Tek başına anlamı olan ve cümle kuruluşunda görevi bulunan anlatım birimlerinin en küçüğüne sözcük (kelime) denir.
Sözcükler, anlaşmamızı sağlayan bir araçtır. Sözcükleri bir düzen içinde bir araya getirerek cümleleri oluştururuz. Kullandığımız sözcükler oluşturduğumuz cümlelere göre farklı farklı anlamlar kazanabilir.

1. Gerçek Anlam (Temel Anlam)

Sözcüğün aklımıza gelen ilk anlamına gerçek anlam denir. Sözcüğün tek başınayken taşıdığı anlamdır ve sözlükteki ilk anlamdır.

Örnek:

– Soğuk bir su alıp içmeye başladı. (soğuk: ısısı düşük olan, sıcak karşıtı)

– Uzak bir şehre taşınmışlar.
(uzak: gidilmesi çok süren, çok ötelerde bulunan)

– Kitaplarını boş bir kutuya yerleştirdi.
(boş: içinde üstende hiç kimse veya hiçbir şey bulunmayan)

ÖRNEK SORU:
Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerden hangisi gerçek anlamıyla kullanılmıştır?
A) Bana karşı davranışları oldukça soğuktu.
B) Ceyhan’ın tatlı suyu Akdeniz’in tuzlu sularına karışır.
C) Tatlı bir gülümseme gönül kazandırır.
D) Yalnız kalınca gurbet acı geldi.
ÇÖZÜM:
A seçeneğinde “soğuktu” , C seçeneğinde “tatlı”, D seçeneğinde “acı” sözcükleri gerçek anlamlarının dışında kullanılmıştır. Fakat B seçeneğindeki “tuzlu” sözcüğü, aklımıza gelen ilk anlamıyla, yani gerçek anlamıyla kullanılmıştır.
Yanıt B

ÖRNEK SORU:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili sözcük gerçek anlamıyla kullanılmıştır?

A) Herkes televizyondaki filme dalmıştı.
B) Bütün gün her yerde seni aradım.
C) Kardeşim bu aralar çok durgun.
D) Bu sıkıntıyı daha ne kadar çekeceğim.

ÇÖZÜM:
“Dalmıştı, durgun ve çekeceğim” sözcükleri aklımıza gelen ilk anlamlarıyla kullanılmadığı için bu sözcüklerin gerçek anlam taşıdığı söylenemez. “Aradım” sözcüğü aklımıza gelen ilk anlamıyla kullanılmıştır.
Yanıt B

2. Çok Anlamlılık

Sözcüklerin zaman içinde farklı nedenlerle değişik durumlar için kullanılması, bir sözcüğün birden fazla anlam taşımasına neden olmuştur.

Örnek:

– Elindeki koliyi yere bıraktı.
(Elde bulunan bir şeyi artık tutmamak)
– Pikniği önümüzdeki haftaya bıraktık.
(ertelemek)
– Oğluna bu binayı bıraktı. (miras kalmak)

ÖRNEK SORU:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “soğuk” sözcüğü diğerlerinden farklı bir anlamda kullanılmıştır?
A) Terliyken soğuk su içme.
B) Bu sokağın çeşmelerinden soğuk sular akardı.
C) Önerilerimizin soğuk karşılanacağını sanmıyorum.
D) Soğuk sütten yoğurt yapılmaz.

ÇÖZÜM:

“Soğuk” sözcüğünün gerçek anlamı: “Isısı düşük olan, sıcak karşıtı”dır.A, B ve D seçeneklerinde “soğuk” sözcüğü gerçek anlamıyla kullanılmıştır. C seçeneğindeyse “yakın ve içten olmayan, ilgisiz” anlamında kullanılmıştır. Yani gerçek anlamının dışında kullanılmıştır.
Yanıt C

ÖRNEK SORU:

Aşağıdaki üzerinde diğerlerinden farklı anlamda kullanılan “bugün” sözcüğünün geçtiği kalem çöpe atılacaktır.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi çöpe atılmalıdır?


ÇÖZÜM:

Bugün sözcüğü A, B, C seçeneklerinde “içinde bulunduğumuz gün” anlamındayken D seçeneğinde “içinde bulunduğumuz çağ, zaman ” anlamında kullanılmıştır.
Yanıt D

3. Mecaz Anlam

Bir ilgi veya benzetme sonucu sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak yeni bir anlam kazanmasına mecaz anlam denir.

Örnek:

– Bana karşı çok soğuk davrandı. (soğuk: ilgisiz)

– Ali Bey yine dalıp uzaklara gitti. (uzak: Gözleri dalmak, dalıp gitmek)

– Boş sözlerle beni oyalamayın. (boş: bir işe yaramayan)

ÖRNEK SORU:
Buna göre, aşağıdaki öğrencilerden hangisidoğru cümleyi söylemiştir?

ÇÖZÜM:
“B” seçeneğinde “çekmek” sözcüğü “güç durumlara dayanmak, katlanmak” anlamında kullanılmıştır.
Yanıt B

ÖRNEK SORU:
Yıkılmak” kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde mecaz anlamıyla kullanılmıştır?
A) Yola engel olan bina yıkıldı.
B) Evin bütün işleri onun üzerine yıkıldı.
C) Ayağı taşa takılan adam yere yıkıldı.
D) Kuvvetli fırtınadan bahçedeki ağaçlar yıkıldı.

ÇÖZÜM:
“Yıkılmak” sözcüğü A, C ve D seçeneklerinde gerçek anlamıyla bağlarını koparmamıştır. Fakat B seçeneğindeki “yıkılmak” sözcüğü “yüklenmek” anlamında kullanıldığı için gerçek anlamından tamamen sıyrılıp mecaz anlamda kullanılmıştır.
Yanıt B