Genetik Şifre ve Protein Sentezi

DNA daki nükleotid dizilimi genetik şifreyi oluşturur. Hücrede gerçekleşen olaylar bu genetik şifreye göre düzenlenir.
Doğada 20 çeşit aminoasit vardır. Bu durumda her birine bir tane olmak üzere en az 20 çeşit şifreye ihtiyaç vardır. DNA nın yapısına katılabilen dört çeşit nükleotid vardır.
Bu nükleotidlerden her biri bir aminoasiti şifreleseydi, o zaman 16 çeşit aminoasitin şifresi olmayacaktı. Dört farklı nükleotid ikişerli gruplandırılarak bir şifre oluştursalardı 42 = 16 farklı şifre elde edilirdi. Bu durumda da 4 aminoasit çeşidinin genetik şifresi olmazdı. Nükleotidlerle üçlü kombinasyonlar oluşturulursa 43 = 64 farklı şifre elde edilir. Bu durumda şifreler 20 çeşit aminoasit için fazlasıyla yeter.

DNA daki üçlü baz dizilerine genetik kod (genetik şifre) denir.

DNA da her aminoasite karşılık gelen en az bir genetik kod vardır. Genetik şifre mRNA ya aktarılarak protein sentezinde kullanılır.
mRNA da DNA daki kodlara karşılık gelen üçlü nükleotid dizilerine kodon denir.
tRNA da, mRNA daki kodonlara karşılık gelen üçlü nükleotid dizilerine antikodon denir.

64 çeşit kodondan 61 tanesinin aminoasit karşılığı vardır. Doğada 20 çeşit aminoasit olduğundan, 61 anlamlı kodon olması bazı aminoasitlerin birden fazla kodonu olduğunu gösterir.
3 çeşit kodonun aminoasit karşılığı yoktur. Bunlar protein sentezinde bitiş sinyali verir. Bunlar UAA, UGA, UAG kodonlarıdır. Bu kodonlar proteine aminoasit ilave ettirmeyip
sentezi durdururlar. mRNA da ilk kodon protein sentezine başlama kodonudur. Her mRNA da başlama kodonu AUG dir. Bu kodondan önceki kodonlar okunmaz.

NOT: 3 nükleotid = 1 kod = 1 kodon = 1 antikodon = 1 aminoasit

ÖRNEK:Bir bireyin kalıtsal yapısını oluşturan yapısal ve işlevsel alt birimler basitten karmaşığa doğru sıralandığında, dördüncü sırada aşağıdakilerden hangisi bulunur?
A) Gen B) Nükleotid C) Organik baz D) Kromozom E) Üçlü şifre
1992 ÖYS

ÇÖZÜM:1 nükleotid = Fosfat + fieker + Organik baz
3 nükleotid = Kod
Kod >Gen > Kromozom
Yanıt A