlarının kürtçe üzerinde araştırma yapma aşkıyla yanıp tutuşmaları Cumhuriyetten sonra da devam etmiş ve hâlâ da devam etmektedir. Bir çok devlet kendi ülkesindeki etnik grupların dilleri üzerinde çalışmalar yapılmasına izin vermezken Sorbonne Üniversitesi’nde Kürdoloji kürsüsünün kuruluş tarihi 1945’tir. Bu kürsü 1983’te enstitü haline getirilmiştir. 1984 yılında Stokholm Yüksek Öğretmen Okulu’nda Kürtçe bölümünün açılması bu bilim aşkının bir başka sonucu olsa gerek.

Bölgedeki çıkarlarını korumaları konusunda istedikleri gibi denetleyebilecekleri ve yönlendirebilecekleri bir toplumsal gücü ellerinin altında bulundurmayı Türkiye ve Orta Doğu politikalarının temel gereği olarak gören Avrupa’nın yeni tip sömürgeci devletleri ve Amerika Birleşik Devletleri bu grubu daima desteklemişlerdir ve desteklemeye devam etmektedirler. Bu ülkeler bu desteklerini açık kapalı ulaştıracak bir yolu daima bulmuşlardır. Bu konuda yönetimlerin zaaflarından yararlanarak tepemizde sallandıracakları bir Demokles kılıcı daima olmuştur. Bir zamanlar iç ve dış düşmanları besleyerek, katillere canilere silah temin ederek, her biri uluslararası hukukta suç olan destek ve faaliyetlerini dünyanın gözü önünde yapanlar şimdi yüzlerinde globalleşme maskesi, dillerinde kulağa hoş gelen hak hukuk sözleri, ellerinde Avrupa Birliği kılıcıyla, yapmak istedikleri şeyi bize, kendimize yaptırmanın yolllarını da buldular.

İnsan hakları, demokrasi, kültürel haklar gibi kavramları esas anlamlarının dışında, bölücülük ve yıkıcılık amacıyla kullanan Batı’nın yanında, bunları destekleyen bir kısım aydının, afedersiniz, yarı aydının, daha doğrusuyla cehaletleri ihanet sınırına ulaşmış olanların çağdaşlık, hoşgörü, demokratik haklar gibi kavramları çarpıtarak istismar etmeleri tiksindirici boyutlara ulaşmıştır.

Devletimiz söz konusu olduğu zaman, her etnik grup kendi dilini konuşmalı, öğretim kurumlarını kurarak öğretmeli, bu dilde yayın yapmalı ; Türkiye etnik grupların haklarına saygı duymalı derken Fransa anayasasında devletin dilinin Fransızca olduğunu belirtmektedir. Batılı devletlerin çoğu ülkemizdeki etnik gruplar için istedikleri özgürlükleri kendi ülkelerindeki etnik gruplara vermemektedir. Kaldı ki, bu ülkelerdeki etnik grupların ellerine bu devleti bölmek, bu devletin topraklarında devlet kurdurtmak için başka devletlerce silah verilmemiştir.

Ülkemizi kana boyayanlara maddî manevî her türlü desteği vermek için her yerde daima karşımıza getirdikleri azınlık hakları konusunda, bu ülkelerden biri olan Fransa’dan kendi topraklarındaki azınlıkların haklarına saygı göstermesi, Avrupa Azınlık ve Bölgesel Diller Şartı’nı imzalaması istenince, bunun bölücülük olduğunu söylemesi yıllardır hakkımızda besledikleri kötü niyetlerin en açık ifadesidir. Bu istekler Fransa’nın bölünmezlik ve tekcil devlet olmasına aykırı imiş. Bizim için ise, bölünmemizde bir sakınca yok onlara göre, zaten amaçları da bu değil mi?

