Ekler

Sözcüklere eklenerek yeni sözcükler türeten yahut cümle içerisinde sözcüklere görev yükleyen anlamsız ses birliklerine “ek” denir.
Ekler, görevleri bakımından ikiye ayrılır:
1. Çekim eki
2. Yapım eki

1. Çekim Eki
Sözcüğe cümle içerisinde görev yükleyen, söz- cüğün anlamını değiştirmeyen eklerdir.
a. İsim Çekim Ekleri
Hâl ekleri

→ –i hâli (Belirtme Hâli) Sözcüğe işaret anlamı verir. Kapıyı gösterdi.
→ –e hâli (Yönelme Hâli) Yönelme anlamı verir. Kapıya yöneldi.
→ –de hâli (Bulunma Hâli) Bulunma anlamı verir.Evde kaldım.
→ –den hâli (Ayrılma Hâli) Ayrılma anlamı verir.Evden ayrıldım.

İbrahim, hâl ekleriyle ilgili haberi okumuştur. Gazetedeki cümlelerden birinden hâl ekinin bulun- madığını görüp bu cümleyi defterine yazacaktır.Buna göre, hangi cümleyi defterine yazmalıdır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

A seçeneğinde “huyun–dan”, B seçeneğinde “yanında”,D seçeneğinde “yarın–a”, sözcükleri hâl eki almışken C seçeneğinde hâl eki almış sözcük yoktur.
Yanıt C

“Ev” kelimesi, hangi cümlede hâl eki almamıştır?

A) Kuvvetli fırtınada bağ evi yıkıldı. B) Koltuk takımlarını evine taşıdı.
C) Evi, baştan aşağı yeniden boyadı. D) Evini değiştirmeye karar verdi.
1992 DPY

B seçeneğindeki “evine” sözcüğünde yönelm hâli vardır. C seçeneğindeki “evi” sözcüğünde belirtme hâli vardır; çünkü “–i” eki sahiplik bildir memektedir. D seçeneğindeki “evini” sözcüğün- de de belirtme hâli vardır. Fakat A seçeneğinde ki “evi” sözcüğündeki “–i eki sahiplik anlamı kat- tığı için iyelik eki olarak kullanılmıştır.
Yanıt A

Eşitlik eki (ce, –ca)
Eklendiği sözcüğün içerdiği kavrama “yakınlık” anlamı katar.
→ uzunca yol → uzuna yakın
→ genişçe oda → genişe yakın
Eşitlik eki “yakınlık” anlamı dışında farklı yan anlamlar da taşır.
– Bence her şey bitmiştir. → “Göre” anlamı taşır.
– Boyca benden kısaydı. → “Bakımından” anla- mı taşır.
– İnsanca davranmalısın. → “Gibilik, görelik” an- lamı taşır.

Tamlayan eki → (–ın, nın)
– kitabın sayfası
– kapı–nın kolu

İyelik eki
Eklendiği sözcüğe aitlik anlamı katar.
(Benim) kitap–ım → kitabım
(Senin) kitap–ın → kitabın
(Onun) kitap–ı Ş → kitabı
(Bizim) kitap–ımız → kitabımız
(Sizin) kitap–ınız → kitabınız
(Onların) kitap–ları → kitapları


Yukarıdaki tahtada bulunan cümlelerin hangisinde iyelik eki kullanılmamıştır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

2. cümlede “gözlerim” 3. cümlede “sözlerin” 4. cümlede “evleri” sözcüklerinde iyelik eki vardır.1. cümlede “yaptım” kelimesi bir eylemdir. İyelik ekleri isme eklenir. Dolayısıyla buradaki ek iyelik eki değildir.
Yanıt A

Altı çizili kelimelerin hangisinde iyelik eki yoktur?
A) Babam bana kalem aldı.
B) Annesi, Ayşe'yi yıkadı.
C) Kitabı okuyup bitirdim.
D) Evleri karşı tepededir.
1996 DPY–A

