Hakas Cumhuriyeti
(Turan İlleri)

Yüzölçümü : 61.900 km2

Nüfusu : 514.295

Başkenti : Abakan

COĞRAFİ KONUM Yenisey Irmağı’nın yukarı kesimindeki geniş Minusinsk Havzası’nın batı yarısında yer alır. Yenisey Irmağının kollarından, Abakan Irmağı bölgenin ortasından geçer. Irmak vadisinin güneyinde, Karagoş Dağında 2.930 m’ye kadar yükselen Batı Sayan Dağları bulunur. Kuzeyindeki Abakan ile Kuznetsk Alatau Dağlarının en yüksek noktası 2.178 m yüksekliğindeki Verhni Zub’dur. Kapalı havzada kurak ve sert bir kara iklimi egemendir. Bu nedenle alçak kesimler bozkırlar ve ormanlık alanlarla kaplıdır. Ama 1954’ten sonra özellikle bakir ve boş toprakların çoğu tarıma açılmıştır. Dağlar çam, köknar ve ladin ormanlarıyla kaplıdır.

TARİHÇE Hakaslar Türk boyu olup Güney Doğu Sibirya’da yaşamaktadırlar. Hakasların iki bin yılı aşan tarihleri onların bir Kırgız grubu olduğunu göstermektedir. Tanrı Dağı Kırgızlarının dünyaca ünlü büyük destanları Manas da bu tarihi olaydan bahsetmektedir. Manas Destanı’nda anlatıldığına göre Tanrı Dağı Kırgızları Yenisey bölgesinden bugünki vatanlarına iki Kırgız Han’ı önderliğinde göç etmişlerdir. 19. yüzyıl Çin kaynakları Kırgızlardan “Heges” veya “KieKiaSe” adıyla bahsetmektedir. Sonraki yıllarda Tanrı Dağı Kırgız boylarının Müslümanlaşması ve yaşanılan bölgeler arasındaki mesafenin uzak olması nedeniyle Yenisey Kırgızları’nın ayrı bir kimlik benimsemesi ve Hakas adını kabullenmeleri sonucunu doğurmuştur. Hakaslar 18. yy’da Rus işgaline uğrayan Hakasya’da 1930’da Özerk bölge statüsüne kavuşmuşlardır. Hakaslar Budist, Ortodoks, Hristiyan ve Müslüman inancına sahiptirler. Hakas’ca Uygur şivesine yakındır. Bugün bir yazı diline sahip olan Hakaslar’ın dil ve edebiyat enstitüleri vardır. Güney Sibirya’da yaşayan Hakas Türklerinin kullandığı Türk lehçesi, Türk dillerinin sınıflandırılmasında Doğu Türkçesi öbeğine girer. Hakaslar Çarlık döneminde zorla kabul ettirilen Kiril alfabesini Sovyet Devriminden sonra bırakıp Latin alfabesine geçmişler, ama 1939’dan sonra yeniden Kiril alfabesini kullanmak zorunda kalmışlardır. Moğolca ve Çince öğelerin de rastlandığı Hakasça’nın sözcük dağarcığı daha çok ortak Türkçe’nin kelimelerinden oluşur. Hakaslar zengin bir halk edebiyatı geleneğine sahiptirler. Türkolog W. Radloff’un Hakas lehçesi edebiyatı ve etnografyasıyla ilgili geniş çalışmaları vardır.

NÜFUSUN ETNİK YAPISI Hakaslar eskiden göçebe olan Sibiryalı bir Türk halkıdır. Ama günümüzde bölge nüfusunun yaklaşık % 80’ini Ruslar oluşturur. Toplam nüfusu 514.295 olan Hakas Bölgesi nüfusunun ancak % 17.7’si Türk’tür. 1989 nüfus sayımına göre nüfusları 110.000 olan Hakas’lar başlıca Krasnoyarsk Kray’ına bağlı olan Hakas Bölgesinde yaşamaktadırlar. Hakasların Kırgız ve Sagay diye iki kolu bulunur.

İDARİ YAPI İdare merkezi Abakan’ın dışında Minusinsk kentinde bulunmaktadır. Güney Doğu Sibirya’da bulunan bu bölge, Rusya’nın Krasnoyarks vilayetine bağlıdır. Rıısya’nın oluşumunda ve 18. yüzyılda Rusya’ya katılmış, 1930’da Muhtar Bölge olmuştur.

EKONOMİ Hakas Muhtar Bölgesi’nde, ekonomik kaynaklardan kömür, demir, altın, mermer vb. sanayi hammaddesi zengindir. Ayrıca kereste işletme sanayii gelişmiştir. Ekonomi tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Bitki üretimi de yeterli düzeydedir. Koyun ve keçi besiciliği hala önemli bir ekonomik etkinliktir. Son yıllarda alçak kesimlerde gerçekleştirilen sulama projeleri otlaklarda beslenen hayvan sayısını, ekili arazilerin yüzölçümünü ve başta buğday, yulaf, darı ve patates olmak üzere tarımsal üretimi artırmıştır. Rusların bölgeye yerleşmesine de etkili olan bakır madenciliği 18. yy’dan beri önemini korumaktadır. Abaza ve Teya’da zengin demir cevherleri; yukarı Çulım’da altın, Çemogorsk’ta kömür, Aksiz’de barit çıkartılmaktadır. Bölgede ayrıca bakırtungsten yatakları da vardır. Ormanlar önemli kereste kaynağıdır. 1980’lerin başında Yenisey Irmağı üzerindeki Sayanagorsk’ta yapılan 6.400 megavat kapasiteli hidroelektrik santralından Minusinsk Havzasındaki sanayi için gerekli enerjinin sağlanması planlanmış ve elektrik enerjisi ihtiyacını karşılamaktadır.

EĞİTİM Hakasya’da 269 ortaokul, 7 Anaokulu, 1 üniversitede bulunmaktadır. Anaokullarında 770, Ortaokullarda 91 bin, ülkenin diğer üniversitesinde ise 6500 öğrenci öğrenim görmektedir. Eğitim sistemi devletin mülkiyetindedir. Burada yılda 150 kitap, 1 dergi, 1 gazete çıkarılmaktadır. 250 kütüphane, 1 müze 1 tiyatro, 280 klüp

|» “Turan İlleri” Sayfasına Dön! « |

Not: İçerik, internetten alıntılanarak derlenmiştir…