Batı, tarihte uzun bir süredir diğer ülkelerdeki çıkar haritasını istediği gibi çizmiş, istediği gibi bozmuş, bu amaçla devletler kurmuş, devletler yıkmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nda uygulamaya koymuşlardı bizim için yıllar öncesinden çizdikleri, padişahın öpüp başına koyduğu, kuzey doğumuzda Ermenistan, güney doğumuzda Kürdistan devletlerini kurdukları, batımızı Yunanistan’a verdikleri, İtalyanlara, İngilizlere, Fransızlara ve Ruslara da pay çıkartmayı unutmadıkları haritayı. Bunca yüzyıllık amaçlarını sonunda gerçekleştirmişlerdi. Ne var ki, bu harita, ya da haritanın bu kısmı Batı’nın çizip de uygulamaya koyamadığı ilk haritaydı.Atatürk öpüp başına koymamış, yırtıp yırtıp atmıştı.

Cumhuriyetten sonra da çok uğraştılar. Kimisini şeriatçılara, kimisini kürtçülere çıkarttırdıkları iç isyanlarla ülkemiz üzerinde oynadıkları oyunları sürdürdüler. Atatürk’ün önderliğindeki bu genç devlet her defasında bu sıkıntıların üstesinden gelmeyi bildi. Atatürk’ün ebediyete intikalinde rahat bir nefes almış olmalılar ki, özellikle 1950’den sonra günümüze kadar uzanan zaman diliminde memleketimiz üzerindeki emellerini gerçekleştirme programlarını uygulamada daha elverişli bir ortam buldular. Bu ortamın daha da elverişli hâle gelmesi için başvurmadıkları yol yok.

Bulunduğumuz noktaya gelinceye kadar yapılması gerektiği halde yapmadığımız o kadar çok şey var ki. Bunlar geçmişte kaldığına göre, şimdi ne yapmalıyız? Önce geçmişten ders almayı bilmeliyiz. Bunun için de geçmişi bilmeliyiz. Batı’nın ülkemiz üzerindeki emelleri konusunda millî güç unsurlarının tamamını seferber ederek bütün insanlarımızı açık bir biçimde bilinçlendirmeliyiz. Konumuz olan dilde, ulusal dilin, değil karşısına veya yanına, çok uzağına bile, ne ad ve ne adına olursa olsun bir başka dilin konulmasına izin verilmemeli, bu konuda hiç safdillik edilmemelidir.

Batı’nın telkin ve aldatmacalarına inanarak, ülkemizde çeşitli etnik gruplar var. Onlar da ana dillerinde öğretim yapsınlar, yayın yapsınlar. Bundan ne çıkar? Ben kürtçe şarkı söyledim de devlet bölündü, yıkıldı mı gibi düşümeden, bilgisizce sarfedilen lafların sahiplerinin eğer ihanete alet olduklarının farkında değillerse internetin ulusal dil başlığı altındaki 7. dosyasında bulunan şu ifadeyi okumaları akıllarını başlarına getirmeye yeter sanınırım: Zazaların kuracağı bir federe devletinde her türlü sömürgecilerin dilleri yerine ulusal dil zazaca olacaktır.

Başkalarının bizimle ilgili söylediklerindeki amaçlarını, söylenenlerin arkasındaki söylenmek istenenleri daha iyi sezinlemeye gayret edip, dilimizi kullanırken bu konularda son derece duyarlı olmalıyız. Sayın Romano Prodi’nin 16 Ocak 2004’de Boğaziçi Üniversitesi’nde yaptığı konuşmadan alınan aşağıdaki kesitte, örtülü olarak sık sık tekrarlanan bazı düşüncelerin nasıl dile getirildiği görülmektedir. Bugün, bu benzersiz ve kozmopolit bir şehirde, bu saygın topluluğa hitap etmekten dolayı onur duyuyorum. İstanbul muhteşem bir siyasi, entelektüel ve aynı zamanda sanat merkezi olarak uygar dünya tarihinde önemli bir yere sahiptir.Avrupa’da çok az şehir yüzyıllarca paylaşılmış bir tarihi ve kimliği yansıtmaktadır. Sayın Prodi özenle şeçtiği altı çizili kelimelerle diyor ki, İstanbul sadece sizin değil, dünyanın başka insanlarının da şehridir. Bu şehir tarihi ve kimliğiyle başkalarının da olan bir şehirdir. Biz de biliyoruz İstanbul’u 1453’de fethettiğimizi. Ancak, sayın Prodi ve benzeri ifadeleri kullanan diğerleri, aynı ifadeleri Avrupa’da yüzyıllarca kaldığımız şehirler için de kullanırlar mı? Buralarda bize ait tek bir iz ve işaret bırakmak istemeyenleri destekleyenlerin ne söyleyip ne söylemeyecekleri bellidir.

