Dünyamızın Çizgileri Konu Anlatım
Matematik Konum
Bir yerin başlangıç paraleli olan Ekvatora ve başlangıç meridyeni olan Greenwiche uzaklığına matematik konum denir. Matematik konumun belirlenmesinde paralel ve Meridyen dairelerinden yararlanılır.
Örnek:
Bir yerin matematik konumu neyi gösterir?
A) Büyük denizlere olan uzaklığını
B) İşlek kara ve deniz yollarına göre yerini
C) Büyük kentlere olan yakınlığını
D) Deniz düzeyinde olan yükseltisini
E) Ekvator’a ve başlangıç meridyenine göre yerini
Çözüm:
Bir yerin matematik konumu ekvatora ve başlangıç meridyenine (Greenwich) göre durumunu verir.
Yanıt E
Örnek:
Şekildeki taralı alanın matematik konumu tanımlanırken, aşağıdakilerden hangisi kullanılmaz?
A) 10° Kuzey enlemi
B) 10° Batı boylamı
C) 20° Doğu boylamı
D) 20° Güney enlemi
E) 30° Kuzey enlemi
Çözüm:
Coğrafi koordinatlar belirlenirken uç sınırlardan geçen paralel ve meridyen çizgileri alınır.
Yanıt A
Enlem
Dünya üzerindeki bir yerin Ekvatora olan uzaklığının derece (°), dakika (ı) saniye (ıı) cinsinden olan değerine denir.
Örneğin;
İstanbul 41° 00ı 16ıı kuzey enleminde yer alır.
Paralel
Ekvatora paralel olarak çizildiği düşünülen hayali çemberlerdir.
Paralellerin özellikleri
- Başlangıç paraleli ve en geniş paralel dairesi Ekvatordur.
- Ekvatordan kutuplara gidildikçe paralellerin çevreleri kısalır.
Uyarı:Bu özelliğin nedeni Dünyanın küresel şekle sahip olmasıdır.
- 90 tanesi güney 90 tanesi Kuzey yarımkürede olmak üzere toplam 180 tanedir.
- Paraleller arasındaki uzaklık heryerde 111 km’dir.
- Tam çemberlerdir
- Doğu batı yönünde uzanırlar.
- Meridyenleri dik keserler.
- Kutuplara doğru numaraları (dereceleri) büyür.
- Paralellerin arasındaki uzaklıktan yararlanarak çeşitli hesaplamalar yapılabilir.
Örnek:
Aynı meridyen üzerinde bulunan X ve Y noktaları arasındaki uzaklık 6438 km’dir.
X noktası Ekvator üzerinde olduğuna göre, Y noktası hangi paralel dairesi üzerinde yer alır?
A) 26 B) 32 C) 44 D) 58 E) 65
Çözüm:
Paraleller arası mesafe 111 km olduğuna göre; 6438 ÷ 111 = 58 X ve Y arasındaki paralel sayısıdır. X Ekvator üzerinde olduğuna Y 58° paralelindedir.
Yanıt D
Örnek:
Aynı boylam üzerinde bulanan A – B kentleri arasında 2775 km bulunmaktadır.
A kenti 16° Kuzey paralelinde olduğuna göre B kentinin paraleli aşağadakilerden hangisidir?
A) 9° Güney
B) 25° Kuzey
C) 25° Güney
D) 41° Güney
E) 66° 33 Kuzey
Çözüm:
Her paralel arası 111 km olduğu için 2775 ÷111 = 25 paralel farkı var.
A kenti 16° Kuzey paralelinde bulunduğuna göre B kenti buranın 25° kuzeyindeki 41° kuzey paralelinde veya 25° güneyindeki 9° Güney paralelinde yer alır.
Yanıt A
- Bazı paralel dairelerinin özel adları vardır;
- Ekvatorla dönencelerin arasındaki enlemlere alçak enlemler, dönencelerle kutup daireleri arasındaki enlemlere orta enlemler kutup daireleriyle kutup noktaları arasındaki enlemlere ise yüksek enlemler adı verilir.
Uyarı:Kuzey – Güney doğrultusuda geniş alanlar kaplayan (enlem farkı fazla olan) bölgelerde iklim çeşitliliği, bitki örtüsü çeşitliliği, yetiştirilen ürün çeşitlilikleri fazla olur. Doğu – batı yönünde geniş olan bölgelerde ise yerel saat farkları fazla olur ve birden fazla ortak saat kullanılır.
Enlemin Etkileri
- Güneş ışınlarının düşme açısını etkiler. Buna bağlı olarak Güneşin düşme açısı ekvatordan kutuplara gidildikçe küçülür.
Uyarı:Güneşin düşme açısı Dünyanın günlük hareketine, yıllık harekete, eğim ve bakı durumuna göre de değişir.
- Ekvatordan kutuplara gidildikçe Güneşin düşme açısı küçüldüğü için gölge boyları kutuplara gidildikçe uzamaktadır.
- Enlem deniz suyu sıcaklıklarını ve buharlaşmayı etkileyerek deniz suyu tuzluğunu etkiler.
Sıcaklığın ekvatordan kutuplara doğru azalması kalıcı kar sınırını ekvatordan kutuplara doğru azaltır. Ekvatoral bölgelde 4500 – 5000 m’de başlayan kalıcı kar sınırı orta kuşakta 2000 – 2500 m’de kutup kuşağında ise 0 m’den itibaren başlar.
Örnek:
Aşağıdaki şekilde Kuzey Yarım Küre’de kalıcı karlar ve kar yağışlarının alt sınırları enlemlere göre verilmiştir.
Yalnızca şekildeki bilgilere dayanarak aşağıdaki sonuçlardan hangisine ulaşılamaz?
A) 30° enleminden 70° enlemine gittikçe kar yağışlı gün sayısı artmaktadır.
B) Ekvatorda ortalama 2000 m den yüksek yerlerde kar yağışı görülebilir.
C) Kalıcı kar sınırı 70° enleminde deniz seviyesine inmektedir.
D) Kalıcı kar sınırı dağların güney yamaçlarında kuzey yamacına göre daha yüksektir.
E) 30° enlemi civarında kar yağışı sınırı deniz seviyesine inmektedir.
Çözüm:
Sorudaki şekle göre kalıcı karların alt sınırı enleme göre değişmektedir. Ekvator’da 2000 m yükseklikten sonra kar yağışı görülebilmektedir. Ekvator’da kalıcı kar 5000 m nin üzerinde görülür. Kalıcı karın alt sınırı 70° enleminde deniz seviyesine iner. Güney yamaçlarda kalıcı kar sınırı daha yüksektir. Ancak soruda kar yağışlı gün sayısıyla ilgili bir bilgi yoktur.
Yanıt A
- Bitkiler enlemden dolayı sıcaklık değişimlerine bağlı olarak Ekvatordan kutuplara doğru geniş yapraklı, karışık orman ve iğne yapraklı gibi farklı kuşaklar oluşturur.
Teşekkürler!!