Hece ve Hece Çeşitleri

Ağzımızın bir hareketiyle çıkan ses ya da ses topluluğuna hece denir. Her hecede kesinlikle bir tane sesli harf vardır. Türkçede kısa bir hece- de bir sesli harf, uzun bir hecedeyse bir sesli harf, üç sessiz harf bulunur.
Türkçemizde altı çeşit hece vardır.”Ali Osman İlk Türk” ifadesinde hece çeşitlerinin hepsini görmekteyiz.
1. Sesli : işitir
2. Sessiz – Sesli : yarın
3. Sesli – Sessiz : ince
4. Sessiz – Sesli – Sessiz : başlık
5. Sesli – Sessiz – Sessiz : İlkokul
6. Sessiz – Sesli –Sessiz – Sessiz : yurtsuz

Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili söz- cüklerin hangisinde tek harften oluşan bir hece vardır?
A) Bütün gün şehri dolaşıp iş aradım.
B) Seninki kadar güzel bir araba alacağım.
C) Doktorun bir an önce gelmisi istendi.
D) Sana verdiğim ödevi kesinlikle yapmalısın.

Aseçeneğinde, a – ra – dım (var)
B seçeneğinde, se – nin – ki (yok)
C seçeneğinde, is – ten – di (yok)
D seçeneğinde, ver – di – ğim (yok)
Yanıt A

Kaynaşma

Türkçe bir kelimede iki sesli harf yan yana gel- mez. Bu durum Türkçenin ses özelliğine aykırı- dır. Bu nedenle sesli harfle biten bir kelimeden sonra sesli harfle başlayan bir ek gelirse araya “y, ş, s, n” ünsüzlerinden biri girer.

Araba – a → Arabaya
Örnek:
– İki – er → İkişer
– Kapı – ı → Kapısı
– Konu – un → Konunun
– Dinle – ici → Dinleyici
– O – u → Onu
– Anla – ın → Anlayın

Bazen, sesli ve sessiz harf arasına “n” kaynaştırma ünsüzü girebilir.
Ev–i–n–de

Aşağıdaki kelimelerin hangisinde kaynaştırma harfi yoktur?
A) İkişer B) Odayı C) İçeriye D) Karışık
1992 DPY–A

A seçeneğinde, iki – ş – er (var)
B seçeneğinde, oda – y – ı (var)
C seçeneğinde, içeri – y – e (var)
D seçeneğinde, kar – ış – ık (yok)
Yanıt D

Ulama

Sessiz harfle biten bir sözcükten sonra sesli harfle başlayan bir sözcük geldiğinde, birinci sözcüğün sonundaki sessiz harf ile ikinci sözcüğün başındaki sesli harf birlikte söylenir. Bu ku- rala ulama denir. Ulama yazıda gösterilmez; ama söyleyişte ortaya çıkar.
Örnek:
Çocuklarım için her zorluğun üstesinden gelirim.
Dünyanın en yaşlı insanıydı.
Çalışan insanlar kazanır.

Kışın kardan adam yapmayı özledi.

Bebek uyurken ellerini kaldırıyor.
Noktalama işaretleri ulamayı bozar.
Örnek:
– Kitap, insanların yorum gücünü geliştirir.
– Ozan, eve gelecek.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ulama” yoktur?
A) Geçen yıl eylülde, okullar açıldı.
B) Salondan yemek odasına geçtiler.
C) Çağımızın icatları insana parmak ısırtır.
D) Heceler, harflerin sayısına göre ayrılır.
1985 FL–2

A seçeneğinde, yıl eylülde (var)
B seçeneğinde, yemek odasına (var)
C seçeneğinde, çağımızın icatları (var)
D seçeneğinde ulama yoktur.
Yanıt D

Vurgu

Sözcükte bir hecenin, cümledeyse bir sözcük ya da sözcük grubunun daha kuvvetli söylen- mesine vurgu denir. Vurgu anlatımın akıcı olmasını da sağlar.
1. Sözcük Vurgusu
Birden çok hecesi olan bir sözcükte hecelerden birinin daha kuvvetli ve baskılı söylenmesine sözcük vurgusu denir.
Sözcük Vurgusunun Özellikleri:
a) Türkçe sözcüklerde vurgu genelde son hecededir.
Örnek:

b) Vurgu, sözcük ek aldıkça son eke doğru kayar.
Örnek:

gözlük → gözlükçü → gözlükçülük
c) zaman anlamı katan sözcüklerde, akrabalık bildiren sözcüklerde, pekiştirilmiş sözcüklerde, ünlemlerde, yer bildiren sözcüklerde ve birleşik yapılı sözcüklerde vurgu son hecede değil, ilk hecededir.
Örnek:
– Şimdi, kıpkırmızı
– teyze, İlköğretim
– keşke, Çorum
d) Soru ve olumsuzluk eki almış sözcüklerdeki vurgu ise bu eklerden önceki hecede bulunur.
Örnek:


Hangi kelimede vurgu ilk hecede değildir?
A) Ankara B) Gelmiyorum
C) Masmavi D) Öğretmen

A seçeneğinde, Ankara (yer ismi)
B seçeneğinde, Gelmiyorum (olumsuzluk eki)
C seçeneğinde, Masmavi (pekiştirilmiş sözcük)
D seçeneğinde, Öğretmen (son hece kuralına uygun)
Yanıt D
2. Cümle Vurgusu
Bir cümlede anlamına önem verdiğimiz sözcük ya da sözcük gruplarını vurgulamak amacıyla yüklemden hemen önce kullanırız. Yani yükleme en yakın sözcük vurgulanmış sözcüktür.
Örnek:
– Kardeşim dün maça gitmiş.
– Dün maça kardeşim gitmiş.
– Kardeşim maça dün gitmiş.

Cümle Vurgusunun Özellikleri:
a) Soru cümlelerinde vurgu, soru anlamı taşıyan sözcükte bulunur.
Örnek:
Niçin sana verdiğim işleri bitirmedin?
b) İsim cümlelerinde vurgu yüklemin kendisindedir.
Örnek:
Kitap okumanın gideremeyeceği dert yoktur.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde vurgu, dolaylı tümleç üzerindedir?
A) Yarın kütüphaneye seninle birlikte ben de geleceğim.
B) Yarın ben de seninle birlikte kütüphaneye geleceğim.
C) Kütüphaneye yarın ben de seninle birlikte geleceğim.
D) Ben de kütüphaneye seninle birlikte yarın geleceğim.

A seçeneğinde, Özne (kişi) vurgulanmış.
B seçeneğinde, Dolaylı tümleç (yer) vurgulanmış.
C seçeneğinde, Zarf tümleci (beraberlik) vurgulanmış.
D seçeneğinde, Zarf tümleci (zaman) vurgulanmış.
Yanıt B