Konuşmanın devamı daha ilginç. Kısa sürede önemli reformlar gerçekleştirildi….Türkçe dışındaki diller üzerindeki yasağın kaldırılması ve ordunun sivil denetimi gibi… Daha fazla ilerleme ihtiyacı… Kültürel haklara saygı, kökenlerine bakılmaksızın tüm türk vatandaşları için sağlanmalıdır. Bize yaptırdıkları yanlışlar onlar için önemli reformlardır. Hele son cümle ile ne kastedildiği hem hiç belli değil, hem de son derece açık.

Türkçe dışındaki diller üzerindeki yasağın kaldırılması ve kültürel haklara saygı daha fazla ilerleme imiş. Türkçe dışındaki dillerin ulusal dil olarak, devlet dili olarak kabul edilmesi konusundaki kısıtlamaların dışında başka bir kısıtlama, özellikle konuşulması konusunda bir kısıtlama zaten söz konusu değildir. Ayrıca, ne anlamda kullanıldığı anlaşılmayan kültürel haklar konusunda ise kimsenin kendi kültürüne uygun bir hayat yaşaması konusunda hiç bir müdahele söz konusu değil ki. Daha fazla ilerleme imiş. Evet, doğru, biz onların her dediğini yaptıkça, onlar ülkemiz üzerindeki emellerini gerçekleştirmede bir adım daha ilerliyorlar. Ordunun sivil denetiminden ne anlamak gerekiyorsa; ama, onlar gayet iyi biliyorlar ki ülkemiz üzerindeki emellerini gerçekleştirmelerinde engel gördükleri kurumlarımızın başında ordumuz gelmektedir.

Bu borozonoları çalanlar sadece Batılılar mı? Ne yazık ki, Batılı sahiplerinin yurt içindeki sesleri de aynı havaları çalıyorlar. Hem de aynı nitelemeyle, ilericilik nitelemesiyle. Her halde farkında değiller çok ileri gittiklerinin. En masum gibi görünen ifadelerde bile dışarıdaki bölücülerle içerideki destekçilerinin ard niyetlerini farketmemek mümkün değil. Bize de kullandırmak istiyorlar bu tuzaklı lafları. Bilerek bilmeyerek kullananlarımız yok değil. Anadolu bir kültürler mozaiği imiş. Anadolu bir çok medeniyetin beşiği imiş. Hayır, Anadolu bir mozaik değildir. Mozaik birbirlerinden tamamen ayrı olan parçalardan meydana gelir; oysa, Anadolu tek parçadan oluşan bir bütündür. Türkiye tek parçadan oluşan bir bütündür. Diğer parçalara zarar vermeden içinden bir kısmını çıkarıp alamayacakları bir bütün. Anadolu’da tarihin hangi döneminde kimler bulunmuş olursa olsun, bu topraklar kimlere beşiklik etmiş olursa olsun, artık burada birden yetmiş milyona kadar biz varız. Anadolu artık beşik değildir, yataktır. Bizim yatağımız.

