DİVAN EDEBİYATINDA DÜZ YAZI TÜRLERİ
Klasik edebiyatta düz yazı biçimindeki yazıya “İnşâ”, düz yazı yazarına “münşi”, düz yazı halindeki yazıların bir araya toplanmasından meydana gelen yapıtlara “münşeat” denir.
Tezkire
Divan edebiyatında şairlerin hayatlarını anlatan, şiirlerinden örnekler veren eserlerdir. Türk edebiyatında ilk tezkireyi 15. yüzyılda Ali fiîr Nevai “Mecalis”ün Nefâis” adıyla yazmıştır. Tasavvuf büyüklerinin hayatını anlatan eserlere ise “menâkıpname” adı verilir.
Sefaretname
Osmanlı imparatorluğu döneminde bazı elçilerin gittikleri ülkeleri tanıtmak amacıyla o ülkelerde gördüklerini anlattı
kları yapıtlara verilen addır. Yirmisekiz Mehmet Çelebi’nin “Fransa Sefaretnamesi”; bu türün en önemli örneklerindendir.

DÜZYAZI (NESİR) EDEBİYAT TÜRLERİ KONU ANLATIMLI SORU BANKASI

ÖRNEK:
“Ben gazetedeki köşemde roman eleştirileri yapmam.Zaten bu köşelerin görevi de eleştiri değildir. Amacım, okuyucuya bazı günlük sorunları tanıtmak, bu sorunlar hakkında düşüncelerimi, derinliğe inmeden, kanıtlamaya kalkmadan söylemektir. Kısa, yoğun, günübirlik yazılardır bunlar.” diyen bir sanatçının özellikle hangi türde yazdığı söylenebilir?
A) Mektup B) Fıkra C) Deneme D) Makale C) Anı
1984 ÖYS
ÇÖZÜM:
Gazetede yayımlanan, günlük sorunları tanıtan, kanıtlama amacı taşımayan, kısa ve günübirlik yazı türü fıkradır.
Yanıt B

Örnek
Türk edebiyatında bu türün örnekleri, Cumhuriyetten sonra verilmeye başlanmıştır. Ahmet Haşim’in “Bize Göre” ve “Gurabâhâne–i Laklakan” adlı yapıtlarındaki kimi parçalar, edebiyatımızda bu türün ilk örnekleri sayılabilir.Türün en başarılı temsilcisi ise, Nurullah Ataç olarak bilinir.Sabahattin Eyuboğlu, Suut Kemal Yetkin de bu türün ustaları arasında yer alır.
Bu parçada sözü edilen yazınsal tür aşağıdakilerden hangisidir?
A)Öykü B)Anı C)Roman D) Deneme E) Gezi
1994 ÖYS
ÇÖZÜM:
Ahmet Haşim yapıtları deneme türüne örnektir. Ayrıca parçada isimleri geçen sanatçılar deneme türünün tanınmış yazarlarıdır.
Yanıt D

ÖRNEK:
Bu, son bir yıl içinde okuduğum romanlar arasında etkisinden uzun süre kurtulamadığım bir çeviri roman. Yazar, bu romanında önceliklerden farklı bir yol izlemiş. Bir kahramanın çevresinde gelişen bir öykü kurgulamış.Abartıyla yalınlığı, komediyle trajedinin özelkilerini bir arada kullanmış. Bir yıl gibi bir zaman dilimini çok az geri dönüşlerle anlatmış. Haftalarca “çok satanlar” listesinde yer alan bu çeviri yapıt, Türk okurundan gördüğü ilgiyi Fransız ve İngiliz okurlardan görmemiş. Bu durum, çevirmenin başarısı olarak değerlendirilebilir.Bu parçada aşağıdaki yazı türlerinden hangisine ait özelikler ağır basmaktadır?
A) Makale B) Deneme C) Eleştiri D) Fıkra E) Günlük
2006 ÖSS
ÇÖZÜM:
Bu parçada eleştirmen, okuduğu bir çeviri romanı değerlendirmektedir.Bu çeviri romanın hem olumlu hem de olumsuz yönleri anlatılmıştır. Ayrıca parçadaki genel hava eleştiri türünün özelliklerini yansıtıyor.
Yanıt C