İyelik eki alan sözcükler sahiplik anlamı bildirir ve bu sözcüklerin başına “benim, senin, onun, bizim, sizin,onların” sözcükleri getirilebilir. Bu nedenle A seçeneğindeki “babam”, B seçeneğindeki “annem”, D seçeneğindeki “evleri” sözcüklerinde iyelik eki vardır. Fakat C seçeneğin- deki “kitabı” sözcüğü iyelik ekini değil, belirtme hâl ekini almıştır.
Yanıt C

Çokluk eki (–lar, –ler)
Sözcüklere çokluk anlamı veren ektir. Evler, köyler, gençler, hisler…

“–ler” çokluk eki “–gil” yapım ekinin yerine de kullanılabilir.
Aligil → Aliler
Annemgil → Annemler
Bu ek sözcüğe çokluk anlamının dışında başka anlamlar da katar.
Dağlar kadar derdi var.(Abartma)
Memlekette nice Mustafa Kemal'ler vardır. (Benzerlik)
Teyzemlere akşama gideceğiz.(Aile)
Türkler, tarihte birçok başarı elde etmiş.(Soy)
On sekiz yaşlarında görünüyordu. (Yaklaşıklık)

Kamyonun hareket etmesi için kasasındaki çok- luk eki kullanılmayan bölümün indirilmesi gerek- mektedir.Buna göre hangi bölüm indirilmelidir?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

A seçeneğinde “insanlar”, C seçeneğinde alçak- ları, ve D seçeneğinde “Hislerime” sözcükleri, çoğul eki almıştır; fakat B seçeneğinde çoğul eki almış bir sözcük yoktur. “Sular” sözcüğü, ise “sulamak” fiilinin geniş zaman çekimidir.
Yanıt B

“–ler,–lar” eki aşağıdaki cümlelerin hangisin- de eklendiği kelimeye “abartma” anlamı katmıştır?
A) Öğrencilik yıllarımız çok tatlı geçti.
B) Hasta çocuk, gece boyunca ateşler içinde yattı. C) Kırkpınar yağlı güreşlerine ünlü pehlivanlar da
katıldılar.
D) Koca koca adamlar, seslerini hiç çıkarmadılar.
1995 DPY

“–lar” eki A seçeneğinde çoğul anlamı katmıştır. C ve D seçeneklerindeki “–ler, –lar” ekleriyse isimlere gelip çoğul eki olarak, fiillere gelip şahıs eki olarak kullanılmıştır. B seçeneğindeki “ateş- ler” sözcüğündeyse “–ler” eki abartma anlamı katmıştır; çünkü hastanın ateşinin yüksek oldu-
ğu belirtilmek istenmiştir.
Yanıt B

İlgi Zamiri Eki
İlgi zamiri eki “ki”‘dir. Bu ek aitlik eki olarak da bi- linir. Belirtili isim tamlamalarında, tamlananın yerine kullanılır.Onunki → Onun kitabı Ali'ninki → Ali'nin arabası

b.Fiil Çekim Ekleri
Fiillere gelerek fiillerin kim tarafından ne zaman yapıldığını bildiren eklerdir

Kip ekleri

a) Haber Kipleri
→ Şimdiki zaman; –yor yapıyor, geliyor, gidiyor…
→ Gelecek zaman: –ecek, –acak gelecek, gidecek, görecek …
→ Geniş zaman: –r, –ar, –er, –ır, –ir, –ur, –ür
→ Görülen geçmiş zaman: –dı, –di, –du, –dü;–tı, –ti, –tu, –tü;geldi, gitti, okudu, gördü …
→ Öğrenilen geçmiş zaman: –mış, –miş, –muş, –müş;gelmiş, gitmiş, okumuş, görmüş …

b) Dilek Kipleri
→ Gereklilik kipi: –malı, –meli gelmeli, görmeli, okumalı, bilmeli
→ İstek kipi: –e, –a gele, gide, göre, bile
→ Dilek şart kipi: –se, –sa gelse, gitse, görse, bilse
→ emir kipi: Eki yoktur. gel, git, gör, gelin, görün

Haber kipleri fiilin gerçekleşme zamanını bildirirler. Dilek kiplerinde ise zaman anlamı yoktur.