Türk’ün Anadolu’daki varlığını içlerine hiç sindirememiş olan, biricik amaçları bizi bu topraklardan atıp, geldiğimiz Orta Asya steplerine sürebilmek olan Batılılarca Kabul edilen Anadolu gerçeği, buranın Türk’lere ait bir yer olmayıp, başkalarının da haklarının olduğudur. Onlara göre kültürlerin farklılığı farklı milletlerin varlığının kanıtıdır ve her milletin bulunduğu topraklarda kendi devletini kurması en doğal hakkıdır. Lütfen beni alınganlıkla, olmadık yorumlar yapmakla suçlamayınız. Bu ifade ülkemi temsil ettiğim Avrupa Konseyi Eğitim toplantısında Norveç temsilcisinin bendenize aynen söylediği –ve cevabını aldığı- bir ifadedir.

Şimdi bir de Türkiyeli lafı çıkarttılar. Bu ifade, içinde yaşadığı devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olmadıklarını belirtmek isteyenlerin kullandığı bir ifadedir. Bu devletle vatandaşlık ilişkisi olan herkes tâbiyeti itibariyle Türktür. Alt kültür veya etnik grubu bu gerçeği değiştirmez. Tâbiyetini kabullenmediği, dilini öğrenmediği bu devlet ile ne tür ilişkileri olabilir bu insanların. Sakın ola ki bu ayrımcılara Türkçe’yi öğretmek için gerekeni yapmadığımız söylenmesin. Devletin dilini maksatlı olarak öğrenmemekte direnene kimse bir şey öğretemez. 1937 Dersim isyanında isyancı kürtçü grubun istekleri arasında bölgeye yol, köprü ve okul yapılmaması yer almaktadır. Mektep, nahiye bizim nemize. Bunları ortadan kaldırmalıyız. Hepsini yakmalıyız denilmektedir.

Ulusal dilimiz söz konusu olduğunda birlik ve bütünlük siyasetimize halel getirecek her türlü ifadenin kullanılmasını engellemeliyiz. Lütfen bir örnek daha vermeme müsaade ediniz. Kendilerini insancıl olarak niteleyen bir kısım bilgisiz ve bilinçsiz okumuşun yıllarca her türlü özgürlük ve refah içinde yaşadıkları ülkenin düşmanlarca işgalinde onlarla işbirliği yapan, devleti yıkmak için yapmadıkları kalmayan, yıllarca kendilerine en yüksek değeri vermiş olanlara çocuk demeden, yaşlı demeden, kadın demeden kurşun sıkan, memleketi yangın yerine, kan gölüne çevirenler konusunda alınmış bir yer değiştirtme kararı konusunda, bu insanlık trajedisinde her iki taraf da büyük acılar çekti denmesi soykırım lafını bile bile haksız yere kullananların niyetleri kadar kötü bir niyeti saklamaktadır arkasında.

İki tarafın da çektiklerinin acı olabilmesi için iki tarafın bu işteki sorumluluğunun aynı olması gerekir. . Yıllarca kendimizden hiç ayırmadan, birlikte yaşadığımız halde, memleketin kötü günlerinde arkamızdan sıktıkları kurşunlara hedef olan biziz. Evleri yakılan yıkılan, mahalle mahalle, köy köy katledilen biziz. Bu ihanette acı çeken biziz. Keşke onlar da yaptıklarının cezasını gerektiği gibi çekselerdi. Yukarıdaki ifade ev sahibi ile hırsızı karıştırmanın ötesinde; cânî ile, katil ile nefsini müdafaa edeni bir tutmak, hatta Batı’nın yaptığı gibi, katili, cânîyi el üstünde tutmak demektir. Asıl insanlık suçu bu olmalıdır.

Devlet hizmetinde yüksek görevlerde bulunmuş bir kişinin sitesinde aynı türden ifadelere raslamak ne kadar da üzüntü verici. Anadolu toprağı pek çok uygarlıklara beşiklik etmiştir…Örneğin ermeni yurttaşlarımızla tarihte talihsiz ilişkilerimiz olmuştur. Kendisini yurttaşımız olarak hissetmiş olan hiç bir ermeni ile talihsiz ilişkimiz olmamıştır. Kendisini böyle hissetmemiş olanlarla ilişkilerimize gelince, bunun talihsiz ilişki olarak nitelenmesi mümkün değildir; isyandır, ihanettir bu.

