Fiziki Faktörler Konu Anlatımı

İklim

Bitkilerin doğal ortamda gelişmesi ve büyümesi için belirli bir sıcaklığa ihtiyaç vardır. Çoğu bitki türü için sınırlayıcı en alt ve enüst sıcaklık –40°C ile +40°C arasındadır.Bitkiler farklı sıcaklık isteklerine bağlı olarak Ekvator’dan kutuplara ve deniz seviyesinden yükseklere doğru sıralanmıştır.

Örnek:

Yandaki grafik, Karadeniz bölgesinin denize bakan yamaçlarında orman katlarını göstermektedir. Bu yamaçlara düşen yağış miktarının yeterli olduğu göz önüne alınırsa, ağaç cinsinde görülen bu farklılaşma ne ile açıklanabilir?
A) Sıcaklık değişmesiyle
B) Toprak çeşidiyle
C) Toprak derinliğiyle
D) Denize olan uzaklıkla
E) Yamaçtaki eğim değişmeleriyle

Çözüm:
Yükselti arttıkça sıcaklık azaldığından, daha yüksek yamaçlarda ısı kaybını azaltan iğne yapraklı türlere geçiş olur.
Yanıt A

Örnek:
Aşağıdaki tabloda iklim tiplerine göre, bazı doğal bitki örtülerinin yetiştikleri yükselti aralıkları metre cinsinden verilmiştir.

Bu bilgilere dayanarak, tabloda verilen doğal bitki örtüleri, iklim tipleri ve yükselti aralıkları için aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?
A) Dağ çayırı ve iğne yapraklı orman, verilen iklim tiplerinin tümünde görülebilir.
B) Belli bir doğal bitki örtüsünün yetişme sınırı, Ekvatoral iklim bölgesine yaklaşıldıkça yükselir.
C) Belli bir doğal bitki örtüsünün yetişmesi için uygun koşullar, farklı iklim tiplerinde farklı yükselti aralıklarında bulunur.
D) Belli bir doğal bitki örtüsünün görüldüğü yükselti aralıkları, bazı iklim tiplerinde bir ölçüde örtüşür.
E) Karışık ormanın, ortak kuşak karasal ve subtropikal iklim tiplerinde görülmemesi aynı nedene bağlıdır.

Çözüm:
Dağ çayırları ve iğne yapraklı orman sınırının Ekvator’a doğru yükseğe çıkması güneş şıınlarının düşme açısıyla ilgilidir. Orta kuşakta, karasal iklim alanlarında karışık orman bulunması enlemle ilgili değil deniz etkisine kapalı olduğundan sıcaklığın düşük oluşuyla ilgilidir.
Yanıt E

Su, bitkiler için yaşamsal önem taşır. Bitkiler ihtiyaç duydukları suyu yağış, hava ve toprağın neminden alırlar.
Bitkiler yapılarında bulunması gereken su miktarını sağlayamazlarsa yaşamsal fonksiyonlarını yitirirler.

Bitkilerin yeryüzüne dağılışı, hayvanların dağılışını doğrudan etkiler. Her iklim kuşağında bulunan bitki örtüsünün, kendine özgü hayvan toplulukları vardır.

Sıcaklık ve nemin azaldığı yerlerde hayvan ve bitki türleri azalış gösterir.

Bitki ve hayvan türleri yaşamlarını sürdürebilmek için bulundukları ortamın iklim koşullarına uyum sağlamak (adaptasyon) zorundadır. Dünyanın farklı bölgelerinde adaptasyon nasıl gerçekleşir, örnekleyelim.

Tropikal Yağmur Ormanları

Tropikal yağmur ormanları Ekvatoral kuşağın uzun boylu, geniş (yayvan) yapraklı ve sık ağaçlarından oluşur. Yapraklarını dökmezler yılboyunca yeşil kalır.

Sürekli ve bol yağış ile yüksek sıcaklık yağmur ormanlarının oluşmasını sağlamıştır.

Not:Ekvatoral yağmur ormanları dünyanın en zengin doğal yaşam alanlarıdır. Yeryüzündeki bitki ve hayvan türlerinin %70’ini barındırır.

Çöller

Tropikal (sıcak) Çöller: Aşırı kuraklık ve yüksek sıcaklığa sahiptir.

Yüksek sıcaklık ve yağış azlığı bitki ve hayvan yaşamını sınırlandırmıştır. Bu nedenle çöller bitki ve hayvan türleri bakımından fakirdir.

Çöllerde suyun azlığı bitkiler ve hayvanlar için en önemli sorundur.

Kutup (soğuk) Çölleri: buzlarla kaplı olduğu için yağış alan kıyı kesimleri dışındaki yerlerde bitki ve hayvan yaşamı yoktur.

Kutuplarda yaşayan hayvanlar düşüksıcaklıklara ve besin yetersizliğine uyum sağlamak zorundadır. Bu yüzden derileri kalın ve yağlıdır.

Yer Şekileri

Yer şekillerinin engebeli olduğu dağlık bölgelerde, birbirine çok yakın alanlarda görülen iklim farklılığı, canlı yaşamı üzerinde de çeşitliliklere neden olmuştur. Dağların denize bakan yamaçlarında ılıman iklim koşullarına bağlı olarak tür çeşitliliği fazla iken, içe bakan yamaçlarda azdır.

Örneğin;
Toroslar ve Kuzey Anadolu sıradağlarının kuzey ve güney kesimleri farklı bitki türlerinin yayıldığı yerlerdir. Kara ve denizlerin dağılımı, canlıların yeryüzüne yayılışını etkiler. Denizler karalarda yaşayan canlılar için, karalar ise denizlerde yaşayan canlılar için yayılmaya engeldir.

Boğazlar, kanallar ve geçitler kara ve denizler arasında canlı türlerinin geçişine imkan sağlayabilir.

Örneğin;
Süveyş kanalının açılmasıyla Akdeniz, Kızıldeniz ve Hint okyanusu arasında bitki ve hayvan türü geçişleri olmuştur.

Toprak

Toprağın fiziksel yapısı, kimyasal özellikleri, nem, sıcaklık ve canlı organizmalar bitki ve hayvanların yaşam alanı seçimlerinde etkili olur.