Eşeye Bağlı Kalıtım konu Anlatımı
1. Drosophila melanogaster (Sirke sinegi) de X e Bağlı Kalıtım
Drosophila melanogaster 2n = 8 kromozomludur. Dişiler 6 + XX, erkekler ise 6 + XY kromozomlarına sahiptir. Y kromozomunda eşeyi belirleyen genlerin dışında somatik karakterlerle ilgili genler hemen hiç bulunmaz. Bundan dolayı bu türde eşeye bağlı kalıtım X e bağlı kalıtım ile aynı anlamdadır.
Drosophila melanogaster' de göz rengi ile ilgili gen X kromozomunda taşınır. Kırmızı ve beyaz olmak üzere iki çeşit fenotip vardır. Kırmızı göz geni baskın, beyaz göz geni ise çekiniktir.
Örnek:
Homozigotken öldürücü olan çekinik bir geni, X kromozom çiftinin birinde taşıyan normal fenotipli bir dişi sirkesineği ile normal bir erkek sirkesineği çaprazlandığında, meydana gelebilecek dişi ve erkek yavrulardaki ölüm oranı aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir?
Çözüm:
Sirke sineklerinde dişilerin eşey kromozomları XX, erkeklerin eşey kromozomları XY dir.
a => Homozigot durumda öldürücü olan çekinik gen
A => Normal fenotipe neden olan baskın gen
2. İnsanda Eşeye Bağlı Kalıtım
İnsanlarda kromozom sayısı 2n = 46 dır. Bu kromozomlardan bir çifti gonozom, 22 çifti ise otozomdur.
İnsanlarda eşey belirlenmesi XX – XY yöntemi ile olur.
Bazı özellikler sadece X kromozomunda taşınır, bazı özellikler sadece Y kromozomunda taşınır. Bazı özelliklerle ilgili allel genler hem X de Y kromozomunda bulunur.
1. X e Bağlı Kalıtım
X kromozomunun Y kromozomu ile homolog olmayan bölgesinde taşınan karakterler X e bağlı kalıtım gösterir. Renk körlüğü ve hemofili bu karakterlere örnek verilebilir.
Renk Körlüğü
Renk körü bireyler kırmızı ve yeşil renkleri ayırt edemezler. Normal görme geni, renk körlüğü genine baskındır.
R : Normal görme geni
r : Renk körlüğü geni
Hemofili
X kromozomu üzerinde çekinik bir gen ile aktarılır. Renk körlüğünden farklı olarak bu gen öldürücüdür.
Hemofili, kanın pıhtılaşmaması hastalığıdır. Yaralanma veya kanamalarda hemofili hastaları kan kaybından ölebilerler.
H : Normal pıhtılaşma geni
h : Hemofili geni
Örnek:
Bazı bireyleri numaralanmış olan aşağıdaki soyağacı, bir ailedeki bireylerin, X kromozomunda, çekinik bir allelle taşınan bir özellikle ilgili fenotiplerini göstermektedir.
Buna göre, bu bireylerin genotipleriyle ilgili,
I. 2. bireyde, özellikle ilgili allellerden biri baskındır.
II. 3. bireye, özellikle ilgili allel 1. bireyden geçer.
III. 4. bireye 1. ve 2. bireylerden özellikle ilgili farklı alleller geçmiştir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) YalnızI B)YalnızII C)Yalnız III D) I ve III E) II ve III
Çözüm:
Erkek çocuklara anneden X, babadan Y kromozomu gelir. Buna göre 3 numaralı bireye X'a kromozomu 2 numaralı bireyden, Y kromozomu 1 numaralı bireyden gelmiştir. Kız çocuklara X kromozomlarından biri anneden, diğeri babadan gelir. 4 numaralı bireydeki XA kromozomu anneden, Xa kromozomu babadan gelmiştir.
Yanıt D
Örnek:
X kromozomunda taşınan çekinik bir özelliğin kalıtım şeması aşağıdaki soyağacında verilmiştir.
K, L, M bireylerinin 1, 2, 3 numarayla gösterilen bireylerle yapacakları evliliklerden olacak çocuklarda, bu özellikle ilgili,
I. K nın evliliğinden doğacak kız çocukların hiçbirinde bu özellik görülmez.
II. L nin evliliğinden doğacak erkek çocukların hepsinde bu özellik görülür.
III. L nin evliliğinden doğacak kız çocukların hepsi bu özellik yönünden taşıyıcıdır.
IV. M nin evliliğinden doğacak erkek çocukların hiçbirinde bu özellik görülmez.
yorumlarından hangilerinin doğruluğu kesin değildir?
A) YalnızII B)YalnızIV C)I ve II D) I ve III E) III ve IV
Çözüm:
K nın evliliğinden doğacak kız çocukların hepsi babasından XA kromozomunu alacağı için baskın fenotipte olurlar. L nin evliliğinden doğacak erkek çocukların hepsi annesinden Xa kromozomunu, babasından Y kromozomunu alacağı için çekinik fenotipte olurlar. L nin evliliğinden doğacak kız çocuklara babadan daima XA kromozomu, anneden Xa kromozomu geçeceği için taşıyıcı olurlar.
Erkek çocuklara X kromozomu anneden geçer. Buna göre M bireyinden erkek çocuklara ya XA ya da Xa kromozomu geçer. Buna göre bireyin erkek çocuklarında bu özelliğin görülme olasılığı % 50 dir.
Yanıt B
Örnek:
Aşağıdaki soy ağacında X e bağlı çekinik bir özelliğin kalıtımı gösterilmiştir.
Buna göre, soy ağacındaki bireylerden hangilerinin bu özellik bakımından genotipi kesin olarak söylenemez?
A) 1. ve 3. B) 2. ve 4. C) 3. ve 4. D) 4. ve 6. E) 6. ve 7.
Çözüm:
X e bağlı çekinik kalıtılan bir özellik Xa şeklinde gösteriliyor.Hasta birey Xa genini 1. bireyden alır. 7. birey dişi olduğundan 5. bireyden Xa geni alır. 6. bireyden ise XA geni alır. 4 ve 6. bireylerin genotipleri XAXA veya XAXa dır kesin bilinemez.
Yanıt D