Sözlerimi bitirirken görmekten dolayı çok üzüntü duyduğum bir durumu dile getirmek istiyorum. Yazık ki, millî gücü zayıflatıcı ögelerin dünü, bugünü, yarını konusunda, dün olduğu gibi bugün de, gençlerimizin bilgilendirilmesinde çok gerilerdeyiz. Ne adına olduğunu hiç anlayamadığım bir husus var. Batılı devletlerin memleketimiz üzerinde oynadığı oyunlar ve bunların iç destekçileri ile ilgili olarak tarih kitapları hep suskun kalmaktadır. Oysa, gençlerimize bu gerçekler bütün yönleri ve kişileriyle anlatılmalıdır. Bu suskunluk geçmişdeki düşmanlıkları tekrar gündeme getirmemek adına ise –Batı bütün kurumlarıyla bu düşmanlıkları canlı tutmaya uğraşıyor- ülkemizin geçmişi hakkında bilgi sahip olmamanın yanında, geleceği konusunda şu an oynanan ve ileride de oynanacak olan oyunlardan habersiz bir nesil yetiştirmek gibi bir yanlışa saplanmışız demektir.

Bu konuda, dille ilgili olarak yapmamız gereken, daha önce de söylediğim gibi, hiç bir dili, ister azınlık lehçesi olsun, ister bir etnik grubun kullandığı dil olsun, ister bir yabancı dil olsun, ulusal dilimizin değil yerine veya karşısına, uzağına bile koymamaktır. Günümüzde uluslararası düzeydeki bilgilere ulaşmak ve ilişkilerimizi sürdürmek için bir değil birden fazla yabancı dil bilmenin gereğini kimse inkar edemez. Ülkemizde bilimin, sanatın edebiyatın, felsefenin, tekniğin, teknolojinin gelişmesi ancak ulusal dilimizin geliştirilmesiyle mümkündür. Ulusal dil bilinci ulusal kimlik bilincinin ilk ve en önemli basamağıdır. Dolayısıyla, eğitimin ilk basamağından başlıyarak ulusal dilimizin daha iyi öğretilmesine, kullanılmasına ve geliştirilmesine, bilim dil olmasına gereken önemi vermeliyiz.

Eğitim sistemimizde uyguladığımız her türlü yöntemin de ulusal dilin gelişmesine yönelik yöntemler olmasına dikkat edilmelidir. Ancak eğitimimizde ilk basamaktan son basamağa kadar uygulanan test usûlü ulusal dilin gelişmesini sağlamak şöyle dursun, engelleyici bir nitelik göstermektedir. Doğruya ulaşmak için dilin kullanılması yerine başkalarının doğru veya yanlışları arasından, dili hiç kullanmadan, sadece yuvarlak karalayarak seçimler yapmanın dilin, dolayısıyla da düşüncenin ilerlemesine ne faydası olabilir ki.

Dilimizin uluslararası düzeyde de bilinmesini, yaygınlaşmasını sağlamalıyız. Ulaşabildiğimiz her yabancı ülkede Türk Kültür Merkezlerleri açıp, buralarda dilimizin daha geniş kitlelere öğretilmesini sağlamada hepimize görevler düşmektedir. Kardeşlerimiz olan diğer Türk Cumhuriyetlerinde dilimizi yaygınlaştırmak, hatta dilleri farklı olanlarla birlikte hepimizin ortak anlaşma aracı haline gelmesini sağlamak konusunda gayretlerimizi eksik etmemeliyiz.

Saygıdeğer konuklar, bilinen hususları tekrarlamaktan öte geçmeyen bu konuşmamı dinlemekte gösterdiğiniz sabırdan dolayı teşekkür eder saygılarımı sunarım.

|» “Türkoloji Mak. – Genel” Sayfasına Dön! « |

Not: İçerik, internetten alıntılanarak derlenmiştir…