Endokrin (Hormonal) sistem
- Endokrin sistem, endokrin bezlerden oluşmuştur. Salgılarına hormon denir.
Hormon
- Özelleşmiş hücreler veya endokrin bezler tarafından sentezlenen, başka doku veya organlara taşınarak oradaki işlevleri düzenleyen uyarıcı maddelerdir.
Hormonların Özellikleri
- Fizyolojik düzenleyicidirler.
- Etkinliklerini çok düşük oranda bile gösterirler.
- Hayvanlarda iç salgı bezi (endokrin bez) tarafından salgılanırlar. Bitkilerde endokrin bez yoktur.
- Hayvanlarda kan ile, bitkilerde hücreler arası difüzyon ve şoem borularıyla taşınır.
- Sadece hedef dokuları ya da organları uyararak etkide bulunur.
- Az (hipo) veya fazla (hiper) salgılanmaları halinde çeşitli metabolik ve morfolojik (dış görünüş) hastalıklara neden olurlar.
- Vücudun iç dengesinin (homeostasi) kurulmasında görev alırlar.
ÖRNEK:
İnsan vücudundaki hormonların miktarlarını belirlemek amacıyla, yaygın olarak aşağıdakilerden hangisi incelenmektedir?
A)Kan B)Dışkı C)Tükrük D) Gözyaşı E) Deri döküntüsü
1992 ÖSS
ÇÖZÜM:
İnsan vücudunda hormonlar kan ile taşınır. Dolayısıyla vücuttaki hormon miktarını belirlemek amacıyla kan incelenir. Hormanlar, büyüme, farklılaşma, üreme, yaraların tamiri,hücre zarı madde alışverişi, organizmadaki sıvıların pH' ı, osmotik basınç düzenlenmesinde rol oynayan organik maddelerdir. Hormonlar sinir sistemiyle beraber koordinasyon sağlarlar.
Yanıt A
- Hormonların salgılanmasının düzenlenmesinde “feedback (geri besleme)” rol oynar. feed back mekanizması iki şekilde çalışabilir.
- Birinci tipte, bir endokrin bez tarafından salgılanan hormon,bir organa etki ederek, bu organ hücrelerinin kana bir madde vermesine sebep olur.
- Sonuçta kanda hormonla ilgili maddenin miktarı artar.
- Kanda meydana gelen bu değişiklik endokrin bezi etkileyerek, bu bezin hormon sayısını azaltır. Buna negatif feedback adı verilir.
Örneğin,
Kanda tiroksin miktarı düşerse hipofiz bezi etkilenerek tiroit uyarıcı hormonun (TSH) miktarını arttırır. TSH, kanla birlikte tiroit bezine gelerek tiroksin hormonunun yapımını hızlandırır. Kanda tiroksin normal düzeye gelir. Bu dengelemeden sonra hipofiz bezinin TSH salgılaması durur. Kandaki tiroksin miktarı ayarlanmış olur.
Bir hormonun yol açtığı değişimlerin, bu hormonun ya da diğer bazı hormonların salgılanmasını arttırmasına pozitif feedback denir.
Örneğin,
Pankreasın salgıladığı insülin, vücuttaki hücrelerin glikoz kullanımını arttırır ve kan şekerinin düşmesine neden olur.
Kanda meydana gelen bu değişiklik, karaciğerde bulunan glikojenin glikoza dönüşümünü teşvik eder ve kandaki glikoz seviyesinin artmasını sağlayan pankreasın diğer hormonu olan glukagon salgısının artmasını sağlar. Kan şekeri tekrar normale döner.
