Gerileme Devri Islahat Hareketleri

Osmanlı Devleti'nin Karlofça Antlaşması ile toprak kaybetmeye başlaması orduda Batı'nın örnek alınması olarak değerlendirilmiştir. Askerî olarak başarısız olunduğuna karar veren Osmanlı, Batılı askerî uzmanlar getirerek ıslahatlara yönelmiştir.

Lâle Devri Islahatları (1718—1730)

• Devrin padişahı III. Ahmet'tir. 1718 Pasarofça Antlaşması'ndan sonra Osmanlı Devleti Batı tarzı yenilikler yapmıştır. Patrona Halil isyanı ile son bulan bu dönemde devlet savaşmamış, kültürel-sosyal alanda yenilikler yapılmıştır. Bu dönemin Sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'dır.

Bu dönemde,

• ilk kez Avrupa'ya geçici elçiler gönderildi.
• ilk itfaiye örgütü kuruldu.
• Kütüphaneler açıldı.ilk kez çiçek aşısı uygulandı.
• ilk kumaş fabrikası ve çini atölyesi oluşturuldu.

NOT: Avrupa'ya Osmanlı Devleti'nin gönderdiği ilk elçi Yirmisekiz Mehmet Sait'in oğlu Sait Çelebi'dir. Morali Seyyid Ali Efendi ise daha sonra III. Selim tarafından Paris'e gönderilmiştir.
ÖRNEK: Osmanlı Devleti'nde Avrupa'ya ilgi Lale Devrinde başlamıştır. Bu dönemde Viyana ve Paris gibi Avrupa başkentlerine elçiler gönderilmiştir. Bu elçiler Avrupa'daki her türlü
gelişmeyi izlemekle görevlendirilmiştir. Bu bilgiye dayanarak, Osmanlı Devleti ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz?
A) Kültürel değişmelere ortam hazırlanmıştır.
B) Avrupa'yı yakından tanıma gereği duyulmuştur.
C) Bilime, askerî alandan daha fazla önem verilmiştir.
D) Batıdan gelecek yeniliklere olumlu yaklaşılmıştır.
E) Daha önce yapılan ıslahatlar yetersiz bulunmuştur.
2007 Öss
ÇÖZÜM: Paragrafta verilen bilgilerden Osmanlı Devleti'nde bilime, askerî alandan daha fazla önem verildiğine ulaşılamaz. Kültürel gelişmelere ortam hazırlandığına, elçilikler açıklamak
Avrupa'yı yakından tanımaya gerek duyulduğuna, Batı'dan gelecek yeniliklere olumlu yaklaşıldığına ve daha önceki ıslahatların yetersiz bulunduğuna ulaşılabilir.
Yanıt C

Gerileme Dönemi Askerî Islahatları

• I. Mahmut döneminde Humbaracı Ahmet, topçu ocaklarında ıslahat yaparak Avrupa tarzında yenilikler yaptı.
• Kara Mühendishanesi (Mühendishane-i Berri Hümayun) açıldı. III. Mustafa döneminde Baron Dö Tot tarafından topçu ocağı geliştirildi. 250 kişilik birlikler kuruldu. Deniz subayları yetiştirmek amacı ile Deniz Mühendishanesi (Mühendishane-i Bahri Hümayun)açıldı (1773).
• I. Abdülhamit döneminde Sadrazam Halil Hamit Paşa, sürat topçularının sayılarını artırdı, ulufe alım satim işini yasakladı. Yeniçerilerin sayımı yapıldı.

ÖRNEK: Osmanlı Devleti Batı eğitim sisteminden etkilenerek XVIII. yüzyılda Mühendishane-i Bahri Hümayun, Mühendishane-i Berri-i Hümayun, Tıbbiye ve Harbiye gibi okullar açmıştır.
Bu gelişmeler Osmanl> Devleti'nin hangi alanda Bazlaşmaya öncelik verdiğini göstermektedir?
A) Medrese eğitiminde
B) Yönetim şeklinde
C) Askeri alanda
D) Ekonomik alanda
E) Hukuk alanında
1987 ÖSS
ÇÖZÜM: XVIII. yüzyılın ikinci yarısı ve XIX. yüzyıl başlarında Avrupa, askerlik yönünden büyük gelişmeler kaydederken, Osmanlı ordusu eski teşkilat ve disiplinini koruyamayarak
çökmektedir. Bu denge değişikliği sonucu Osmanlı Devleti AvrupalIlara yenildikçe geriliğin bütün toplum yapısından gelen bir hastalık değil de sadece ordu bünyesinde var olan bir hastalıktan ileri geldiği düşüncesi ile XVIII. yüzyılda yapılan yenilik hareketlerine girişmiştir. Bu amaçla, Mühendishane-i Berr-i Hümayun (Kara Muhendis Okulu), Mühendishane-i Bahri-i Hümayun'un (Deniz Mühendis Okulu) açılması ile Batılı tarzda asker yetiştirmek için Avrupa'dan yeni silah ve subay getirilerek Osmanlı ordusu yeniden eski gücüne ulaştırılmaya alışılmıştır.
Yanıt C

III. Selim

• III. Selim (1789-1807) döneminde Batılı tarzda yeniliklerin yapılmasına devam edildi. Nizamıcedid adıyla yeni bir ordu kuruldu. Bu ordu için İsveç ve Fransa'dan subaylar getirildi. Levent ve Selimiye'de kışlalar yaptırıldı. Kısa zamanda başarılı sonuçlar alındı. Nizamıcedid'in giderlerini için irad-ı Cedid hazinesi kuruldu.
• III. Selim döneminde maliye ve yönetim alanında da yenilikler yapıldı. Londra, Paris, Berlin ve Viyana'ya sürekli elçilikler açıldı.
• Yeniçeri ağası Kabakçı Mustafa öncülüğünde yeniçeriler ve ulema birleşerek, 1806 tarihinde Nizamıcedid askerlerinin Ruslarla savaşta bulunduğu sırada ayaklandılar.
• Bu ayaklanma sonucu, III. Selim tahttan indirilerek yerine IV. Mustafa tahta çıkarıldı (1807).
• Rusçuk Ayanı Alemdar Mustafa Paşa İstanbul'a gelerek III. Selim'i tekrar tahta geçirmek istemiş, III. Selim'in isyancılar tarafından öldürülmesi üzerine, yerine II. Mahmut getirilmiştir. Alemdar Mustafa Paşa da sadrazam olmuştur.

Gerileme Devri (XVIII. Yüzyıl) Islahatlarının Genel Özellikleri

1. ilk kez Avrupa'nın üstünlüğü kabul edilmiş, Avrupa tarzı ıslahatlar yapılmıştır.
2. Bilim teknik ve eğitim alanında ıslahatlar yapılmıştır.
3. Ağırlıklı olarak askerî alanda ıslahatlar yapılmıştır.
4. Yeniçeriler ve ulema ıslahatlara karşı çıkmıştır.
5. XVIII. yüzyıl ıslahatları, XVII. yüzyıl ıslahatlarına göre daha çok yönlü, ileriye dönük ıslahatlardır.