ÖRNEK:
Aşağıdakilerin hangisinde boş bırakılan yere ayraç içindeki sözcük getirilirse, tanım yanlış olur?
A) ……… yazarın herhangi bir konu üzerinde kesin sonuçlara varmadan, kişisel görüş ve düşüncelerini senli benli bir anlatım içinde verdiği yazı türüdür.(Makale)
B) …….. ünlü kişilerin yaşamlarını, yaptıklarını yaşadıkları döneme katkılarını anlatan yazı ve kitaplara denir.
(biyografi)
C) Bir kimsenin yaşam öyküsünü kendisinin yazıp anlattığı yapıtlara………….. denir. (Otobiyografi)
D) Bir topluluk önünde belirli bir konuda yapılan etkili ve inandırıcı konuşmalara …………. denir. (Nutuk)
E) Bir yazarın, başından geçen ya da tanık olduğu olay ve olguları bilgilerine, gözlemlerine dayanarak anlattığı yazı türüne…………….. denir. (Anı)
2007 ÖSS
ÇÖZÜM:
Makale, iddia ve ispat amaçlı bir yazı türüdür. A’da deneme türünün özellikleri verilmiştir. Bu yüzden A’daki tanım
yanlıştır.Yanıt A

ÖRNEK:
Biyografi türüyle benzerlik gösteren eserlere Divan Edebiyatı’nda ne ad verilir?
A) Tezkire B) Münşeat C) Hamse D) Velâyetnâme E) Siyer
1991 ÖYS
ÇÖZÜM:
Münşeat: Düzyazı halindeki yazıların bir araya toplanmasıyla meydana gelen yapıtlara denir.
Hamse: Beş mesneviden oluşan eserlerdir.Velâyetname: Divan edebiyatında evliyaların hayatını anlatan nesirlere denir.
Siyer: Peygamberlerin hayatını konu alan yapıtlardır.Yanıt A

ÖRNEK:
Aşağıdakilerden hangisi edebiyatımızdaki ünlü bir mektuptur?
A) Harname B) fiikayetname C) İskendername D) Garibname E) Zafername 1990 ÖYS
ÇÖZÜM:
Fuzuli, döneminde çeşitli kişilere dört mektup yazmıştır.Bu mektuplardan en tanınmış olanı Nişancı Celâlzâde
Mustafa Çelebi’ye yazdığı “fiikâyetnâme”dir. Soruda da mektup türü sadece B’de verilmiştir.Yanıt B

ÖRNEK:
Tragedya türü ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Acıklı yönü ağır basan bir tiyatro türüdür.
B) Ana karakterlerin halktan olması en önemli özelliğidir.
C) Konuları, mitoloji ve tarihten alınır.
D) Zaman, yer ve olay birliği kurallarına uyulur.
E) Klasik bir dil ve üslup anlayışıyla yazılır.
1996 ÖYS
ÇÖZÜM:
Ana karakterlerin halktan olması komedi ve dram türünün bir özelliğidir. Tragedyanın ana karakterleri; tanrı,tanrıça ya da asil kişilerdir.Yanıt B

ÖRNEK:
Tanzimata kadar Türk toplumunda onun yerini destanlar, efsaneler, mesneviler ve halk hikayeleriyle masallar tutmuştur.
Bir edebiyat türü olarak bize Tanzimattan sonra Batıdan gelmiştir. İlk örnekler de Fransız Edebiyatından yapılma çevirilerdir. Bunlardan ilk tanıdığımız yapıt, Yusuf Kamil Paşa’nın bir çevirisidir.Bu parçada sözü edilen edebiyat türü aşağıdakilerden hangisidir?
A) Hikâye B) Tiyatro C) Gezi D) Anı E) Roman
1996 ÖYS
ÇÖZÜM:
Parçada roman türüyle ilgili bilgi verilmiştir. Türk edebiyatına roman çeviriler yoluyla girmiştir.Yanıt E

ÖRNEK:
Yazarın, özgürce seçtiği bir konuda iddia ve ispatlama kaygısı gütmeden düşüncelerini konuşma havası içerisinde “ben” li bir anlatımla oluşturduğu yazı türünene ad verilir?
A) Deneme B)Anı C)Eleştiri D) Röportaj E) Makale
1997 ÖYS
ÇÖZÜM:
Makalede iddia ve ispat amacı vardır, deliller ortaya konur; ancak denemede böyle bir özellik yoktur.Yanıt A

ÖRNEK:
Aşağıdakilerden hangisi masalın özelilklerinden biri değildir?
A) Olayların belli bir zamana bağlanmaması
B) miş’li geçmiş zamanla anlatılması
C) Belli bir yazarının bulunmaması
D) Milli duygularla dini inançları işlemesi
E) Eğitici nitelik taşıması
1989 ÖYS
ÇÖZÜM:
A,B,C,E’de verilen özellikler masal türüne aittir.Ancak D’deki özellik masalın bir özelliği değildir.Yanıt D