Hayvanlarda Gelişme

Eşeyli üreyen hayvanlarda gelişme evrelerinin görülmesinden önce, gamet oluşumu (gametogenez) ve döllenme gerçekleşmektedir. Gamet oluşumu tamamlandıktan sonra, yumurta ve sperm hücreleri döllenir. Döllenme, meydana geldiği yere göre dış ve iç döllenme olmak üzere iki grupta incelenir.

Dış Döllenme

Yumurta ve spermin birleşmesi suda gerçekleşir. Gametlerin oluşum ve suya bırakılma zamanları aynıdır. Gametlerin suda döllenme şansını arttırmak için bol sayıda yumurta ve sperm üretilir. Gametler genelde durgun sulara bırakılır. Dış döllenme ile çoğalan canlılarda çiftleşme organı gelişmemiştir.Yavru bakımı görülmez. Yumurta küçük ve kabuksuzdur.
Embriyo besin ihtiyacını yumurta içindeki vitellüsten sağlar. Gaz alış – verişi ve artık maddelerin atılması ise difüzyonla sağlanır. Dış döllenme balıklarda (köpek balıkları hariç), kurbağalarda görülür.

İç Döllenme

Yumurta ve sperm dişi bireyin vücudunda yumurta kanalında birleşir. Özelleşmiş çiftleşme organları vardır. Spermler, çiftleşme organları ile dişi üreme kanalına geçer. Döllenme burada olur. Böylece yumurtalar ve spermler dış ortamın olumsuz etkisinden korunmuş olur. İç döllenme yapan canlılarda yumurta sayısı azalmıştır. Sperm sayısı ise fazladır. Döllenme şansı yüksektir. Karada yaşayan tüm hayvanlarda (Böcek, sürüngen, kuş, memeli…) ve bazı su canlılarında (Köpek balıkları, bazı akvaryum balıkları) görülür.

Dış Gelişme

Balık ve kurbağalarda suda döllenme olduktan sonra döllenmiş yumurta gelişimi suda devam etmektedir. Yavru gelişimini suda tamamlar. Yumurta içindeki vitellus embriyonun besin ihtiyacını karşılar. Kurbağalarda gelişim için vitellustaki besin yeterli değildir. Bu nedenle yavru gelişimini tamamlayamadan yumurtadan çıkar. Suda yosunlarla beslenerek gelişimini
sürdürür. Bu evredeki kurbağa yavrusuna iri baş (larva) denir. Larva bir süre sonra farklılaşır. Kuyruk kopar, solungaç yarıkları kapanır, akciğerleri gelişir. Ergin hale geçer.

Yumurtadan çıkan bireyin bir süre sonra farklılaşarak, ana bireye benzer hale gelmesi (ergin birey) sürecsine başkalaşım (metamorfoz) denir. Kurbağa ve böceklerde görülür.
Kuş ve sürüngenlerde ise döllenme içeride olur ancak döllenmiş yumurta gelişimini dışarıda tamamlar. Döllenmiş yumurtalar dış ortama bırakıldığından kara ortamına uyum sağlayan özelliklere sahiptir (yumurtanın dış kısmında bulunan kabuk gibi).

İç Gelişme

Döllenmiş yumurtanın gelişimini ana vücudunda tamamlamasıdır. Memelilerde görülür. Ancak bazı memelilerde farklı gelişim evreleri görülmektedir.

Plasentalı Memeliler

Embriyo uterus duvarına tutunur. Göbek bağı ve plasenta oluşur. Embriyonun beslenmesi O2 ve CO2 değişimi bu yapılar sayesinde gerçekleşir.
NOT: Embriyonun gelişimi sırasında solunum ve sindirim sistemleri çalışmaz. Embriyonun belirli evrelerinden sonra ise dolaşım, endokrin ve sinir sistemlerinin çalıştığı görülmektedir.

Gagalı Memeliler

Bol vitellüse sahip döllenmiş yumurta dış ortama bırakılır. Gelişim dışarıda tamamlanır. Yavru yumurtadan çıktıktan sonra anne sütüyle beslenir (platipus, ornitorenks).

Keseli Memeliler

Vitellus az olduğundan yumurtadan çıkan yavrular kese denilen kısımda yer alan süt bezlerinden beslenerek gelişimlerini tamamlar.
Örneğin
Kanguru, keseli sincap.

ÖRNEK:I. Embriyonun gelişmesi
II. Mayoz bölünmenin oluşması
III. Gametlerin olgunlaşması
IV. Döllenmenin sağlanması
olaylarından hangileri, omurgalı hayvanların tümünde üreme organlarında gerçekleşir?
A) I veII B)I veIII C)I ve IV D) II ve III E) II ve IV
1991 ÖYS

ÇÖZÜM: Embriyonun gelişimi bazı canlılarda vücudun dışında gerçekleşmektedir (balık, kurbağa gibi). Döllenme de suda yaşayan canlılarda (balık ve kurbağalarda) dış ortamda
olmaktadır. Oysa, gamet oluşumu (gametogenez), gametlerin olgunlaşması, mayoz bölünme tüm omurgalılarda üreme organlarında gerçekleşir.
Yanıt D

Örnek: Hayvanlarda dış döllenme ile ilgili uyum aşağıdakilerden hangisidir?
A) Çok sayıda yumurta ve spermanın meydana gelmesi
B) Çiftleşme organlarının gelişmesi
C) Dişilerde döl yatağının oluşması
D) Yumurtalama zamanları arasındaki sürenin uzaması
E) Yavru bakımının gelişmesi
1988 ÖYS

Çözüm: Dış döllenme yapan canlılarda gametlerin karşılaşamaması, bazı hayvanlara yem olması gibi olumsuzluklara karşı döllenme şansını arttırmak amacıyla çok sayıda yumurta ve sperm oluşturulmaktadır.
Yanıt A