Divân Edebiyatında Kafiye ve Redif

Kafiye: Başın arka tarafı, en

se demektir. Edebiyatımızda ise; en az iki mısranın sonunda tekrarlanan, yazılışları aynı anlam ve görevleri farklı ses benzerlikleridir.

Redif: Arkadan gelen anlamındadır.

Revi: bir beyitin son harfine denilmektedir.

• Mürde cismim iltifâtından bulur her dem hayât

Ölürem ger kılmasan her dem b

ana bir iltifât

• Revi: t

Asıl Kafiye Revisi: Bir beyitte kafiyeyi teşkil eden kelimelerin son harfidir.

• Gittin ammâ ki kodun hasret ile cânı bile

İstemem sensiz olan sohbet-i yârânı bile

• Revi: h (Sondaki e harfi güzel h harfi ile yazıldığı için)

• Asıl kafiye revisi: n

Divan Edebiyatında Revi Türleri:

1. Reviyy-i Mukayyed: Kafiye harfinin tek bir sessiz harften oluşmasıdır.

bahar
ezhâr

2. Reviyy-i Mutlak: Kafiye

    harfinin tek bir ünlüden oluşmasıdır.

hayâle
kemâle

3. İltizam (Lüzum mâlâ yelzem): Revinin birden fazla olmasıdır.

haseb
neseb

• Zerre-i nûrından iken muktebes(ﺱ)

Mihr ü mehe etmek işâret abes(ﺙ)

böyle bir kullanımda eski alfabeye göre iki farklı ‘s' kullanıldığı için kafiye kabul edilemez.

Divan Edebiyatında Kafiye Çeşitleri:

1. Mücerred Kafiye: Tek ses benzerliği olan kafiyedir.

____ser

____seher

2. Mürekkep Kafiye: Birden fazla ses benzerliği olan kafiyelerdir. Üçe ayrılır.

Müreddef kafiye, müesses kafiye, mukayyed kafiye

1. Müreddef Kafiye: Revi harfinden önce hurûf-u imlâdan ( ﺍ ﻮ ﻯ ) bir harf gelirse böyle kafiyelere müreddef(ridfli) kafiye denir.

• Dost bî-pervâ felek bî-rahm devrân bî-sükûn

Derd çoh dem yoh düşman kavî tâli' zebûn

• Revi: n
• Asıl kafiye revisi: n
• Hurûf-ı imlâ: û
• Kafiye çeşidi: müreddef

2. Müesses Kafiye: Revi ile ridf arasına başka bir harfin girmesiyle (bu harfe dâhil ismi verilmektedir) meydana gelen kafiye çeşididir.

• Geldimse n'ola ben şuarâ bezmine âhir

Âdet budur âhir gelir bezme ekâbir

• Revi: r
• Asıl kafiye revisi: r
• Ridf veya te'sis: â

• Dâhil: h ve b
• Kafiye çeşidi: müesses

3. Mukayyed Kafiye: Asıl kafiye harfi olan revinin evvelinde ridflerden başka sessiz bir harf benzeşiyorsa o harfe ‘kayd' böyle kafiyelere de mukayyed kafiye denir.

• Rûyını meydir meyi rûyun dil-ârâ gösteren

Gülşeni güldür gülü gülşen mutarrâ gösteren

• Revi: n
• Asıl kafiye revisi: â
• Kayd: r
• Kafiye çeşidi: mukayy

  ed

Aslî Kafiye: Asıl kafiye her zaman mısranın sonunda olmasına denir.

Zu Kafiyeteyn: İki kafiye demektir. Mısranın başında veya ortasında da kafiye olabilir.

Redif: Asıl kafiye revisinden sonra gelir. Sırasıyla redif harflerine ‘ vasl, hurûç, mezîd, naire' isimleri verilir.

• Şaşmada hûş yârlar mestînize

Kendiniz düşmensiniz hestînize

• Revi: e (güzel h)

• Asıl kafiye revisi: t

• Kayd: s

• Kafiye çeşidi: mukayyed

• Vasl: î Huruç: n Mezîd: z Naire: e (güzel he)

Kafiyeler Çeşitleri:

Düz Kafiye:

Uyan yârim sesler geldi derinden   —-  a  derinden

Karanlık oynadı koptu yerinden     —-  a yerinden

İlk ışık kapının eşiklerinden       —–  a

Şimdi bir gölgeyi kovmak üzredir   —— üzredir

Necip Fazıl KISAKÜREK

Çapraz Kafiye:

Mona Roza siyah güller ak güller   —  a –güller

Geyve'nin gülleri ve beyaz yatak   — b — yatak

Kanadı kırık kuş merhamet ister   — a — ister

Ah senin yüzünden kana batacak — b — batacak

Mona Roza siyah güller ak güller  — a — güller
Sarma Kafiye:

Şafakta çöktü sapsarı karanlık  — a — karanlık

Gün bana verimli ten gibi ölgün  — b — ölgün

Muzdarip münzevi geçen günün — b — günün

Ardından ağarır muhayyel ışık — a —   ışık

Rıfat KÜTÜK

Tek ses benzerliğine(içtim-uçtum) yarım kafiye, iki ses benzerliğine(asker-değer) tam kafiye, ikiden fazla ses benzerliğine(Anadolu-yolu) zengin kafiye denir. Birinci mısradaki kelimenin ikinci mısrada başka bir kelimede aynen yer almasına (kara– Ankara) tunç kafiye ve yazılışı aynı anlamları farklı iki kelime(asma ‘meyve' – asma ‘idam')den oluşan kafiyeye ise cinaslı kafiye denilmektedir.