Ekfiil (Ekeylem)

Mastar olarak bir anlamı olmayan, isim ve isim soylu sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem olarak kullandıran ve çekimlenmiş fiillere gelerek birleşik çekimli fiiller oluşturan “imek” fiiline denir.

Bu fiilin dört basit çekimi bulunur. Basit çekimli durumda sadece isim soylu sözcüklerde bulunur. Üç bildirme (haber), bir dilek kipi bulunan bu fiilin çekimini şu şekilde gösterebiliriz.

a. Bilinen Geçmiş Zaman (idi)

Öznenin önceden içinde bulunduğu bir oluşu bildirir.

Öğrenciydim                         (Öğrenci idi – m)

Öğrenciydin

Öğrenciydi

Öğrenciydik

Öğrenciydiniz

Öğrenciydiler

Sadece isme değil zamire, edata, tamlamalara da eklenebilir.

“Seni buraya çağıran bendim.” cümlesinde zamire,

“Dün biraz rahatsız gibiydi.” cümlesinde edata,

“Elinde taşıdığı paket, düğün hediyesiydi.” cümlesinde isim tamlamasına,

“yeni aldığım ev bahçeli bir evdi.” cümlesinde sıfat tamlamasına gelerek onlara zaman anlamı kazandıran “-di” ekleri hep ekfiildir.

b. Öğrenilen Geçmiş Zaman (imiş)

Öznenin başkasından duyulan bir oluş içinde bulunduğunu gösterir.

Doktormuşum                          (Doktor imiş – im)

Doktormuşsun

Doktormuş

Doktormuşuz

Doktormuşsunuz

Doktormuşlar

Bu da zamire, edata vs. eklenebilir.

c. Şart Kipi (ise)

Hastaysam                                 (Hasta ise – m)

Hastaysan

Hastaysa

Hastaysak

Hastaysanız

Hastaysalar

şeklinde çekimlenir ve isim soylu söcüklere şart anlamı yükler.

d. Geniş Zaman

Bu zaman çekiminde ekfiil diğer çekimlerinde olduğu kadar belirgin değildir. Diğerleri, eklendiği sözcükten “idi”, “imiş”, “ise” diye ayrılabileceği halde, geniş zamanda ayrılmaz.

Ben şair – im

Sen şair – sin

O şair(dir)

Biz şair – iz

Siz şair – siniz

Onlar şairler(şairdirler)

“Sensin beni hasta eden.” cümlesinde zamire,

“Sen tam bana göresin.” cümlesinde edata,

“Elmaların en iyisi Amasya elmasıdır.” cümlesinde isim tamlamasına gelmiş ve onları yüklem yapmıştır.

Ekfiilin Olumsuzu

Ekfiille çekimlenmiş sözcükler “değil” edatıyla olumsuz yapılır.

Öğretmendim

Doktormuş

Hastaysa

Şairim

Öğretmen değildim.

Doktur değilmiş.

Hasta değilse.

Şair değilim.

örneklerinde ekfiilin olumsuz çekimi görülmektedir. Diğer fiillerin “-ma, -me” ile, ekfiilin “değil” ile olumsuz yapılması, ekfiilin bulunmasını oldukça kolaylaştırır.

“Karnım iki gündür açtı.”

“Kapıyı ardına kadar açtı.” cümlelerinde altı çizili sözcüklerden hangisinin ekfiil aldığını bulmak için cümleleri olumsuz yaparız.

“Karnı iki gündür açmadı.” olmayıp

“aç değildi.” olacağına göre birincide ekfiil kullanılmıştır.

“Beni aramış doktorum.”

“İki yıldır doktorum.” cümlelerinde de benzer ekler görülüyor. Ayrı yöntemle bunu da ayırabiliriz.

“Beni aramış doktor değilim.” denmez, ancak “İki yıldır doktor değilim.” olur. Öyleyse ikinci cümledeki, ekeylemdir.

Burada “değil” edatının zaman eklerinden önce geldiğini de söyleyelim. Yani “hastaydı” sözü “hastaydı değil” şeklinde olumsuz yapılmaz; “hasta değildi” şeklinde yapılır.

Ekfiilin Soru Şekli

Bu fiilin soru şekli de diğer fiillerde olduğu gibi “mi” ile yapılır. “mi” sözü isimle ekfiil arasına girerek kullanılır.

Öğretmendim

Doktormuş

Şairim 

Öğretmen miydim?

Doktor muymuş?

Şair miyim?

Ekfiilin geniş zamanında kullanılan ekler çekimlenmiş fiillerden sonra gelmez. Ancak üçüncü tekil şahısta kullanılan “-dir” eki çekimli fiillerden sonra gelerek onlara ihtimal ya da kesinlik anlamı katabilir. Bu görevi üstlendiğinde bu ekin adı bildirme eki olur.

|» Sözcük Türleri Sayfasına Dön! « |

not: İçerik, internetten alıntılanarak derlenmiştir…