DİVAN TERTİBİ
Divan, eski şairlerimizin uzun mesneviler dışındaki bütün şiirlerini ihtiva eden, çoğunlukla özel bir adı bulunmayan kitaplara verilen isimdir.
Şairler divanlarını gelişigüzel bir tarzda tertip edemezlerdi. Zira geleneğin getirdiği katı protokollere uymak mecburiyetindeydiler.
Eski edebiyatımızda divan tertibinde esas olan kronolojik sıra değil, şiirlerin şekil bakımından teşkil ettikleri kategorilerdir.
Şairler şiirlerini nazım şekli ve türlerinin yanında bir kısmını öncelik tanınan muhtevalarına göre de sınıflayarak eserlerini oluştururlar.
Mukaddime /Dîbâce (Önsöz): Şair bu bölümde şiir anlayışından bahseder. Genellikle ağır bir dili vardır. Çünkü şair düz yazı türünde bir örnek vermiştir ve şiir kadar düz yazıda da etkili olduğunu göstermek ister. Bilindik 40 kadar dîbâce vardır.
Kasideler (Tevhid, münâcât, naat, dört halifeye övgü, ehl-i beyte övgü, devrin büyüğüne övgü, din ve tarikat büyüğüne övgü)
Tarihi manzumeler
Küçük mesneviler
Musammatlar(Terkib-i bent, terci-i bent, muhammes, muaşşer)
Gazeller (Gazeller divanlarda kafiye harfine göre (revi) sıralanırlar.)
Mukattaat(Kıtalar): (Rubâî, tuyug, kıt’a, nazım…)
İyi bir şairin divanında her harften redifli olan en az bir örnek olmalıdır. Bu ölçütün yerleşmesini gelenek sağlamıştır.
Eğer bir divan bu altı bölümü bulunduruyorsa bu divana ‘ mürettep divan ’ denir. Eğer bu şekilde düzenlenmemişse ‘ gayrı mürettep divan ’ denir.
Şairlerin divanları hususi bir ad taşımazlar. Eski edebiyatımızda divanlar umumiyetle şairlerin isimleriyle anılırlar -> Divan-ı Fuzûlî, Divan-ı Nâbî
Bazı şairler verimli olmadığı ya da ömrü çok şiir yazmaya yetmediği için daha az hacimli divanlar oluşturmuşlardır. Buna da ‘divançe’ adı verilmektedir. En meşhur divançe Figânî’nin divançesidir.
Alî Şîr Nevâyî’nin arkadaşı olan Hüseyin Baykara’nın divanı sadece gazellerden oluşmaktadır.
Bâkî’nin divanında hiç tevhid ve münacat bulunmamaktadır.
Divan edebiyatının en hacimli eseri Edirneli Nazmî’nin divanıdır.
Osmanlı edebiyatında sayısı az olmayan ölçüde Türkçe divan yanı sıra Arapça ve Farsça divanı bulunan şairler de vardır. Fuzûlî’nin Türkçe divanı yanı sıra Arapça ve Farsça, Nef’î’nin ise Farsça divanı vardır.
Mevcut bilgilere göre varlığından haberdar olabildiğimiz en eski divan bugün elde nüshası mevcut olmayan 13. asır sonu 14. asır başlarında yaşayan Âzerî şairi Hasanoğlu’nun divanıdır.
Osmanlı sahasında varlığından haberdar olduğumuz ilk divan Ahmedî’ye aittir.
Bütün Türk coğrafyasında elimizde nüshaları bulunan ilk tekmil divanlar Nesîmî ve Kadı Burhaneddin’e aittir.