Kişi ekleri
Eylemin kim tarafından yapıldığını bildiren eklerdir. Sadece fiillere eklenir.
1. Teklik → (i)m 1. Çokluk → (i)z
2. Teklik → s(i)n 2. Çokluk → s(i)n(i)z
3. Teklik → – 3. Çokluk → l(a)r
Görecek – im → göreceğim
Görecek – sin → göreceksin
Görecek → görecek
Görecek – iz → göreceğiz
Görecek – siniz → göreceksiniz
Görecek – ler → görecekler

Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemin- de gelecek zaman eki kullanılmamıştır?
A) Ay sonu, tatil için Kanarya Adaları'na gidiyo- rum.
B) Hakikati elbet bir gün göreceksin.
C) O da benimle gelecek.
D) Öğretmen bu sınavda zor sorular soracak.

B, C ve D seçeneklerindeki fiiller gelecek zaman eki olan “–ecek, –acak” eklerini almıştır. Fakat A seçeneğindeki “gidiyorum” eylemi şimdiki za- man eki olan “–yor” ekini almıştır.
Yanıt A

2. Yapım Ekleri
Eklendiği sözcüğün yapısını ve anlamını değiştiren eklere yapım ekleri denir.
Örnek:
– göz – sözcüğünü inceleyelim.
– göz → görme organı
– göz – lük → göze takılan nesne
– göz – lük – çü → gözlük satan kişi
Yapım ekleri dört bölümde incelenir:

a. İsimden İsim Yapma Eki
Eklendiği isimlerden yeni bir isim türeten ekler- dir. En çok kullanılan isimden isim yapma ekleri şunlardır:
“–lı/–li, –lık/–lik, –sız/–siz, –cı/–çı, –cıl/–cil
–ncı/–nci, –ar/–er, –daş/–taş, –z …”
Örnek:

b. İsimden Fiil Yapma Eki
Eklendiği isimlerden fiil türeten eklerdir. En çok kullanılan isimden fiil yapan ekler:
“–ı, –la/–le, –ar/–er, –a/–e, –sa/–se, –laş/–leş,
–lan/–len, imse…”
az → az –(a)l → az–(ı)msa güzel → güzel–leş
kan → kan–a → kan–lan
hız → hız –lan

c. Fiilden Fiil Yapım Eki
Eklendiği fiil kök yahut gövdelerinden fiil türeten eklerdir. En sık kullanılan fiilden fiil yapma ekleri:
“–dır/–dir/–dur/–dür, –t, –n, –l, –ş, –mse, –ala/–ele …”
oyna → oyna–t, tut → tut–(u)n, gör → gör–(ü)ş sev → sev–dir, bil → bil–(i)n, kov → kov–ala

d. Fiilden İsim Yapma Eki
Eklendiği fiillerden isim türeten eklerdir. Fiilden isim yapmak için,
“–ı/–i/–u/–ü, –ıcı/–ici, –gı/–kı, –gın/–kın, –k, –a,–im”
tut → tut–ku → tut–kun, al → al–ıcı yaz → yaz–ı → yaz–gı, bil → bil –(i)m büyü → büyü–k, soğu → soğu–k

Aşağıdakilerden hangisinde altı çizili kelime aldığı ek sebebiyle yeni bir anlam kazanma- mıştır?
A) Üzerindeki kirli elbiseyi çıkarıp çamaşır sepetine attı.
B) Toplantılarına tam vaktinde gider, kimseyi bekletmezdi.
C) Portakal bahçesi ile zeytinliğin arasına beyaz bir ev vardır.
D) Aceleci davranışlarımdan dolayı herkesi telaşlandırmışım.

A seçeneğindeki; kir : “Herhangi bir şeyin üze- rinde oluşan pislik” anlamındayken kirli : “pis olan; leke, toz ile kaplı olan” anlamındadır.zeytinlik : “zeytin yetiştirilen alan” anlamdadır.D seçeneğinde; acele : “Hızlı yapılan” iken aceleci : “Hızlı davranan kişi” anlamındadır.Oysa, B seçeneğindeki vakit sözcüğünün anla- mı değişmemiştir.
Yanıt C