Dolaylı Tümleç

Cümlelerde eylemin ya da oluşumun yerini, yönünü belirten söz veya söz öbeklerine dolaylı tümleç denir.

•  İsmin “e, de, den” hal eklerini alan sözcükler dolaylı tümleç olurlar:

“E” hal ekini alanlar yere, kişiye ve duruma yönelme;
Yarım saat sonra okula gidiyorum.
“De” ekini alanlar bir yerde veya kişide bulunma;
Üç gece otelde kaldılar.
“Den” ekini alanlar ise bir yerden veya kişiden ayrılma anlamı katarlar.
Köyden akşam ayrılmışlar.

• Dolaylı tümleci bulmak için yükleme,

NEREYE, NEREDE, NEREDEN; KİME, KİMDE, KİMDEN; NEYE, NEYDE, NEYDEN, KAÇA, KAÇTAN soruları sorulur.
Adam pencereden bakıyordu. (nereden bakıyor?)
Çantam Mehmet’te kaldı. (kimde kaldı?)
Bu alet kas geliştirmeye yarar. (neye yarar?)

• İsmin e, de, den ekini alan sözcükler zaman, sebep, amaç gibi anlamlar katıyorsa, bunlar dolaylı tümleç değil, zarf tümleci olurlar.

Onunla saat beşte buluşacağız. (kaçta)
Bilmeden yorum yapmayalım. (nasıl)
Para kazanmaya gidiyorum. (ne için)

•  Söz öbekleri diğer öğelerde olduğu gibi dolaylı tümleç olabilir.

Yıllarca çalıştığı bu iş yerinden geçen gün ayrılmış.
Dört ayrı sokağın kesiştiği yerde bulunan pastanede bekle beni.

•  Cümlede birden fazla dolaylı tümleç kullanılabilir.

Akşama kadar kütüphanede kitaplara baktım.

• Dolaylı tümlecin de açıklayıcısı olabilir.

Bu kentten –Ankara’dan- ayrılıyorum.

• Sıralı, bağlı cümlelerde dolaylı tümleç ortak kullanılabilir.

Gemide, bazen akşama kadar çalışıyor, bazen de boş boş oturuyordu.

Örnek: Cümlede önemsenen öğeyi vurgulamanın bir yolu da onu yükleme yaklaştırmaktır.
Bu açaklamaya göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde dolaylı tümleç vurgulanmaktadır?
A) Beni en çok onlar ilgilendirmişti.
B) O sonsuz maviliği yeniden gördüm.
C) En güzel yıllarım köyde geçti.
D) Binlerce kuş birden havalandı.
E) Ertesi gün tekrar geleceğini biliyordum.
1991 ÖSS

Çözüm: C’de “köyde” dolaylı tümleci yükleme en yakın öğe durumundadır.
Yanıt C